Orta Çağ’da Ordu (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 3. ünitesi olan Orta Çağ’da Dünya ünitesinin 3. konusu olan Orta Çağ’da Ordu konusuna yer verdik. Orta Çağ’da Ordu konusunu “Orta Çağ’da Asya ve Avrupa’da askerî organizasyon biçimleri ile toplumların yaşam tarzları (konar-göçer ve yerleşik) arasındaki bağlantıları analiz eder.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

Orta Çağ’da Ordu

Ders: Tarih 9

Ünite: Orta Çağ’da Dünya

Konu: Orta Çağ’da Ordu

Kazanım: Orta Çağ’da Asya ve Avrupa’da askerî organizasyon biçimleri ile toplumların yaşam tarzları (konar-göçer ve yerleşik) arasındaki bağlantıları analiz eder.

Orta Çağ’da Ordu konusunda öncelikle Orta Çağ ordularının genel özelliklerinin yanı sıra Orta Çağ’daki orduların kullandıkları savaş araç gereçleri ile silahları inceledik. Bu bağlamda ateşli silahların özellik topların tarihi konusunu ele aldık. Orta Çağ’da Ordu konusunda ayrıca Orta Çağ’da sık görülen ücretli askerlik kavramı araştırdık.

Orta Çağ Ordularının Özellikleri

Silah olarak kılıç, mızrak ve gürz kullanan atlı ve sipahiden oluşan ordular vardı. Bunun yanısıra okçular veya arbaletçiler olarak uzak mesafeden saldıran askerler vardı. Ayrıca Orta Çağ’da paralı askerler de vardı. Bu askerler parayla çalışarak parayı verenin emrinde olurlardı. Her devletin ordusunun farklı özellikleri vardı. Bu devletler ve orduları Türk ve Moğol, Bizans ve Sasanidir. Türk ve Moğol ordusunun esas unsuru atlı askerlerdi ve askerler nerdeyse atlarının üstünde yaşarlardı. En önemli özelliği disiplin ve Mete Han tarafından oluşturulan onlu sistemdi. Bizans ordusu merkez kuvvetler, eyalet askerleri, devletlerin gönderdiği kuvvetler ve ücretli askerlerden oluşmuştur. 11. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ücretli askerler Bizans ordusunun temelini oluşturmaya başlamışlardır. Bu sebeple şövalyelerin sayısı azalmıştır.

Sasani ordusunda bağlı kavimlerin ve devletlerin gönderdikleri birlikler, ücretli askerler ve savaş esirleri yer almıştır ve bu birliklerin büyük çoğunluğu sipahidir. Savaşların gidişatını değiştirecek olan ateşli silahlar 1331’den sonra kullanılmaya başlanmıştır, savaşlar daha ölümcül bir hal alıp yakın mesafe savaşları büyük ölçüde azalmıştır. Devletler maaşlı ve düzenli ordular kurmaya başlamışlardır. Böylece Avrupa’da askerlik mesleği ortaya çıkmıştır. Avrupa ordularında piyadeleri en etkili kullanan devletler, İngiltere ve Osmanlı Devleti olmuştur fakat piyadeler bu dönemden sonra etkili olmadığı için bu devletler askeri güç kaybı yaşamışlardır.

Orta Çağ’da Moğol, Bizans ve Sasani Ordusu

Moğol ordusu gönüllü askerlerden ve  hafif süvari birliklerden oluşuyordu. Sasani ordusu güçlü, düzenli ve disiplinli birliklerden oluşuyordu. Sasanilerde Şehinşah denilen hükümdar, devlet yönetimine olduğu gibi savaşa da fiilen katılarak ülke içindeki meşruiyetini pekiştiriyordu. Süvariler ve piyadeler olarak iki ana gruptan oluşan Sasani ordusunda süvariler İran’ın soylu ailelerinden seçilirdi. Orduda halk arasından seçilerek yetiştirilen piyadelerin yanı sıra vassalların gönderdikleri birlikler ve çeşitli milletlerden gelen ücretli askerler de görev yapardı.

Orta Çağ’ın güçlü devletlerinden biri olan Bizans İmparatorluğu’nda ordu eski Roma ordusu esas alınarak kurulmuştu. Bizans ordusu ücretli askerlerden ve ağır zırhlı birliklerden oluşuyordu. Ordunun başkomutanı imparatordu. Bizans ordusu yayalar ve süvariler olmak üzere iki kısımdan meydana geliyordu. Süvariler imparatorun toprak verdiği kimseler tarafından yetiştirilen, kendileri ve atları zırhlı seçkin askerlerdi. Yaya birlikleri ise çeşitli Avrupa ülkelerinde, Yakın Doğu ve Kuzey Afrika’dan getirilen ücretli savaşçılardan oluşuyordu.

Orta Çağ’da Avrupa Orduları

Orta Çağ’da Avrupa ordularının özelliklerine değinmeden önce Orta Çağ Avrupasının genel özelliklerine değinmek yerinde olacaktır. Orta Çağ Avrupasının genel özellikleri:

• Orta Çağ’ın siyasi düzeni Avrupa’nın genelinde feodalite olarak adlandırılan bir sisteme göre yapılandırılmıştı.

• Orta Çağ’da halk, toplumu oluşturan zümrelere ayrılmıştı ve aralarında eşitlik yoktu. Halk köylüler, rahipler, soylular ve burjuvalar gibi çeşitli sınıflara ayrılmıştı.
• Halkın toprak edinmeye ve sahip olmaya hakkı yoktu. Genel olarak topraklara senyör adı verilen kişiler sahipti ve bu topraklarda sınırsız yetki ve hakları vardı. Bu senyörlerin kendilerine ait malikaneleri, ekonomik ve siyası hakları, kendi emirlerinde besledikleri silahlı kuvvetleri ve sahip oldukları bölgelerde kendi belirledikleri yasaları vardı.
• Orta Çağ’da yaşanılan feodal düzen sebebiyle Avrupa’da dini, kültürel ve siyasi bölünüşlük hakimdi.

Orta Çağ’da Avrupa Ordularının Özellikleri

• Orta Çağ Avrupasında orduyu oluşturan birlikler atlı ve yaya olmak üzere ayrılmaktaydı.
• Orduyu oluşturan birlikler ise silahlı ve silahsız olarak ikiye ayrılmaktaydı.
• Ordular genel olarak Haçlı Seferlerinde olduğu gibi kutsal olduğu düşünülen bir anlayış ile oluşturulmaktaydı.
• Ordular ya kale içlerinde ya da belli bölgelerde çadırlarda barınmaktaydı.
• Dini unsurlar ve gelenekler yönetim biçimlerinde ön planda yer almaktaydı.

Orta Çağ’da Ücretli Askerlik

Avrupa’da güçlü ordulara duyulan ihtiyaçtan dolayı paralı askerlere yer verilmiştir. Feodal düzene göre senyörlerin orduları çiftçilikle uğraşan serflerden ve köylülerden meydana geliyordu. Bu ordularda şövalyeler de görev yapıyordu. Ancak bunların sayısı fazla değildi çünkü atı ve zırhıyla birlikte tam donanımlı iyi yetişmiş bir şövalye büyük masraflar gerektiriyordu. Orta Çağ’ın ilerleyen dönemlerinde krallar, senyörleri ordu besleme yükümlülüğünden muaf yaparak onlardan asker yerine para almaya başladılar. Topladıkları bu paralarla da iyi yetişmiş askerlerden oluşan ordular kurdular. Avrupa’da güçlü ordulara duyulan ihtiyaç devletin dışında bağımsız şekilde hareket eden profesyonel askerî sözleşmecileri ve komisyoncuları meydana getirdi. Bunlar devletten aldıkları ücret karşılığında asker topluyor, onları donatarak savaşa sürüyorlardı. Bu şekilde temin edilen askerler tecrübeli, eğitimli ve uzman savaşçılar olup feodal düzenden gelen askerlere kıyasla daha becerikliydi.

Ücretli Türk Askerleri

Tarih boyunca başka devletlerde çalışan ücretli Türk askerleri hakkında bilgi verelim. Türkler, tarih boyunca at sırtında yaşamını sürdürmüş, askerlik konusunda özellikle at üstünde kılıç ve yay kullanımında ustalaşmış bir millettir. Türklerin bu özelliği öylesine meşhurdur ki Bizans bile paralı Türk askerlerini ordusuna katmıştır fakat bu durum İstanbul’un fethi sırasında ters tepmiştir. Türklerin bu paralı askerliği Kabul etme sebepleri arasında para önemli rol oynamıştır. Türkler Bizans ordusunda Türk ordusundan daha fazla maaş aldıkları için bu görevi Kabul etmişlerdir. Bizans’ın en önemli öncü kuvvetlerinden olan Türk birlikleri, batı medeniyetlerinden gelen saldırıları karşıladı, yıllar boyunca akın faaliyetlerini yürüttü. Böylece Türkler, Bizans’ın ömrünü uzatmıştır. Bizans’ın ok yağmuru saldırılarının temelinin Türk askerlere dayandığı hakkında söylemler vardır. Türklerin bu süreç içerisinden “Kemankeş” denilen at üstünde ok atan yaya çeken birlikleri Bizans’ın en etkin güçlerinden olduğu belirtiliyor.

Türkler, Bizans ordusunda görev yapmıştır. Selçuklu devletinden Osmanlı’ya kadar uzanan süreçte Türklerin Bizans askeri olarak Batı saldırılarına karşı ciddi başarılar elde ettiği görülüyor. Özellikle Türklerin 1071 Malazgirt Zaferi ile devlet sistemi değişen ve parçalanarak bölünmeye giden Bizans’ın kendi içinde yaşadığı çatışmalarda yıkılmamasına sebep olarak Türk askerlerinin varlığı gösterilmektedir.

Bizans ordusunda görev yapan Türkler, Bizans’ın diğer düşmanları Haçlılar, Batıdaki Slav kavimleri ve Ermenilerden gelen çok sayıda saldırıyı durdurdular. Bununla birlikte 1453’te Osmanlı’nın İstanbul’u fethederek Doğu Roma İmparatorluğu’nun tamamen yıkmasına kadar gelen süreçte Bizans’ın ömrünün uzamasına ciddi katkıları olduğu kaynaklarda belirtiliyor.

Orta Çağ’da Kullanılan Savaş Araç Gereçleri ve Silahlar

Orta Çağ’da bazı devletlerin kendilerine özel, kendi çıkardıkları silahlar da vardır ama bu silahlar orijinallerinden baz alınarak üretilmiştir. Bu yüzden hepsinin işlevi aynı ama isimleri ve görünüşleri farklıdır. Bu silahlar günümüzde kullanılmamakla beraber müzelerde sergilenmektedir. Orta Çağ’da devletler tarafından kullanılan savaş araç gereçleri ve silahları nelerdir? Orta Çağ’da kullanılan silah türleri ve bir kaç örnekleri aşağıda verilmiştir.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak İlk Çağ Savaş Aletleri Nelerdir? Kullanım Alanları ve Avantajları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Kılıçlar

Kılıçlar tek veya çift uçlu kenarlara sahip olabilir. Kılıç düz veya kavisli olabilir.

• Savaşma Kılıcı
• Pala
• İki Ağızlı Büyük Kılıç
• Falchion (orak biçimli ağır kılıç)
• Katana
• Uzunkılıç
• Rapier (düz ve uzun kılıç)
• Sabre ya da Saber (süvari kılıcı)
• Kısakılıç
• Ulfberht (Viking kılıcı)
• Zweihander (iki taraflı büyük bir kılıçtır)
• Gladius (çift ağızlı kısa kılıç)

Köreltici veya Yarma Silahları

• Savaş baltası
• Club
• Flail
• Mace
• Flanged mace
• Sopa
• Gürz
• Topuz
• Pernach (flanşlı topuz türü)
• Shestopyor (topuz türü)
• Maul (Tokmak)
• Morning Star (sopaya sivri uçlu bir topun zincirle takılması ile ortaya çıkan silah)
• Quarterstaff (uzun sopa)
• Çekiç
• Cop

Mızrak ve Benzeri Kolaltı Silahları

• Ahlspless
• Bardık
• Bill
• Glavie
• Guisarme
• Halberd
• Lance
• Lochaber
• Axe
• Lucerne hammer
• Pike
• Tırpan
• Savaş Çekici

Menzilli silahlar

• Yay
• Arbalet
• Musket
• El topu
• Uzunyay
• Moğol yayı
• Tüfek
• Fırlatılabilen Mızrak

Kuşatma silahları

• Koç başı
• Ballista
• Mancınık
• Bombardıman silahı
• Top
• Gözetleme Kulesi
• Yürür Kule

Deniz Araçları

• Yelkenli
• Yangın gemisi
• Kadırga
• Çin yelkenlisi
• Uzun gemi
• Lou chuan (kale gemisi)
• Qiao chuan (köprü gemisi)

Takviye Silahlar

• Şato
• Siper
• Gözetleme Kulesi
• Kale
• Hisar
• Surlar
• Zift Hendeği
• Perde Duvar
• İner Kalkar Köprü
• Takviye Edilmiş Kule
• Geçit
• Kale Hendeği
• Höyük ve Bayır
• Cinayet Deliği
• Kazıklı Çit
• Demirli Kale Kapısı

Orta Çağ’da Ateşli Silahlar

Ateşli Silahlar ne zaman, niçin kullanılmaya başladı? İlk kez, MS 1250 yıllarında, Çin’de kullanılmıştır. İlk atılan şeyler gülle mermi türleri değil de, oklardı. 14. yüzyıldan sonra, Avrupa’da çeşitli topların kullanıldığını kanıtlayan belgeler bulunmuştur. 1340’ta bazı belgelerde elde tutulup ya da omuza dayanıp ateşlenen silahlardan söz edilmektedir. El silahları terimi, bundan ancak kırk yıl sonra ortaya çıkmıştır. Bunlar, günümüzün el silahlarına pek benzememekte ve süvariler tarafından (bir elleriyle dizginleri tuttuklarından) tek elle kullanılabilecek kadar hafiftir.

Ateşli silahlar, barut gazının itici gücüyle mermi veya hasar verici herhangi bir unsur (bomba) atan bütün silahlara denir. Ateşli silah denince, genellikle küçük çaplı silahlar akla gelir. Ateşli silahlar, büyük toplardan tüfeğe, av tüfeğine ve tabancaya kadar her türde ve boyuttaki silahları kapsayan bir alandır. Ateşli silahların ortaya çıkışını sağlayan barut, MÖ 1000 yıllarında Çinliler tarafından bulunmuştur ve sonrasında sadece Türkler ve Çinliler tarafından bilinen barut Haçlı Seferleriyle birlikte Avrupalılar tarafından da öğrenilmiştir. Asıl silahlar 13.-14. yüzyıllar arasında ortaya çıkmıştır. Bu silah türleri arasında Ağızdan Dolma Toplar, Arkadan Dolma Toplar, Çok Namlulu İlk Ateşli Silahlar, Paralel Namlulu Ateşli Silahlar, Elde Taşınabilen İlk Ateşli Silahlar vardır. Bu silahların ortaya çıkış tarihleri 13.-15. yüzyıllar arasındadır. Ateşli silahlar savaşlarda ve bazen tören gibi seremonilerde kullanılmıştır.

Topların Tarihi

Topun, İspanya’yı istila eden Berberiler aracılığıyla Avrupa’ya girdiği sanılır. Topun Avrupa’da ilk kez 1324’te kullanıldığı bilinmektedir. Barutun ana maddesi olan güherçile 13. yüzyıldan önce Avrupa’da bilinmediğine göre, bu tarihten önce topun Avrupa’da kullanılmış olması olanaksızdır. Osmanlılar topu ilk kez I. Kosova Savaşı’nda, 1389’da kullanmışlardır. Fatih Sultan Mehmed İstanbul’un fetihinde birinci derecede toptan yararlanmıştır.

Tunçtan ya da dökme demirden yapılan ilk toplar sonraki toplara göre küçüktü. Çünkü döküm tekniğinin gelişmemiş olmasından dolayı büyük boyutlu toplar yapılamıyordu. Bundan dolayı büyük boyutlu toplar kaynakla birbirine sabitlenen ve demir çemberlerle bağlanan demir çubuklardan yapılmaya başlandı. Ne var ki bu toplar çok güçlü silahlar değildi ve ancak hafif taş gülleler atabiliyordu.

Tartışalım: Medeniyetlerin, Askeri Teşkilatlara İhtiyaç Duymasının Sebepleri Neler Olabilir?

Askeri teşkilatlanma bir ihtiyaçtır. İnsanların güvenlik ihtiyacının karşılanması için düzenli bir güvenlik oluşturma isteği oluşmuştur. Devletlerin oluşmasıyla da askeri bir düzen oluşturulması söz konusu olmuştur. Medeniyetlerin, askeri teşkilatlanmaya ihtiyaç duymaları da dünya tarihini değiştiren etkilerin oluşmasını imkan sağlamıştır.

Medeniyetlerin askeri teşkilatlanmaya ihtiyaç duymalarının nedenleri, devletin güvenliği, milletin can ve mal güvenliği, devletin sınırlarının genişlemesi, millet içinde adaletin sağlanması için güvenliğin sağlanması vb. ihtiyaçlar olmuştur. Askeri düzen bir disiplin gerektirir. Bu disiplinden gelen güç medeniyetin yerleşik hale gelmesi, medeniyetin köklü olması anlamına gelmektedir. Medeniyetler tarihte bir değerdir. Korunma ihtiyacını karşılamanın yanı sıra toprakların genişlemesinede yardımcı olur.

Medeniyette yaşayan insanların ve devletin güvenlik ihtiyaçlarının karşılanması için askeri teşkilatlanmaya başlanmıştır. Devlet güvenliği, toplumun can ve mal güvenliği, toplum içinde adaletin sağlanması gibi ihtiyaçlar buna örnektir. Ayrıca devletlerin sınırlarının genişlemesiyle beraber devlet her yanı yönetemeyeceğinden askeri teşkilatlanmaya ihtiyaç duyulmuştur fakat bazı dönemlerde devletleri yıkılmaktan kurtaramamıştır.

---

3. Ünitenin Tüm Konuları: Orta Çağ’da Dünya ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.

1. Konu: Orta Çağ’da Siyasi Yapılar

İmparatorluklarda Sosyal, Ekonomik ve Askeri Durum

2. Konu: Tarımdan Ticarete Ekonomi

Artı Üründen Sosyal Sınıflara

İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma

Orta Çağ’da Ticaret

İlk ve Orta Çağ’da Ticaret Yolları

3. Konu: Orta Çağ’da Ordu (Şu an bu başlıktasınız!)

Yerleşik ve Konar-göçerler Arasındaki Savaşlar

4. Konu: Kanunlar Gelişiyor