Birinci Dünya Savaşı Nedir? Nedenleri, Sonuçları ve Antlaşmaları

I. Dünya Savaşı (1914-1918)

Reyhan GöleçSon güncelleme: 8 Eylül 2022

6 dakika okuma süresi

Birinci Dünya Savaşı Nedenleri, Sonuçları ve Antlaşmaları — Birinci Dünya Savaşı Nedir?

Birinci Dünya Savaşı nedir? Birinci Dünya Savaşı, 28 Temmuz 1914’te başlayıp ve 11 Kasım 1918’de sona ermiştir. Savaş, Avrupa’da ortaya çıkıp tüm Dünyaya yayılmıştır.

Bu Yazının İçindeki Başlıklar:

Birinci Dünya Savaşı Nedir?

Birinci Dünya Savaşı, 1914 ile 1918 yılları arasında gerçekleşmiş olan aynı zamanda birçok devletin kaderini değiştiren bir savaş olmuştur. Birinci Dünya Savaşı, 28 Temmuz 1914’te başlamıştır. 4 yıl boyunca devam eden bu küresel çaplı savaş, faşizm, aşırı milliyetçilik, nasyonal sosyalizm gibi ideolojilerin oluşmasına neden olmuştur ve bu ideolojiler ile 1939 yılında bu savaşın devamı olarak nitelendirilebilecek olan İkinci Dünya Savaşı çıkmıştır. Savaş, verdiği can kayıplarına, maddi kayba rağmen devletler arasındaki anlaşmazlığı çözememiştir. Birinci Dünya savaşı 8,5 milyon can kaybına neden olmuştur. Ayrıca 21 milyon yaralı, 7 milyon kayıp ve esire mal olmuştur. Savaşın çıkmasının siyasi ve ekonomik nedenleri vardır. Devletler bu savaşın göz ardı edilen asıl nedenlerinin yanı sıra bahane olarak basit nedenleri göstermiştir.

Birinci Dünya Savaşı Öncesi Bloklar

Savaş başlangıcında, savaşa katılan ülkeler bloklar oluşturmuşlardır. Bu oluşturulan bloklarda bazı ülkeler savaş esnasında katılmış vaya ateşkes istemiştir. Bazı ülkeler de taraf değiştirmiştir.

İtilaf Devletleri: İngiltere, Fransa, Rusya, İtalya, Japonya, ABD, Yunanistan, Hollanda, Japonya, Çin

İttifak Devletleri: Almanya, Avusturya- Macaristan, Osmanlı Devleti, Bulgaristan

Birinci Dünya Savaşı Devletler — Birinci Dünya Savaşına Katılan Ülkeler (Yeşil: İtilaf Devletleri, Sarı: İttifak Devletleri, Gri: Tarafsız)

Birinci Dünya Savaşında ortak çıkarlara sahip devletler müttefik olup İtilaf Devletleri ve İttifak Devletleri denilen iki taraf olarak savaşmıştır. İtilaf Devletleri, Britanya İmparatorluğu, Rusya ve Fransa’dan oluşmaktadır. İttifak Devletleri Bulgaristan, Osmanlı, Almanya, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’ndan oluşmaktadır. Savaş başlamadan önce İttifak tarafında olan İtalya anlaşmaya uymayıp saldıran Macaristan’ın ardından savaşa girmemiştir. Taraf değiştirip İtilaf Devletlerine katılmıştır. İtalya’nın savaşa girmeme kararı almıştır. Karar değiştirmesinin sebebi İtilaf Devletleri’nin büyük üçlüsü olan Fransa, Britanya ve Rusya İtalya’ya Osmanlı toprağı vaadi vermiştir.

Savaş başladıktan sonra İtalya da dahil olmak üzere İtilaf Devletlerine, ABD, Romanya, Japonya, Sırbistan, Belçika, Yunanistan, Portekiz, Karadağ katılmıştır. Destek olarak Liberya, San Marino, Çin Cumhuriyeti, Küba, Panama, Brezilya, Bolivya, Siyam, Kosta Rika, Peru, Uruguay, Ekvador, Guatemala, Nikaragua, Haiti, Honduras, Ermenistan, Çekoslovakya, Andorra, Jamaika ve Dominik Cumhuriyeti de katılmıştır. İtilaf Devletleri toplamda 42,569,516 asker ile savaşa katılmıştır. İttifak Devletleri ise toplamda 22,850,000 asker ile savaşmıştır. Askeri olarak İttifak Devletinden sayıca üstün olan İtilaf Devletleri sömürgelerinin güçlerini coğrafi üstünlük olarak kullanıp yararlanmıştır.

Bu savaştaki bazı ülkeler savaşın gidişatını değiştirirken bazıları da ilk ve son olarak tarihe geçmiştir. ABD savaşın süresini kısaltırken Osmanlı Devleti savaşın süresini uzatmıştır. Yunanistan savaşa son giren devlet olarak anılırken, Japonya savaştan ilk çekilen devlettir. Son olarak İtalya, savaşta taraf değiştiren devlet olarak anılmaktadır.

Birinci Dünya Savaşı’nın Başlaması

Okuma Önerisi: Birinci Dünya Savaşı başlangıcı hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için Birinci Dünya Savaşı Nasıl Başlamıştır? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Ferdinand’ın öldürülmesi ile Almanya; Belçika, Fransa ve Lüksemburg’u işgal etmiştir. Ardından Rusya Almanya’ya saldırmıştır. Almanya Rusya’nın saldırısı ile gücünün etkisini kaybetmiştir. Fransa’daki işgaller yavaşlamıştır. 1917’ye kadar her iki taraf da 1 milim ilerleyemediği için siper çatışmasına dönüşmüştür. Doğu’da Rusya Avusturya-Macaristan’a kadar ilerleyebilmiştir ancak Polonya ve Doğu Prusya’da Almanların savunması ile çekilmişlerdir. Diğer devletlerin de kendi çıkarlarını elde etme doğrultusunda savaşa girmesi ile yeni cepheler açılmıştır. Rusya’da yaşanan 1917 Ekim Devrimi ile Rusya hem iç hem dış problemleriyle uğraşmakta güçlük çektiği için çekilmiştir. Batı Cephesi’nde gücünü kaybeden ve İtilaflardan ardı ardına büyük darbeler alan Almanya 11 Kasım 1918’de çekilmiştir. 11 Kasım günümüzde Ateşkes günü olarak anılmaktadır.

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’na Girişi

Okuma Önerisi: Osmanlı Devleti ve Birinci Dünya Savaşı hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için Osmanlı Devleti Birinci Dünya Savaşı’na Neden Girdi? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Osmanlı Devleti de bu savaşa katılmıştır. Osmanlı Devleti bu savaşa siyasi yalnızlıktan kurtulmak ve kaybedilen toprakları geri alma isteği nedeniyle katılmıştır. Bütün bu sebeplerin yanı sıra İttihat ve Terakki’nin Almanya hayranlığı Osmanlı Devleti’ni manipüle etmiştir. Bu nedenle Osmanlı Devleti savaşı Almanya’nın kazanacağını düşünmektedir.

Birinci Dünya Savaşı esnasında Osmanlı Devleti savaşta birçok cephede savaşmıştır. Tam olarak dokuz cephede savaşmıştır. Bu cepheler üç çeşittir: Taarruz, savunma ve yardım. Taarruz cephelerinde Kafkasya ve Kanal cepheleri, savunma cephelerinde Çanakkale, Irak, Hicaz-Yemen, Suriye- Filistin cepheleri ve yardım cepheleri Galiçya, Makedonya veRomanya cepheleridir.

Okuma Önerisi: Birinci Dünya Savaşı’nda Cepheler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda Savaştığı Cepheler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Osmanlı Cepheleri Haritası — Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda Savaştığı Cepheler Haritası

Birinci Dünya Savaşı Nedenleri

Okuma Önerisi: Birinci Dünya Savaşı nedenleri hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için Birinci Dünya Savaşı’nın Nedenleri Nelerdir? Genel ve Özel Nedenler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Birinci Dünya Savaşı nedenleri;

İtalya ve Almanya’nın sömürgecilik sahasına iç problemlerinden dolayı geç girmesi
Bütün dünyayı kapsayan hammadde arayışı
Avusturya-Macaristan ve Rusya’nın Balkanlar’da toprak sahibi olmak istemeleri
Devletler arası silahlanma yarışları
Ulusçuluk akımı
Rusya’nın panslavizm politikası
Almanya-Fransa arasındaki Alsas- Loren sorunu

Bu nedenler savaşın arka planındaki nedenlerdir. Savaşın gözler önüne serilen neden Gabriel Princip isimli bir Sırp vatandaşın, Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun veliahtını (Ferdinand) öldürmesidir.

Savaşın gözüken nedeni Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’nun veliahdı Arşidük Franz Ferdinand’ın 28 Haziran 1914’de Saraybosna’da bir Sırp milliyetçisi tarafından öldürülmesidir. Yaklaşık olarak birkaç on yıldır var olan ekonomik ve siyasi sebepler ile oluşan savaş isteği bu olay ile patlama noktasına gelmiştir. 3-4 hafta içerisinde Avrupa’da savaş çıkmıştır. Koloniler, sömürgeler yoluyla tüm dünyayı savaşa sokmuştur. ABD katılana kadar Avrupa savaşı olarak anılan savaş tüm dünyayı 4 yılda etkisi altına alıp perişan etmiştir.

Birinci Dünya Savaşı Sonuçları

Okuma Önerisi: Birinci Dünya Savaşı sonuçları hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek için Birinci Dünya Savaşı’nın Sonuçları – Osmanlı Devleti’ne Etkisi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Birinci Dünya Savaşı sonuçları;

İmparatorluklar yıkılmış yerine tek uluslu devletler kurulmuştur. (Kurulan yeni devletler: Sovyet Rusya – Yugoslavya – Türkiye – Estonya – Polonya – Ukrayna -Çekoslovakya – Finlandiya – Azerbaycan. Yıkılan imparatorluklar: Osmanlı – Rus -Avusturya – Macaristan – Alman)
10 milyona yakın insan yaşamını yitirmiştir.
En karlı devletler İngiltere, Japonya, Fransa olurken en çok zarar gören devlet ise Almanya’dır.
Sivil savunma için teşkilatlar kurulmuştur.
Milletler Cemiyeti kuruldu.

Almanya, Rusya, Avusturya Macaristan İmparatorluğu ve Osmanlı İmparatorluğu yıkılmıştır. Avrupa’da yayılan milliyetçilik akımının etkisi ile özerk devletler kurulmuştur. Avrupa haritası küçük küçük bir sürü devlete bölünmüştür. Savaşın getirdiği ekonomik sıkıntıların yanında insanların yaşadığı mağduriyetten dolayı savaş çıkmasını önlemek amaçlı Milletler cemiyeti kurulmuştur. Ateşkes ilan edilmeden önce İttifak devletleri arasında 3 Mart 1918’de Brest-Litovsk Antlaşması imzalandı. Rusya savaştan çekilmesi ile topraklarının Polonya, Baltık devletleri ve Finlandiya’yı kapsayan büyük bir kısmını Almanya’ya bıraktı.

Osmanlı Devleti’nin konumu açısından Osmanlı Devleti diğer devletler için çok önemlidir. Bu nedenle bazı devletler Osmanlı Devleti’nin bulunduğu bloktaki yani İttifak Bloğu yenildiğinde yapacakları toprak paylaşmalarını planlamak için bazı Antlaşmalar yapmışlardır. Ancak bu antlaşmalar gizli tutulmuştur. Savaş esnasında gelişen bazı olaylardan sonra bu gizli antlaşmalar ortaya çıkmıştır.

Birinci Dünya Savaşı Sonrası İmzalanan Antlaşmalar

Versailles Anlaşması (28 Haziran 1919)
Saint Germain Antlaşması (10 Eylül 1919)
Neuilly Antlaşması (27 Kasım 1919)
Trianon Antlaşması (4 Haziran 1920)
Sevres Antlaşması (10 Ağustos 1920)

Orta Doğu Haritası — Birinci Dünya Savaşı’nda Manda İdareleri Haritası

Versailles Anlaşması

II. Dünya savaşının çıkmasının en büyük sebebi olan Versay Antlaşması Almanya’yı savaştaki can ve mal kayıpları ile zararlarından sorumlu tuttu. Savaş tazminatı ödemek durumunda bıraktı. Almanya’nın savaş tazminatı ödemek ve askeri kısıtlamaya gitmek zorunda kalması ile sürüklendiği ekonomik ve siyasi buhran ile Nazi Partisi iktidara gelmiştir. Tüm bu milliyetçilik akımının etkisi, gelişen yeni ideolojilerin etkisi, ekonomik sıkıntılar, diğer devletlere verilen kapitülasyonlarla oluşan altta kalmışlık duygusu ile II. Dünya Savaşı’nın temelleri atılmıştır. 28 Haziran 1919’da Versailles Sarayı’nda imzalanan antlaşma ile Alsace ve Lorraine Fransa’ya verildi. Saarland bölgesi ise 15 yıl boyunca uluslararası heyet tarafından yönetildi. Versay Antlaşması ABD Senatosu tarafından onaylanmamasına rağmen imzalanmıştır.

Saint Germain Antlaşması

Savaş sonucu yıkılan devletlerden biri olan Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile İtilaf devletleri arasında 10 Eylül 1919 tarihinde Saint-Germain Antlaşması imzalanmıştır. Bu Antlaşma ile Avusturya ile Macaristan birbirinden ayrıldı. İçinde bulundurdukları milletler özerk devletler kurdu. Macaristan, Çekoslovakya, Yugoslavya kuruldu. Avusturya ve Almanya tarafından işgal edilen topraklar Polonya’ya verildi. Romanya Bessarabia ve Transilvanya’yı aldı. Almanya ve diğer devletlerdeki gibi aynı şekilde Avusturya da askeri güçte azalmaya gitti.

Neuilly Antlaşması

Bulgaristan ve İtilaf Devletleri arasında 27 Kasım 1919 tarihinde Neuilly Antlaşması imzalandı. İtilaf Devletleri bu antlaşmayı yeni oluşan Yugoslavya’nın ve Romanya ile Yunanistan’ın topraklarını genişletmek için kullandı. Aynı zamanda Bulgaristan’ın Ege denizi ile olan bağlantısını da ortadan kaldırdılar. Olası bir savaş durumunda stratejik olarak Bulgaristan’ın şansını azalttılar. Bulgaristan’a da askeri kısıtlamalar getirildi.

Trianon Antlaşması

Trianon Antlaşması Avusturya-Macaristan İmparatorluğundan kopup özerk bir devlet kuran Macaristan ile imzalanmıştır. Bu antlaşma ile İtilaf Devletleri, Macaristan topraklarının yüzde altmışını aldı. Toprakların büyük bir kısmı Romanya’ya verildi. Macaristan nüfusunun yaklaşık 3 milyonu sınır dışında kalmış oldu.

Sevres Antlaşması

Sevr Antlaşması imzalanan son Barış Antlaşmasıdır. Osmanlı topraklarının neredeyse tamamı devletlere paylaştırılmıştır. İstanbul ve Boğazlar uluslararası bir heyet tarafından yönetilmiştir. İstanbul’un, yani başkentin ele geçirilmesi ile Osmanlı resmen yıkılmıştır. İstanbul ve çevresinde askeri güç bulundurulması durumunda oluşabilecek yaptırımlar ile hükümet tehdit edilmiştir. Bu sırada yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin temellerini atan Ankara’daki Büyük Millet Meclisi tarafından bu karar asla tanınmamıştır. 1923 yılına kadar boğazlar uluslararası heyet tarafından yönetilmiştir. 1923 yılında imzalanan Lozan Barış Antlaşması ile Uluslararası heyetin başkanlığı Türkler tarafından yapılmaya başlandı. Ancak İstanbul ve Boğazlarda hala askeri güç bulunduramıyordu.