Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 6. ünitesi olan Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri ünitesinin 1. konusu olan Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler konusuna yer verdik. Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler konusunu “Türklerin İslamiyet’i kabul etmeye başlamaları ile Türkiye Selçuklu Devleti’nin kuruluşu arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler

Ders: Tarih 9

Ünite: Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri

Konu: Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler

Kazanım: Türklerin İslamiyet’i kabul etmeye başlamaları ile Türkiye Selçuklu Devleti’nin kuruluşu arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.

Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler konusunda 751-1230 yılları arasında Türk-İslam tarihinde önemli yer tutan olayları neden sonuç ilişkisi içinde inceledik. İşte ilk Türk İslam Devletleri ve başlıca siyasi gelişmeler;

Talas Savaşı (751)

Talaş Savaşı, Çinlilerin ve Arapların Orta Asya’yı kontrol altına almak istemeleri, Çinlilerin, Orta Asya’yı kontrol altına almak için 747 yılında Türkistan’a düzenlediği sefer, Abbasilerin, Karlukların, Yağmaların ve Çiğil Türkleri’nin desteği sonucu 571 yılında Talas’da Müslümanlar’ın Çinlileri yenmesi gibi sebeplerden dolayı ortaya çıkmıştır. Savaş sonunda, Orta Asya Çinlilerin kontrolüne girmekten kurtulmuştur, Türklerle Müslüman Araplar arasındaki kötü ilişkiler onarılmış, dostluklar pekişmiştir. Türklerle Müslüman Araplar arasında ticari ilişkiler gelişmiştir, Türkler topluluk halinde Islamiyet’i kabul etmeye başlamıştır. Talas Savaşı Türk İslam tarihinin başlangıcı kabul edilmiştir ve Dünya kültür tarihi bakımından önemli kabul edilen kağıt, Çin’in dışına doğru yayılmaya başlamıştır.

Karahanlı Devleti’nin Kurulması (840)

İlk Karahanlı hükümdarı olarak bilinen Bilge Kül Kadır Han Karluk Devleti’nin hükümdarı olup, Mâveraünnehir’deki hakimiyet mücadelesinde Sâsânî Devleti ile uzun süre mücadeleye girdi. Bu mücadeleler sonrasında Kök-Türk devlet yapısına benzeyen, Doğuda Arslan Kara Han, Batıda ise Buğra Kara Han rütbesini taşıyan ikili Karahanlı Devleti kuruldu. Karahan Devlet merkezi Balasagun (Kuz-Orda) olup, buradaki hükümdar Arslan Kara Han en yüksek makamdı. Buğra Kara Han ise ikinci derecede hakim olup, Arslan Kara Han’a bağlıydı. İlk zamanlar merkezi Taras iken, sonradan Kaşgar’a taşınmıştır. Bilge Kül Kadır Han’ın iki oğlundan Bazir, Arslan Han “Ulu Hâkan” olarak Balasagun (Kuz-ordu) şehrinde, Oğulçak Kadır Han da Talas’da oturdular.

Gazneli Devleti’nin Kurulması (963)

Gazne Devleti 963 yılında Alp Tekin tarafından Afganistan bölgesinde kurulmuştur. İlk Türk İslam devletlerinin arasında olan Gazne Devleti çok uzun süre otoritesini korumuştur. Gazne Devleti, Selçuklu Devleti ile yapmış olduğu Dandanakan Savaşında mağlup olmuş ve Hindistan’a çekilmiştir. Devletin yorgun ve güçsüz düşmesinin ardından Afgan kökenli olan Gurlular tarafından 1187 yılında yıkılmıştır.

Dandanakan Savaşı (1040)

Nişabur’a gelen Tuğrul Bey’in bağımsızlığını ilan etmesi ve Horasan’a iyice yerleşmeyi sürdürmesi sonucu bu durumdan rahatsız olan Gaznelilerin Selçuklu gücünü yok etmek istemesi sebebi ile Dandanakan savaşı başlamıştır. Dandanakan savaşının sonucunda, Gazne Devleti’nin yıkılış sürecine girerken Büyük Selçuklu Devleti resmen kurulmuştur, Horasan ve İran hakimiyeti Selçuklulara geçmiştir, böylece devletin ekonomik ve siyasi gücü artmıştır. Ayrıca Gazne ordusunun bütün silahları ve malları Selçuklu Devleti’ne geçmiştir ve Fetih bölgesine yakın olmak için başkent, Nişabur’dan Rey şehrine taşınmıştır.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Kurulması (1040)

Büyük Selçuklu Devleti, 1037 yılında devlet haline gelerek bağımsızlığını ilan etmiş, Bağdat kentini başkent yaparak önce Mezopotamya, sonrasında Anadolu ve İç Asya boylarına kadar sınırlarını genişleterek dönemin en büyük Türk devleti haline gelmiştir. Büyük Selçuklu Devleti, 1092 yılında iç karışıklıklar neticesinde bölünerek 4 parçaya ayrılmış, daha sonrasında ise beyliklere bölünerek Osmanlı İmparatorluğunu tarih sahnesine çıkartan süreci meydana getirmiştir.

Pasinler Savaşı (1048)

Yapılan keşif seferi sonucunda Anadolu’ya doğru olan Türk akınlarının artış göstermesi ve Anadolu’nun hakimiyetine sahip olan Bizans’ın bu durumdan hoşnutsuz olması, Pasinler Savaşının sebebidir. Pasinler Savaşı, Bizans ordusu ile Selçuklu Devleti arasında olan ilk savaştır ve yapılan savaşta Büyük Selçuklu Devleti galip gelmiştir. Esir alınan Gürcü komutan Liparit’le yapılan antlaşmada Bizans’a, İstanbul’daki bir caminin onarılmasını ve bu camide hutbenin Abbasi Halifesi ve Tuğrul Bey adına okutulması kabul ettirilmiştir. Doğu Anadolu bölgeleri Selçuklu Devleti’nin hakimiyetine girmiş ve böylece Anadolu’nun fethi için bir neden olmuştu.

Malazgirt Muharebesi (1071)

Anadolu’nun bir Türk yurdu olması için yapılan akınlar zamanında, Bizans’ın başına geçen Romen Diyojen, gittikçe artış gösteren Türk fetihlerine bir son vermek amacıyla büyük bir orduyla 1068 yılının mart ayında Anadolu seferine çıktı. Ardından yapılan iki seferde kesin galibiyet kazanılamadı. Sultan Alparslan İmparatorla bir savaş esiri olarak değil bir misafir hükümdar olarak konuşma yapmıştır. İki hükümdar arasında geçen konuşmalar bitiminde bir barış antlaşması yapılmıştır. Bu antlaşmaya göre İmparator kurtuluş parası olarak 1,5 milyon altın vermek zorunda kalmıştır. Bizans Devleti her sene Selçukluya 360.000 altın vergi ödeyecektir. Bizans’ın elinde bulunan bütün İslâm askerleri serbest bırakılacaktır ve Bizans gerektiğinde Selçukluya askerî yardımda bulunacak. Ayrıca İmparator kızlarından birini sultanın oğluyla evlendirecektir.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Malazgirt Savaşı Nedir? Malazgirt Savaşı Hakkında Bilgi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kurulması (1077)

Anadolu Selçuklu Devleti, Selçuklular tarafından Anadolu bölgesinde kurulan bir Türk devletidir. Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi 1071 Malazgirt Savaşı’ndan sonra daha fazla hız kazanmış ve Türk akıncıları Anadolu’da ilerlemeyi sürdürmeyi bırakmamıştır. Selçuklu’nun başındaki komutan Kutalmışoğlu Süleyman Şah (I. Süleyman Şah) ise Anadolu’daki fetihleri biraz daha da batıya yayarak 1075’te İznik kentini Bizans’tan alarak başkent olarak seçmiştir. Anadolu Selçuklu Devleti’ni resmi olarak kurmuştur. İznik’in başkent seçilmesiyle temelleri atılan devletin hükmü, İlhanlıların son Anadolu Selçuklu hükümdarını tahttan indirdikleri 1318’e kadar sürmüştür.

Harzemşahlar Devleti’nin Kurulması (1097)

Harzemşahlar, Harezm olarak anılan Aral gölünün güneyi ile İran’ın Kuzey Doğu bölgesinde hüküm sürmüştür. 1091 yılında temelleri atılarak 1138 yılında bağımsızlığına kavuşmuş ve 1138 yılında kurulmuştur.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılması (1157)

Melik Şah öldükten sonra Mahmut, Berkyaruk, Mehmet Tapar ve Sencer arasında taht mücadeleleri yaşanması devletin güçsüzleşmesine yol açmıştır. Berkyaruk ve Mehmet Tapar arasındaki rekabet ve kavgalar, devletin ikiye bölünmesinde rol oynamıştır. Sultan Sencer başarılar kazanarak devleti toparlamaya çalışmıştır. Fakat 1141’de Karahitaylarla yapılan Katvan Savaşı’nda mağlup olunması devletin yıkılma sürecine girmesine yol açmıştır. Oğuzlarla yaptığı savaşı kaybederek tutsak düşen Sultan Sencer’in 1157’de ölmesiyle Büyük Selçuklu Devleti yıkılmıştır.

Gazneli Devleti’nin Yıkılması (1187)

Gazne Devleti 963 senesinde Alp Tekin tarafından Afganistan’da kurulmuştur. İlk Türk İslam devletlerinden biri olan Gazne Devleti çok uzun bir süre hakimiyetini korumuştur. Gazne Devleti, Selçuklu Devleti ile yaptığı Dandanakan Savaşı’nda mağlup olmuş ve Hindistan’a çekilmiştir. Devletin yorgun ve güçsüz düşmesinin ardından Afgan kökenli olan Gurlular tarafından 1187’de yıkılmıştır.

Karahanlı Devleti’nin Yıkılması (1212)

Batı Karahanlı Devleti, 1042-1212 yılları arasında hakimiyet sürmüş ve ilk başkenti Özkent olan devlet 1212 senesinde Harzemşahlar tarafından yıkılmıştır. Önemli merkezleri Balasagun, Talas ve Kaşgar’dır. Doğu Karahanlı Devletinin ilk hükümdarı Tamgaç Buğra Han’dır. Doğu Karahanlı Devleti ise 1211 senesinde Karahitaylar tarafından yıkılmıştır.

Harzemşahlar Devleti’nin Yıkılması (1230)

Harzemşahlar Devleti’nin başında Celaleddin olduğu dönemde Celaleddin, Azerbaycan’dan çıkarak Gürcistan’ı işgal etmiştir. 10 Mart 1226’da Tiflis’i de fetihle, Güney Kafkasya’dan Doğu Anadolu Bölgesi’ne kadar topraklarını ilerletmiştir. Fakat Celaleddin Doğu Anadolu’nun egemenliği sonrasında, Anadolu Selçuklular ve Suriye’de hüküm süren Eyyubiler ile çatışmıştır. 10 Ağustos 1230 yılında Yassıçemen Savaşı’nda Anadolu Selçukluları karşısında mağlubiyete uğrayan Celaleddin’in 17 Ağustos 1231 yılında ölümü üzerine Harezmşahlar Devleti tamamen yıkılmıştır.

---

6. Ünitenin Tüm Konuları: Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.

1. Konu: Türk-İslam Tarihindeki Siyasi Gelişmeler (Şu an bu başlıktasınız!)

2. Konu: Türklerin İslamiyet’i Kabulü

3. Konu: İslamiyet’in Türk Devlet ve Toplum Yapısına Etkisi

Türk İslam Dünyasında İlk Edebi Eserler

4. Konu: Oğuzların İslamiyet’i Kabulü

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılışı

5. Konu: Büyük Selçuklu Devleti’nde Yönetim ve Toplum Yapısı

Nizamiye Medreseleri

Büyük Selçuklu Devleti’nde Kültür ve Medeniyet