İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma (Tarih Konu Anlatımı)
Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 3. ünitesi olan Orta Çağ’da Dünya ünitesinin 2. konusunun devamı olan İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma konusuna yer verdik. İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma konusunu “Orta Çağ’da tarım ve ticaretin yaygın ekonomik faaliyetler olduklarını kavrar.” kazanımı çerçevesinde anlattık.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma
Ders: Tarih 9
Ünite: Orta Çağ’da Dünya
Konu: İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma
Kazanım: Orta Çağ’da tarım ve ticaretin yaygın ekonomik faaliyetler olduklarını kavrar.
Tarımdan Ticarete Ekonomi konusunun devamı olan İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma konusunda öncelikle toplumsal tabakalaşma nedir, eşitsizlik nedir ve nasıl ortaya çıkmıştır? sorularını yanıtladık. Ayrıca toplumsal tabakalaşmanın özelliklerini de inceledik.
Toplumsal Tabakalaşma ve Düzen
Düzen, insanoğlunun yüzyıllardır en çok ihtiyaç duyduğu bir kavramdır. Çünkü insan düzen olmadan ve düzen sağlayamadan yaşayamaz. Sosyal bir varlık olmanın en büyük nedenlerinden biri olan düzen ve kontrol, insanoğlunu da birçok yoldan etkiledi. Bu etkiler onların siyasal, sosyal, ekonomik, toplumsal kimlikler ve düzenler oluşturmalarını sağladı. Bu düzeni sağlamadaki en temel yapı taşı ise sistemdi.
Yüzyıllardır insanoğlu geliştirdiği ekonomik, siyasal ve sosyo-kültürel sistemler sayesinde bir düzen kurmayı başardı. Bu sistemlere karşı başkaldırılar, karşıtlık ve hatta darbeler olsa dahi sistemlerin çoğu ayakta kalmayı başardı ve artık onlarsız bir dünya düşünülememeye başladı. Bu sistemler bazen insanoğlunu sınıflara böldü, bazen ise eşit hale getirdi. Kapitalizm, komünizm, sosyalizm, feminizm, liberalizm, marksizm, anarşizm…vb ideolojiler aslında bu bahsettiğimiz sistemler. Fakat bu ideolojilerden günümüzden en güncel ve en tepede ve hayatımızı en çok etkileyen bir ideoloji var. O da kapitalizm.
Yüzyıllardır doğası gereği kötü olarak görülen bu sistemin topluma olan etkisi de olumsuz oldu. Her ne kadar eşitlik günümüzde temel bir ihtiyaç olarak görülse de kimse eşit değildir ve kapitalist bir toplum kimse eşit olamayacaktır. Montesquieu’nun dediğine referans edersek ‘lüks’ kavramının oluşabilmesi için toplumun bir kısmının fakir olması gerekiyor ki bir kısıma lüks ya da burjuva diyebilelim çünkü ışık olmadan karanlık; karanlık olmadan ışık olmaz. Buna dayanarak da fakir olmadan zengin; zengin olmadan fakir olamaz diyebiliriz. Bu yüzden toplumlardaki bireylerinin bazılarının kapitallerinin zengin olması ve bu kapitali iyi işletip kendini ekonomide üst düzeye taşıması lazım fakat kapitalizmde eğer para varsa fırsatlar da çoktur ve fırsatlar çok ise insanın yaşam kalitesi daha iyidir. Yani kapitalizm sosyal tabakalaşmayı arttıran bir sistemdir.
Toplumsal Tabakalaşma Nedir?
Yüzyıllardır bizim genlerimizle gelen başka bir kavram ise varlık ve bu varlıkların bize tanıdığı hak ve adalet. Eşitsizlik dediğimiz kavram aslında neyden kaynaklanıyordur? Bir kişinin başka biriyle eşit olmama durumunda ne kavramlar açısından eşitsiz görülür? Toplumlarda neden eşitsizlik bir sürü alanda (ekonomik, siyasal, sosyal vb.) görülür ve bazı toplumlar diğerlerinden daha eşitlikçi midir, yoksa herkes aynı oranda mı eşittir? Bu tür sorular ve bu soruların cevaplarını içeren kavram sosyologlar tarafından ‘tabakalaşma’ olarak adlandırılmıştır. Eğer tanım yapmak istersek tabakalaşma, toplumsal istikrar ve değişim süreçlerini anlama çabasıyla tüm toplumları karşılaştırmalı bir bakış açısıyla inceleyen bir makro sosyoloji alanıdır.
İnsan grupları arasındaki toplumsal süreçlerle, ilişkilerin maksat dışı sonuçlarından kaynaklanan sistematik eşitsizlikleri inceleyen araştırmalar için kullanılmaktadır. Toplumsal tabakalaşmanın hedeflediği üç araştırma hedefi vardır. İlki toplumsal sınıf ve/veya statülerin ne ölçüde toplumda yer kapladığı ve domine ettiği, ikincisi sınıf ve/veya statülerin yapısal formları, nasıl oluştukları ve ne etkenlerle oluştukları. Son olarak ise bu tabakalaşmaların zemin hazırladığı araştırma, koşul, fırsat ve sonuçlarda olan eşitsizliklerin grup ve toplumları nasıl etkilediği ve bu bahsedilen grup ve toplumların bu etkiye nasıl bir tepki verip kendi kimliklerini koruduklarını, değiştirdiklerini ya da yarattıklarını veya toplumsal ilişkilerini nasıl sürdürdüklerini anlatmaya çalışır.
Eşitsizlik Nedir?
Biz insanlar varoluşumuzun başından beri eşitsizlikler yarattık ve bunlara maruz kaldık. Sahip olduğumuz hak ve özgürlükleri ihlal ederek daha fazlasına erişmek ve daha fazlasını kontrol etmek amacıyla, diğer bir anlatım ile güç, servet ve statü peşinde olarak ve bunlara ulaşamayınca mecburen farklı yollara başvurduğumuz eşitsizlik kavramına hayat verdik. Eşitsizlik her zaman hayatımızın bir parçasıydı çünkü insanlık her zamana hayatımızın bir parçası hatta kendisiydi. Eski toplumlarda kölelik düzeni vardı. Daha sonra kölelik kalktı yerine toprak sahibi insanlar, beyler, beylikler geldi ama kölelik gitmedi sadece şekil değiştirdi. Beylik geldi fakat bu sefer de bu toprakları sadece bakmak ve sürmek ile yükümlü ve bu toprakları terk etmesine izin verilmeyen insanlar vardı. Eşitsizlik de aslında kölelik gibi evrildi. Kölelik zaten en büyük eşitsizlikti daha sonra bu kavram evrilerek günümüzde iş adamı, aristokrat, devlet mensubu vb. isimlere büründü. Yani hem kölelik hem de eşitsizlik her ne kadar gittiği varsayılsa da gerçekte aslında sadece biçim değiştirerek hala günümüzde varlıklarını çok sağlam ve derin bir şekilde koruyorlar. Katmanlarımız oluştu evet peki bu katmanlar nasıl sosyologlar tarafından analiz ediliyorlar?
Toplumsal Tabakalaşmanın Özellikleri
Tabakalaşma kavramı insanoğlunun ürettiği sosyo-ekonomik, politik sistemler sonucu ortaya çıkan bir sınıflandırma ile ilgili sosyolojik bir kavramdır ve toplumların maruz kaldığı eşitsizlikleri indike eder. Yapılan çalışmaların gösterdiği sonuç, sosyal tabakalaşmanın en viral farklılaşma sonuçlarının iktidar, mertebe ve ekonomik statü olmasıdır. Küreselleşen dünyada ise kapitalizm daha çok ulusların çıkarlarının üzerine kurulmuş ve buna göre biçimlendiği görülüyor. Toplumların diferansiyel eğilimleri, tabakaların miktarını, özelliklerini, aralığını etkilemektedir. Gelişmekte olan toplumların eşitsizliği azaltmadan buna devam etmesinin nedenleri ve bunlar da söz konusudur. Kapitalizmin doğasında olan, üretim tüketim ve bunlarda rol alan toplumsal ve bireysel kimliklerin, bireylerin hayatları (sosyo-ekonomik durumları) üzerindeki şekillendirmeleri sonucu oluşan sınıfların da tabakalaşması yani büyük bir eşitsizliğe sahip olması, kapital bir düzende kaçınılmazdır.
Okuma Önerisi: İlk ve Orta Çağ’da Toplumsal Tabakalaşma konusu ile bağlantılı olarak Kast Sistemi Nedir? Hindistan’ın Siyasi Birliğine Etkileri Nelerdir? başlıklı yazımızı da okumanızı öneririz.
3. Ünitenin Tüm Konuları: Orta Çağ’da Dünya ünitesinin tüm konularını 9. Sınıf Tarih Dersi Konu Anlatımı – Tüm Üniteler yazımızda inceleyebilirsiniz.
