Mezopotamya Medeniyetleri Hakkında Bilgi

Mezopotamya Medeniyetleri konusunda tüm bu medeniyetlerin tarihi hakkında genel bilgilere yer verdik. Ayrıca bu İlk Çağ medeniyetlerinin haritalarını da yayınladık. Mezopotamya medeniyetleri, günümüzde Irak sınırları içerisinde yaşayan topluluklardır. Mezopotamya medeniyetleri ise şunlardır: Sümer, Babil, Asur, Elam, Akad, Mitanni’dir. Ayrıca Amoriler, Kassitler ve Hurriler gibi medeniyetler de Mezopotamya’da yaşamıştır.

Sümerler

Sümer, MÖ 4000–2000 yılları arasında günümüzdeki Irak’ın güneyinde bulunan uygarlıktır. Dünya’nın bilinen en eski uygarlığı olarak kabul görmektedir. Mezopotamya’da ortaya çıkan birçok medeniyeti Sümerler oluşturmuştur. Ayrıca yazı ve astronomi ilk kez Sümerler tarafından bulunmuştur. Sümerler, Mezopotamya’da yaşayan farklı uygarlıklardan ilk olarak ortaya çıkmış ve daha sonra oluşan medeniyetlerin temelini oluşturmuşlardır. Günümüzde de hala varlığını koruyan birçok batıl inanç Sümerler tarafından ilk kez ortaya atılmıştır.

Sümer uygarlığını kuran topluluğun nereden gelmiş olduğu bilinmemektedir. Fakat Cevat Şakir Kabaağaçlı kaleme aldığı eserlerde Sümerlerin Mezopotamya bölgesine Orta Asya’dan göç ettiklerini yazar. Sümer ve Orta Asya medeniyetlerinde, dağların doruklarının kutsal sayılması ve dağların doruklarında yaşayan tanrıların var olduğuna inanmaları bu iki medeniyet arasında kültür etkileşiminin bulunduğuna dikkat çekilmiştir.

Sümerler, devlet kentlerinden oluşmaktaydı. Kent içinde yüksek bir yere yapılan tapınak bulunmaktaydı. Bu tapınak sosyal yaşamın merkezini oluşturmaktaydı. Bu tapınaklara ise Ziggurat denilirdi. Zigguratlar yedi katlı olup 3 bölümden oluşmaktaydı. İlk katlar erzak deposu iken orta katlar okul son katlar ise rasathane olarak kullanılırdı. Sümerler de toplumsal hiyerarşi bulunmaktaydı. Yaşanan savaşlar sonucunda halktan her insan köle olabiliyordu. MÖ 3000–2500 yılları arasında ruhbanlardan oluşan egemen sınıflar, dinsel yapıya sahip kent yöneticileri oldular. Bu sınıf dinsel ve siyasal işleri yürütürlerdi. Bir kentin başrahibi aynı zamanda o kentin yöneticisi olurdu.

Tarihteki ilk yazılı kanunları Sümerler oluşturdu. MÖ 3200 yılında Sümerler ilk yazıyı buldular. Sümerler geometrinin ve matematiğin temellerini attılar. Günümüze kadar gelen burçları yine Sümerler bulmuşlardır. Artıklı takvim kullanmışlardır. Ayrıca Güneş saatini icat etmişlerdir. Dünyada ilk kez ay yılına dayanan takvimi Sümerler kullanmışlardır.

Elamlar

Elam MÖ 3000-646 yılları arasında Güneydoğu Mezopotamya ve Güneybatı İran’da varlıklarını gösteren İran öncesi bir uygarlıktır. Elam ülkesi, Sümer ülkesinin doğusunda yer almaktaydı. Elam’ın başkenti ise Susa’dır. Elam’ın Mezopotamya ticaret yolu üzerinde olması Elam’ın güçlenmesini sağlamıştır. Elamlılar, Sümerler ve Akadlar ile birçok savaş yapmışlardır. Yaptıkları bu savaşlar sonucunda bu devletlerin boyunduruğunu kabul görmüşlerdir. Elam, en güçlü zamanlarını Şuturki hanedanı zamanında yaşamıştır. Şuturki-Nahhunte, Babil’e karşı bir savaş düzenledi. Bu savaş sonucundan büyük bir zafer elde etti. Zaferden sonra Naramsin steli ve Hammurabi Kanunlarının yazılı olduğu yazıt Elam’a getirtildi. Elamlılar bilim ve teknikte geri kalmalarına karşın güzel sanatlar, süsleme alanlarında büyük bir gelişme göstermişlerdir. Kendilerine özgü dil, yazı ve kültürleri vardır. Bu gibi faktörler sebebiyle Elamlıların kökeni bilinmemektedir. Elamlılar öteki dünya inancına sahiptiler. Elamlıların en büyük tapınağı Çoğa Zenbil Zigguratı, İnşuşinak için kral Untaş-Gul tarafından yaptırtılmıştır.

Akadlar

Akad MÖ 2334-2150 yılları arasında Mezopotamya’nın güney merkez kesiminde kurulan uygarlıktır. Antik Babil uygarlığının ana yurdu olan Akad’ın kuzeyinde Asur, güneyinde ise Sümer yer almaktaydı. Akadların kökeni Sami’ydi. Akad Devleti’ni kuran ve imparatorluk haline getiren ise Sargon’dur. Sargon’un hükümdarlığı döneminde Elamlılarla vassalık antlaşması yapılarak doğudan gelebilecek saldırılar güven altına alınmıştır. Ardından doğuda sağlanan güvenlik sonucunda Sargon, batıya sefer yaparak Amonos ve Toroslar’a kadar olan bölgeyi kontrolü altına aldı. Sargon’un torunu olan Naram Sin, Sargon’un bıraktığı imparatorluğun sınırlarını koruyarak genişletti. Naram Sin güneyde Sümerler’e, doğuda Elamlılar’a ve kuzeyde ise Anadolu’ya seferler yaptı. Akadlar güçlü olana kadar Sümer kültürünü özümsemiştirler. Böylece Sümer kültürünün bir sonraki toplumlara aktarılmasını sağlamıştırlar. Çivi yazısını benimseyerek kendi dillerini buldular. Şar-Kali-Şarri’nin ölmesinden sonra ortaya çıkan iç çekişmede Gutiler’in kral listesi Akad’ın kral listesine karışmıştır. Bunun sonucunda ise Akad, MÖ 2154 yılında Gutiler tarafından yıkıldı.

Asurlar

Asur MÖ 2025-612 yıllarında Kuzey Irak’ta bulunurken Güney Mezopotamya ve Doğu ile olan ilişkilerinden yararlanarak gelişerek ve topraklarını büyüterek imparatorluğa dönüşmüştür. Asur’un gelişmesinde kral İluşuma ve oğlu Erişum’un uyguladıkları ticaret politikası etkili olmuştur. İluşuma Güney Mezopotamya’dan gelen tüccarlara birtakım ayrıcalıklar tanıyarak tüccarların Asur’a gelmesini sağlamıştır. Ayrıca Doğu ile yapılan kalay ticaretini de kontrol altına almıştır. Böylelikle Güney Mezopotamya’dan gelen tüccarlar ucuz kalay alıp Basra Körfezi üzerinden gelen bakırı satmaktaydı. Güneyden gelen üç kervan yolu bulunmaktaydı. Erişum ise gümüş, altın, kalay, arpa, ve yün ticaretinde vergilerden muaf ederek ticareti Asur üzerine çekmiştir.

İlk Çağ’da Eski Asur İmparatorluğu, Ortadoğu’nun en büyük imparatorluklarından biri haline gelmiştir. Anadolu’da karum adı verilen koloniler kurarak Anadolu’ya yazıyı taşımışlardır. Asur ülkesi, 1450-1393 yılları arasında Mitannilere bağlı kalmıştır. Hanedan ve ülke resmi olarak feshedilmemiş olmasına rağmen Mitanniler Asur’un iç ve dış işlerine önemli ölçüde hâkim olmuşlardır. 1. Eriba-Adad’ın tahta çıkmasıyla Asur’un Mitanni etkisini kırması sonrasında devlet yeniden bağımsızlığını kazanarak Orta Asur İmparatorluğu dönemini başlamıştır. MÖ 14. yüzyılda yeniden bağımsızlığını kazana Asur İmparatorluğu, topraklarını Fırat’a kadar genişleterek Mezopotamya’da, Anadolu’nun güneydoğusunda ve Suriye’nin kuzeyinde güç kazandı. Ancak 1. Tukulti-Ninurta’nın ölümünden sonra Asur gerilemeye başladı. 1. Tiglat-Pileser zamanında kısa bir sürede olsa Asur eski gücüne kavuşmasına rağmen düşmanları ve göçebe akınlarıyla yıprandı. Asur şehri, konumu nedeniyle önemli bir ticaret merkeziydi. Asurlular, Anadolu’ya kumaş ve kalay satarak ticaretlerini geliştirmişlerdir.

Babiller

Babil, MÖ 1894 yılında günümüzdeki Irak’ın El Hilla kasabasında bulunan bir uygarlıktır. Bölgede konuşulan en yaygın dil Akadca olmasına rağmen Sümerce dinsel dil olarak Babil tarafından kullanılmıştır. Babil, başlangıçta Akad İmparatorluğu’nda yer alan güçsüz bir şehir iken şehrin hükümdarı Hammurabi tarafından kısa süre içinde büyüyüp gelişen şehir bölgedeki en güçlü uygarlıklarından biri haline gelmiştir. Bu dönemden sonra bütün Güney Mezopotamya’ya Babil denmeye başlanmıştır. Hammurabi’nin oğlu tahta geçince güçsüzleşen Babil, uzun süre boyunca Asur, Elam ve Kassit uygarlıklarının egemenliği altında kalmıştır. Şehir Asurlular tarafından yıkılıp yeniden yapılmıştır.

Babilliler, tanrıları kuşaklar boyu anlatan mitlere inanırdı. Babilliler’in inandıkları baş tanrıları ise Marduk’tur. Sümerlilerin buldukları yazıyı Babilliler çivi yazısına dönüştürdü. Babilliler, tanrıya ulaşmaya inandıkları için Babil Kulesi adı verilen yüksek binayı inşa etmişlerdir. Ayrıca Dünya’nın 7 harikasından biri olan Babil’in Asma Bahçeleri MÖ 7. yüzyılda Nebukadnezar tarafından yaptırılmıştır. Babil’in çölünün ortasında yapılan Babil’in Asma Bahçeleri; ağaçlar, akan suların ve egzotik bitkilerin bulunduğu çok katlı bir bahçedir. Bir söylentiye göre Nebukadnezar bu bahçeyi sıla hasreti çektiği karısı Semiramis için yaptırtmıştır.

Mitanniler

Mitanni MÖ 1500-1300 yılları arasında Anadolu’nun güneyinde hüküm sürmüş bir uygarlıktır. Halk kesimi hurilerden oluşurken yönetici sınıfın elitlerden oluştuğu düşünülmektedir. Mitanni, Hititlerin yıkılmasından sonra güç kazandı.