İlk Siyasi Organizasyon Türleri (Tarih Konu Anlatımı)
Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 2. ünitesi olan İnsanlığın İlk Dönemleri ünitesinin 5. konusunun devamı olan İlk Siyasi Organizasyon Türleri konusuna yer verdik. İlk Siyasi Organizasyon Türleri konusunu “İlk Çağ’da siyasi gücün kaynaklarını siyasi organizasyon türleriyle ilişkilendirir.” kazanımı çerçevesinde anlattık.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
İlk Siyasi Organizasyon Türleri
Ders: Tarih 9
Ünite: İnsanlığın İlk Dönemleri
Konu: İlk Siyasi Organizasyon Türleri
Kazanım: İlk Çağ’da siyasi gücün kaynaklarını siyasi organizasyon türleriyle ilişkilendirir.
İlk Siyasi Organizasyon Türleri konusunda tarihteki ilk devletlerin siyasi yapısını, yönetim biçimlerini, devlet başkanlarını, meclislerini ve idari yönetimlerini inceledik.
Tarihteki İlk Siyasi Yapılar
İlk çağda ortaya çıkan ilk siyasi organizasyon (ilk devletler, ilk yönetim şekilleri) türleri nasıldı? sorusunu öncelikle yanıtlayalım. Tarihte bilinen ilk devlet Sümerlerdir.
Sümerler: Sümerler site adı verilen şehir devletlerinden oluşuyordu. Her site başlı başına bir devletti. Patesi adı verilen bir prens şehri yönetirdi. Patesilerden biri güçlenerek çevresinde bulunan siteleri ele geçirdiğinde kral olabilecek güce sahip olurdu.
Babiller: Babil Devleti’nin en güçlü kralı Hammurabi dine dayalı devlet anlayışı yerine, gücünü ordudan alan mutlak krallık anlayışını getirmiştir.
Asurlular: Askeri güce dayalı, monarşik bir imparatorluktur.
Persler: Geniş topraklara sahip Persler, satraplık denilen eyalet sistemini oluşturmuşlardır.
Hint: Hindistan Medeniyeti’nde merkezi bir otorite yoktur. Racalık adı verilen küçük prenslikler tarafından yönetilmiştir. Ariler’in Hindistan’a gelmesiyle birlikte kast sistemini bu bölgeye taşımışlardır. Bu sistem, meslekleri babadan oğula geçen ve aynı geleneklere bağlı bulunan çeşitli sosyal sınıflardan oluşan bir sistemdir.
Çin: Çin imparatorlar tarafından yönetilmiştir. İmparatorların güçleri ordulardan gelmiştir.
Yunan: Yunan kentlerinde yapılan seçimler cumhuriyet ve demokrasi yönetim şekillerinin ilk izleri olarak görülür.
Mısır: Monarşik bir yönetim anlayışı vardı. Mısır’da krallara firavun denmekteydi. Firavun ise kendini tanrının oğlu olarak görmekteydi.
Fenikeliler: Monarşiyle yönetilmişlerdir.
İbraniler: Teokratik monarşi ile yönetilmişlerdir. Yöneticileri aynı zamanda peygamberdir.
Hititler: Pankuş adında bir meclis oluşturmuştur. Hititlerde Tavananna denilen kraliçe yönetimde çok büyük bir söz sahibi olmuştur.
Lidyalılar: Monarşiyle yönetilmişlerdir.
Frigler: Siyasi bir topluluk olarak ilk defa MÖ 750’den sonra ortaya çıkmışlardır, Midas döneminde ise (MÖ 725-695/675) bütün Orta ve Güneydoğu Anadolu’ya egemen, güçlü bir krallık düzeyine ulaşmışlardır.
Urartular: Merkezi otoriteye bağlı bir şekilde eyaletlere bölünüp yönetilmişlerdir.
Tarihteki İlk Şehir Devletleri
Aynı ırka ve aynı kültür yapısına sahip olmalarına rağmen birbirinden bağımsız yaşayan küçük devletlere şehir devletleri denir. Her uygarlık şehir devletlerine farklı isimler vermiştir. Eski Yunan Devleti’nin şehir devletlerine polis deniyordu. Sümer uygarlığında site ve Antik Mısır’da nom deniyordu.
Her şehir diğerlerinden bağımsız hareket ettiği için bu durum siyasal birliğin sağlanmasını engellemiştir. Bu durum şehir devletleri arasında çatışmalara neden olmuş ve siyasi birliğin kurulmasını zorlaşmıştır.
Şehir devletleri, siyasi birlikten yoksun olduğu için dış saldırı ve işgallere daha açıktır. Bazı şehir devletleri örgütlenir ve yalnız kalan devletler işgaller karşısında kendini korumakta güçlük çeker. Şehir devletlerinde özgür düşünce olduğundan bilim ilerler. Örneğin Sümerler bu sayede çivi yazısını bulmuştur. Ay ve Güneş tutulmalarını hesaplayıp gezegenler keşfetmişlerdir.
Şehir devletleri birbiri ile rekabet halindedir. Örneğin Yunan Medeniyeti’nde bu nedenle olimpiyat oyunları başlamıştır. Atina ve Sparta şehir devletleri Peleponnes Savaşları’nı yapmışlardır.
İlk Devletlerin Yönetim Biçimleri
Demokrasi, Tiranlık, Aristokrasi yönetim biçimlerini karşılaştırarak açıklayalım.
Demokrasi: Tüm vatandaşların devlet politikasını şekillendirmede eşit hakka sahip olduğu bir tür yönetim biçimidir. Demokraside halkın kendi kendini yönetmesi temel dayanaktır. Bu ise kendileri adına karar verecek kişileri seçmeyi sağlayan oy vermenin yanında referandumlar gibi doğrudan etki yoluyla veya gösteri gibi dolaylı yollarla sağlanır. Demokrasi konusunda daha ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Tiranlık: Tiranlıkta yöneticiye Tiran denir. Tiran hukuk ve anayasa kurallarından bağımsız bir yönetim biçimi sergileyen önderdir. Aldığı kararlarda yönettiği insanların hakkından çok kendi hakkını gözeten, başka topluluklara olduğu kadar kendi halkına da şiddet gösterenler tiran olarak tanımlanır. Tiranlık konusunda daha ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
Aristokrasi: İktidarın soya bağlı bir toplum sınıfının elinde bulunduğu siyasi hükümet şeklidir. Ekonomik, toplumsal ve siyasi gibi güçlerin soylular sınıfının elinde bulunduğu yönetim biçimidir.
Bu üç kavramı karşılaştırırsak demokraside halkın yönetimde söz hakkı vardır ve halktaki herkes, soyludan köylüye eşit sayılır. Tiranlıkta söz hakkı sadece yöneticidedir. Aristokraside ise sadece soylu kesimin yönetimde söz hakkı vardır. Aristokrasi konusunda daha ayrıntılı bilgi için tıklayınız.
İlk Devletlerin Devlet Başkanları
İlk devletlerde devlet başkanları kimlerdi ve görevleri nelerdi? Çin güçlerini ordulardan alan imparatorlar tarafından yönetilmiştir. İmparatorlar tanrının oğlu ünvanını taşırlardı. Bu yüzden halk imparatorlarının kutsal olduğuna inanırdı.
Sümerler’de, her bir şehir devletinin başında güçlerini tanrıdan aldıkları söylenen Patesiler vardı. Patesiler hakimiyet alanları genişlediğinde Lugal ünvanını alıyordu. Düzenli orduları olmayan kral hiçbir zaman halk üzerinde otorite kuramadı.
Babil Devleti’nin en güçlü kralı Hammurabi gücünü ordudan alan mutlak krallık anlayışını getirmiştir. Aynı zamanda Hammurabi dönemin en gelişmiş kanunlarını yapmıştır.
Hititlerin başında kral ünvanını taşıyan bir hükümdar bulunuyordu. Krallık babadan oğula geçmekteydi. Kralın aynı zamanda başkomutan, baş yargıç ve baş rahip gibi ünvanları da vardı. Kralın yanında Pankuş denilen asiller meclisi de yönetimde söz sahibiydi. İlk zamanlarda kralın yetkileri meclis tarafından sınırlandırılmıştı. Ancak imparatorluk döneminde meclisin yetkileri azaltılmıştır. Kraldan sonra devlet yönetiminde en yetkili kişi Tavananna adı verilen kraliçeydi. Tavananna, kral krallıkta olmadığında veya oğlu küçük yaşta kral olduğu zaman devlet işlerini yürütür, dini törenleri yönetirdi.
Mısırlıların yönetim biçimi tamamen dinden kaynaklanan bir hukuk sistemine dayanmaktaydı. Monarşik bir yönetim anlayışı vardı. Mısır’da krallara firavun denmekteydi. Firavun ise kendini tanrının oğlu olarak görüp öyle davranmaktaydı.
İlk Devletlerin Meclisleri
Pankuş: Hititler’in kullandığı meclisin ismidir. Hitit krallarının etkisi, soylulardan meydana gelen Pankuş meclisi sayesinde sınırlandırılmıştır. Yani kral istediği her kararı alma yetkisine sahip değildi. Bazı kararları Pankuş meclisiyle almak zorundaydı. Meclise Tavananna adı verilen kralın eşi de katılabilmekteydi. Pankuş meclisi tarihte ilk kez meşrutiyet yönetiminin kullanılmasıdır.
Eklesia: Eski Yunan’da şehir devleti yurttaşlarının oluşturduğu meclistir. Görülen davalara yapılan itirazlara bakma, yüksek görevlilerin seçimine katılma gibi yetkilere sahip olan Eklesia, siyasal konulardaki en yüksek denetimi yapan kişiydi. Tüm üyelere açık tartışmadan sonra oylama yapılırdı ve çoğu kez basit çoğunluk karar için yeterli olurdu.
Senato: yasama organının bir parçası olarak görev yapan kurumdur. Senatolar daha yüksek düzeyde olan meclise verilen isimdir. Senatoların asil üyelerine Senatör denir. Dünya tarihindeki ilk senato Roma’da MÖ 8. yüzyılda kuruldu ve MS 6. yüzyıla kadar devam etmiştir.
İlk Devletlerde Ülkenin İdari Yönetimi
İlk devletlerde eyalet sistemi veya ülkenin idari yönden yönetimi nasıldı? Satraplık nedir? Satraplık, İran’da ülke topraklarının ayrıldığı eyaletlere verilen addır. Persler tarafından yönetilir. Perslerin yetkileri sınırsız olup istekleri kanun niteliği taşımıştır. Ülke satraplık adı verilen eyaletlere bölünmüştür. Satraplıklar Pers soyluları arasından seçilen kişiler tarafından yönetilmiştir. Satraplar her yıl kralın görevlendirdiği kişiler tarafından denetilmiştir. Yönetimde yetersiz görülen satraplar görevden alınmış ve cezalandırılmışlardır.
İlk devletlerde eyalet sistemi şehir devletleri denen küçük ülkeler üzerinden yürütülüyordu. Şehir devletleri genellikle daha büyük bir bölgenin parçasıydılar. Buna örnek olarak Antik Yunanistan’daki şehir devletleri verilebilir. Şehir devletleri medeniyetin gelişimine çok büyük katkılarda bulunmuşlardır. İnsanlık tarihinin en yaratıcı dönemlerinden bazıları insanların küçük bağımsız merkezlerde örgütlendiği ve daha özgür olduğu dönemlerdi. Ancak bu küçük yaratıcı gruplar çok uzun süre ayakta kalamamışlardır çünkü daha büyük devletlerin saldırılarına karşı kendilerini koruyacak büyüklük ve güçten yoksundular.
2. Ünitenin Tüm Konuları: İnsanlığın İlk Dönemleri ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.
1. Konu: İnsanlığın İlk İzleri
İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynakları
2. Konu: Yazının Gelişimi
3. Konu: İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları
4. Konu: İnsan ve Göç
Toplulukların Yeni Coğrafyalara Hareketleri
İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları
5. Konu: Kabileden Devlete
İlk Devletlerde Gücün Meşruiyet Kaynağı
İlk Siyasi Organizasyon Türleri (Şu an bu başlıktasınız!)
İlk Devletlerde Askeri, Sosyal ve Ekonomik Yaşam
6. Konu: Kanunlar Doğuyor
