Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda Savaştığı Cepheler

Bu yazımızda Osmanlı Devleti’nin I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas, Kanal, Çanakkale, Irak, Hicaz-Yemen, Suriye-Filistin, Galiçya, Makedonya, Romanya cephelerinde yaptığı savaşları neden sonuç ilişkisi içinde inceledik. 1. Dünya Savaşı’nda Osmanlı cepheleri konusunu genel olarak değerlendirdik. İşte Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheler;

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda Savaştığı Cepheler

Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşı sırasında Kafkas, Kanal, Çanakkale, Irak, Hicaz-Yemen, Suriye-Filistin, Galiçya, Makedonya, Romanya cephelerinde savaşmıştır. Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheler şunlardır;

Osmanlı Devleti’nin Birinci Dünya Savaşı’nda savaştığı cepheler haritası:

Kafkas Cephesi

Osmanlı Devleti’nin açtığı bir taarruz cephesidir. Amacı Osmanlı İmparatorluğu’nun Kars, Artvin, Ardahan ve Batum’u almak istemesidir. İkincil bir amaç olarak da Ortadoğu’daki Türk devletleri ile bir araya gelerek tüm Türkleri tek çatı altında toplamak gösterilebilir. Turancı fikir akımının bir sonucu olduğu da söylenebilir. Burada kilit nokta, bu şehirlerin 93 Harbi’nde kaybedilmiş olmasıdır. Cephe, Bolşevik devrimi olana dek Rusya’nın lehine gelişirken Bolşevik devrimi nedeniyle Rusya geri çekilmiş; Osmanlı kaybettiği şehirleri geri almıştır.

Kafkas Cephesi, Osmanlı’nın Çarlık Rusya başta olmak üzere pek çok ülke ile gerek siyasi gerek sıcak savaş başlıkları altında çatıştığı bir cephedir. Bu cephede çatışan ülkelerin ve/veya toplulukların listesi kabaca şu şekilde verilebilir:

• Çarlık Rusya
• Büyük Britanya İmparatorluğu (Sonradan katıldı)
• Ermeniler (Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti)
• Merkezi Hazar Diktatörlüğü (Büyük Britanya destekli Slav karşıtı ülke)
• Osmanlı İmparatorluğu
• Alman İmparatorluğu
• Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti

Savaş, Türkiye topraklarında Trabzon, Muş ve Bitlis’e kadar ilerleyen geçici bir toprak kaybına neden olmuş, fakat sonrasında Bolşevik ihtilali nedeniyle Çarlık Rusya’nın yıkılması ile çoğu kapanmıştır. Cephedeki komutanlar şu şekilde listelenebilir:

• Osmanlı İmparatorluğu Enver Paşa, Hafız Hakkı Paşa, Vehip Paşa, Nuri Paşa, Mustafa Kemal Paşa, Mürsel Bey
• Azerbaycan Samet Bey Mehmandarov, Aliağa Şıhlinski, Caferkulu Karaca Nahçivanski
• Alman İmparatorluğu Von Kressenstein
  Çarlık Rusya Vorontsov-Daşkov, Nikolay Yudeniç
• Ermenistan Andranik Ozanyan, Drastamat Kanayan, Garegin Njdeh, Movses Silikyan, Stepan Şaumyan
• Birleşik Krallık Lionel Dunsterville

Kanal Cephesi

Kanal Cephesi, Osmanlı Devleti’nin Süveyş Kanalı’nı ele geçirip İngiltere’nin sömürgeleri ile arasındaki bağlantıyı kesme tasarılarının sonucudur. Cephede savaşan iki devlet vardır: Osmanlı İmparatorluğu ve Büyük Britanya. Cephe, Osmanlı açısından bir taarruz cephesidir. Süveyş Kanalı’nın İngiltere’nin elinde olmasından dolayı İtilaf devletleri, İngiliz sömürgelerinden gelen ciddi hammadde desteği ve insan gücüne erişebiliyordu. İttifak devletleri için kilit bir cephe olup Osmanlı’nın mağlubiyeti ile sonuçlanmıştır. Gerek iklim gerek gıda kaynakları gerek de kendi taraflarından İngiltere’nin saflarına geçen Arap kabileler nedeniyle Osmanlı askerleri zayıf düşmüş, kısa bir süre sonra da cephede yenik düşmüştür. Cephe, iki harekattan oluşur: Birinci Kanal Harekâtı ve İkinci Kanal Harekâtı.

Bu cephe, Büyük Britanya’nın mutlak zaferi ile kapanmıştır. Taraflar arasındaki güç farkının çok bariz nedenleri vardır. Bu duruma Arap ayaklanmaları, Osmanlı kuvvetlerinin şartlara tam hazırlıklı olmaması, İngilizlerin kanalı kontrol etmek için konuşlandırdığı kuvvetlerin gelişmiş teçhizata sahip olması nedenleri verilebilir. Cephedeki komutanların listesi şu şekilde verilebilir:

Birinci Kanal Harekâtı:

• Britanya: Sir John Maxwell
• Osmanlı İmparatorluğu: Cemal Paşa

İkinci kanal harekâtı:

• Britanya: Sir John Maxwell, Archibald Murray
• Osmanlı İmparatorluğu Cemal Paşa
• Alman İmparatorluğu Kreß von Kressenstein

Çanakkale Cephesi

Çanakkale Cephesi, Osmanlı Devleti’nin mutlak zaferi ile sonuçlanan tek cephedir ve tüm savaşın seyrini değiştirmiştir. Cephe, Osmanlı için bir savunma cephesidir. Hem deniz hem de kara savaşlarına sahne olan cephe, Mustafa Kemal Atatürk’ün halk arasında tanınmasına ve güven kazanmasını sağlamış; bu şekilde dolaylı yoldan Millî Mücadele’ye katkıda bulunmuştur.

Cephenin açılması için pek çok neden vardı. İtilaf devletleri, İstanbul’a ulaşıp İstanbul’u kuşatarak Osmanlı Devleti’ni savaş dışı bırakmayı amaçlamışlardı. Ekonomik olarak pek çok zorluk yaşayan Çarlık Rusya’ya mali açıdan ve gerekirse işgücü bakımından yardım etmek de cephenin açılma amaçlarından biri olarak kabul edilir. Karadeniz üzerinden Anadolu coğrafyasının doğu kesimlerindeki çatışmalara lojistik destek sağlamak da kısmen İtilaf Devletleri’nin amaçları arasındadır. Cephenin Osmanlı lehine mutlak zafer ile sonuçlanması, Rusya’da Bolşevik İhtilali’nin çıkmasına dolaylı yoldan etki etmiştir. Bolşevik İhtilali’nden sonra gelen Rusya rejiminin Türk Millî Mücadelesi ’ne daha sıcak bakması, bazı durumlarda desteklemesi Türkiye Cumhuriyeti kurulurken Türklerin üzerindeki gerek politik gerek askeri baskıyı bir miktar da olsa azaltmıştır. Kısaca gerek Osmanlı İmparatorluğu gerek de Türkiye Cumhuriyeti için kritik bir zaferdi.

Taraflar şu şekilde listelenebilir:

İtilaf Devletleri:

• Birleşik Krallık
• Avustralya
• Yeni Zelanda
• Britanya Hindistanı
• Newfoundland Dominyonu
• Fransa

İttifak Devletleri:

• Osmanlı İmparatorluğu
• Alman İmparatorluğu
• Avusturya-Macaristan İmparatorluğu

Cephede görev alan komutanları da şu şekilde listeleyebiliriz:

• Birleşik Krallık: Horatio Herbert Kitchener, Ian Hamilton, John de Robeck, Aylmer Hunter-Weston, William Birdwood, Alexander Godley
• Fransa: Henri Gouraud, Maurice Bailloud
• Osmanlı İmparatorluğu: Enver Paşa, Cevat Çobanlı, Mehmet Esat Bülkat,  Mustafa Kemal Atatürk, Vehip Kaçı, Fevzi Çakmak, Kâzım Karabekir, Selahattin Adil
• Alman İmparatorluğu: Otto Liman von Sanders, Erich Weber

Irak Cephesi

Irak cephesi; Hicaz-Yemen ve Suriye cepheleri ile benzer bir savunma cephesidir. İtilaf devletleri açısından Kanal Cephesi’ne bir koruma bariyeri oluşturmak, Ortadoğu petrollerinin bir bölümünü elinde bulundurmak gibi amaçlar üzerine açılmış bir cephedir.

Bu cephede Osmanlı’nın İslamcılık, bir diğer adıyla da Ümmetçilik denilen ve halifelik makamının Müslümanlar üzerindeki nüfuzunu kullanmaya dayalı politikasının işe yaramadığı sonucu ile karşılaşılmıştır. Bunun üzerine Osmanlı, planladığı İslam desteğini kaybetmiştir. Bu cepheden sonra İngiltere ve Fransa’nın Müslüman sömürgeleri üzerinde ayaklanma etkisi oluşturma ve buna dayalı İtilaf Devletleri’ni zayıflatma planı da büyük ölçüde imkansızlaşmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun daha fazla dayanamaması ile kaybedilmiş bir savunma cephesidir.

Komutanlar şu şekilde listelenebilir:

• Osmanlı İmparatorluğu: Süleyman Askerî Bey, Nureddin Bey, Halil Paşa, Kâzım Karabekir, Ali İhsan Paşa
• Alman İmparatorluğu: Colmar Freiherr von der Goltz (tifüsten öldü)
• Birleşik Krallık: General Nixon, Percy Lake, Frederick Maude, Charles Townshend (Esir), Mübarek El-Sabah (Kuveyt’te İngilizlere katılan Araplardan bir komutan)

Hicaz-Yemen Cephesi

Arabistan Yarımadasındaki cephe, Osmanlı’nın Ümmetçi politikalarının işe yaramadığını bir daha göstermiştir. Osmanlı’nın cephe içinde kritik bir konum olan Kut şehrini Celal Paşa komutasında başarıyla kuşatıp Büyük Britanya’ya bir süre yardım gönderilmesini engellediği Kut’ül Amare zaferi de burada gerçekleşmiştir. Bu zafere karşılık ne Osmanlı’nın ne de Britanya’nın üstünlük sağladığı bir cephedir. Bu cephenin önemli bir yanı da Kut şehri kuşatmasında İngiltere’nin tarihteki ilk havadan teçhizat ve gıda ikmali operasyonunu gerçekleştirmiş olmasıdır. Yakındaki bir üsten 3 tane uçak 26 gün boyunca ikmal yapmış fakat yeterli olmamıştır. Osmanlı’nın bu cephedeki temel amacı, kutsal toprakları savunmaktı.

İtilaf Devletleri için Ortadoğu petrollerine ulaşmak temel amaçtır. Bunun dışında Arap kabilelerine de halifelik vaatlerinde bulunularak Osmanlı’nın önemli bir gücü kaybetmesine neden olmuş, bu gücü kullanarak da Osmanlı’yı zayıflatma işinde İtilaf devletleri başarılı olmuştur. Genel olarak İtilaf Devletleri taktiksel açıdan daha üstün konumda olsa da cephe, Kut şehrinde Osmanlı’nın Kut şehrinde sıkışan İngiltere güçlerine yaptıkları kuşatma nedeniyle sonuçsuz kalmıştır. 2. Kut Muharebesi ile 1. Kut Muharebesinde sıkışan İngiliz güçleri İngiltere tarafından kurtarılmıştır.

Cephede çatışan ülkeler;

• Osmanlı İmparatorluğu
• Britanya İmparatorluğu
• Hindistan
• Yeni Zelanda
• Lahij
• Arap isyancılar (Ümmetçilik bir kez daha işlememiştir.)
• Asir Emirliği

Suriye-Filistin Cephesi

Almanların isteği ile açılan bu cephe, İngiltere’nin sömürgeleri ile arasındaki bağlantıyı kesmek için yaptığı mücadelenin bir parçasıdır. Savaşın gidişatı göz önünde bulundurulduğunda Osmanlı’nın Süveyş Kanalı’nı ele geçirmesi İngiltere’nin sömürgelerinden elde ettiği üstünlüğü kaybetmesi, aynı zamanda Mısır’ı da Osmanlı toprağı yapması demekti. Kanal Cephesi ile benzer amaçlar için açılmıştır.

Cephe, Britanya İmparatorluğu’nun kesin zaferi ile sonuçlanmıştır ve bu cephe sonrasında Mondros Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır. Komutanlar;

• Osmanlı İmparatorluğu: Cemal Paşa, Mustafa Kemal Paşa (Ekim 1917’de istifa etti, Eylül 1918’de tayin edildi), Fevzi Paşa (Ekim 1917’den itibaren) 
• Alman İmparatorluğu: Friedrich Kreß von Kressenstein (1916’dan 1917’ye kadar), Erich von Falkenhayn (1917’den 1918’e kadar), Otto Liman von Sanders (1918)
• Birleşik Krallık Sir John Maxwell (Mart 1916’ya kadar), Archibald Murray (Haziran 1917’ye kadar), Edmund Allenby (Haziran’dan itibaren), Edward Bulfin, Philip Chetwode
• Avustralya: Harry George Chauvel (Temmuz 1917’den itibaren)

Galiçya Cephesi

Osmanlı’nın müttefiklerine yardım amacıyla açtığı bir cephedir. Avusturya-Macaristan İmparatorluğu ile Çarlık Rusya arasındaki bir muharebedir. Çarlık Rusya, cephede üstünlük sağlamıştır ve Rus zaferi ile cephe kapanmıştır. Savaşın temel nedeni, Aynı bölgede askeri faaliyet gösteren Almanya, Rusya ve Avusturya-Macaristan olarak gösterilebilir. güçlerinin çatışması ve Avusturya-Macaristan’ın ilk çatışmada aldığı

Makedonya Cephesi

Osmanlı’nın dahil olduğu bir yardım cephesidir. Cephenin açılmasının temel nedeni, Sırbistan’a saldıran İttifak Devletleridir. Bu duruma karşılık veren İtilaf Devletleri ile yapılan çatışmalar, bu cepheyi oluşturmuştur. Selanik Muharebesi olarak da bilinir.

Avrupa’da İttifak Devletleri’nin toprak almak amacıyla açtığı bir cephedir. Sırbistan üzerine olup daha sonra savaştaki çoğu devletin de dahil olduğu bir cephedir. Sonucunda İtilaf Devletleri’nin zaferi ile kapanmıştır. Muharebenin sonunda Selanik Ateşkes Antlaşması imzalanmıştır.

Romanya Cephesi

Osmanlı’nın yardım amaçlı asker gönderdiği bir cephedir. Romanya’nın Avusturya-Macaristan İmparatorluğu’na saldırması ile açılan bir cephedir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Birinci Dünya Savaşı ve Osmanlı Devleti başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.