Türk Tarihi

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılış Nedenleri Nelerdir?

Bu yazımızda Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılış nedenleri nelerdir? Büyük Selçuklu Devleti ne zaman ve nasıl yıkıldı? sorularını yanıtladık. Ayrıca Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasıyla ortaya çıkan devletler ve atabeylikler hakkında bilgi verdik. Bu doğrultuda Atabeylik nedir? Sultan Sencer kimdir? sorularını da yanıtladık. İşte Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılış nedenleri;

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılış Nedenleri Nelerdir?

Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasının başlıca sebepleri; ülkenin hanedan üyeleri arasında paylaştırılması (devletin hanedan üyelerinin ortak malı sayılması) ve bunun sonucunda oluşan taht kavgaları, atabeylerin merkezi otoriterin zayıflamasıyla bağımsızlıklarını ilan etmeleri (atabeyler devlet melikleriyle birlikte farklı şehirlere onların hükümdarlığı öğrenmeleri için gönderiliyordu), Haçlı Seferlerinin meydana getirdiği zararlar, Oğuzların devlete küstürülmesi (Oğuzlar Büyük Selçuklu Devleti’ne karşı büyük bir ayaklanma gerçekleştirmişlerdir), Abbasilerin eski güçlerine kavuşmak için özellikle Melikşah sonrası hanedan üyelerini diplomatik bir üstünlük elde edebilmek için kışkırtmaları, Fatimilerin ve Şiilerin yıpratıcı eylemleri, 1411 yılında yapılan Karahıtaylarla yapılan Katvan Savaşı’nın yıkıcı etkisi, zararlı Batınilik hareketleri (İslam’a aykırı düşen düşüncelerinden dolayı Batıni ismini alan kişiler Kuran’ı kendilerince yorumlayıp ayetlerin örtülü manaları olduğunu söyleyerek devlete büyük zararlar verdiler.) bunlardır. Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasındaki sebepler çok çeşitlidir ancak başlıca sebepleri bunlardır.

Büyük Selçuklu Devleti Ne Zaman ve Nasıl Yıkıldı?

Büyük Selçuklu Devleti Selçuk Bey’in oğlu olan Arslan Bey’in yönetiminde, Karahanlıları ve Gaznelileri endişelendirecek kadar güçlendi. Dönemin hükümdarı olan Arslan Bey’in Gazneliler tarafından tutuklanması ve 1032’de ölmesinden sonra, Selçuk Bey’in torunları Tuğrul Bey ve Çağrı Bey bağımsızlıklarını elde etmeye çalıştılar. Selçukluların teşkilatlı devlet haline girmesi bu sıralarda oldu. İlk yöneticisi Tuğrul Bey’di. Selçuklular büyük bir Gazneli ordusunu yenerek Horasan içlerine doğru ilerlediler. 1037’de de Merv kentini ele geçirdiler. Daha sonrasında Gaznelileri ikinci kez yendiler ve Nişabur kentine girerek bağımsızlıklarını ilan ettiler. Tuğrul Bey sultan sıfatıyla hükümdar ilan edildi ve Büyük Selçuklu Devleti de böylece kurulmuş oldu.

Melikşah’tan sonra sırasıyla başa geçen I. Mahmud ,Berkyaruk, Müizzeddin Melikşah ve Mehmed Tapar dönemlerinde Büyük Selçuklu Devleti gücünü ve merkezi denetimini giderek yitirdi. Devletin son yıllarında tahta çıkan Sancar’ın ülke topraklarını yeniden birleştirme uğrunda verdiği emekleri başarılı oldu ancak devlet hiçbir zaman Melikşah dönemindeki sınırlarına ve otoritesine kavuşamadı. Doğudaki Doğu ve Batı Karahanlı Devletlerine boyun eğdiren Karahıtaylar, Selçuklu ile komşu oldu ve baskı yaratmaya başladı. Karahıtay ve Selçuklu orduları arasındaki Katvan Savaşı’nı kaybeden Selçuklu Devleti hızlı bir dağılma sürecine girdi. Karahıtayların devletin en verimli topraklarını işgal etmeleri Selçuklu Devleti’nin ekonomisini ve ordusunu oldukça büyük bir sıkıntıya soktu, Sancar giderek artan ekonomik sıkıntı sebebiyle ayaklanan göçebe Oğuzlara 1153’te esir düştü. İki yıl sonra kaçarak kurtuldu ancak ülkede iktidarını yeniden sağlayamadan 1157’de öldü. Büyük Selçuklu Devleti böylece son nefesini vermiş oldu.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Son Sultanı Sencer Kimdir?

Sultan Sancar (Sencer), Büyük Selçuklu Devleti’nin son hükümdarıdır. 21 yıl Horasan hükümdarlığı, 39 yıl da Büyük Selçuklu Devleti sultanlığı yaparak yaklaşık 60 sene gibi uzun zaman süresince hükümdarlık yapmıştır.

Sancar, vermiş olduğu kararlarda bir amaç doğrultusunda kalmaya çalışmıştır. Tuğrul Bey, Alp Arslan ve Melikşâh gibi büyük Selçuklu hükümdarları, İslam Dünyasında manevi ve maddi kayda değer başarılara imza atmışlardı. Onun amacı ise tıpkı babası ve dedeleri gibi başarıları sürdürmek, Büyük Selçuklu Devleti’ni olabildiğince geliştirmekti. Bu gayesi uğruna Devlet’in çekirdek arazisi olan Horasan’ı tabii devletlerle çevirerek Selçuklu Devleti’nin güvenliğini sağlamıştır ve bu düzenlemeleri sayesinde “Sultan-ı Azam” unvanı almıştır. Ancak Büyük Selçuklu Devleti için bu çabaları Moğol Karahıtaylar karşısında uğradığı bozgun ile kesintiye uğramış, Türkmen (Oğuz) ayaklanması ile de son bulmuştur. Bu ayaklanma sonucunda Belh’te olan savaşta Oğuzlara esir düşmüştür. 1156 yılında esaretten kurtulan Sultan Sencer, 1157 yılında ölmüştür.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasıyla Ortaya Çıkan Devletler

Büyük Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra Irak ve Horasan Selçukluları, Kirman Selçukluları, Suriye Selçukluları ve Türkiye (Anadolu) Selçukluları gibi yeni devletler ortaya çıkmıştır.

Irak ve Horasan Selçukluları

Sultan Sancar, Mehmet Tapar ölünce Mehmet Tapar’ın oğlu olan Mahmut ile taht anlaşmazlığı içerisine girmişti. Sultan Sancar mücadeleyi kazandı ve sonra Irak topraklarını Mahmut’a verdi. Devletin merkezi Merv’di. Irak Selçuklu Devleti daha fazla Abbasi halifeleri ve Harzemşahlarla savaştı. Bir ara Horasan’ı da alan bu devlete Harzemşahlar son verdi.

Kirman Selçukluları

Çağrı Bey’in en büyük oğlu olan Kavurd, Tuğrul Bey tarafından Kirman taraflarını, topraklara katması için görevlendirilmişti. Burayı fetheden Kavurd, Büyük Selçuklulara bitişik olarak Kirman Selçuklu Devletini kurdu. Kavurd, Alparslan’ın hükümdar olması üzerine isyan etti ama başarılı olamadı. Bu isyandan sonra Kirman Selçukluları, Büyük Selçuklular son buluncaya kadar devlete bağlı kaldılar. Daha sonra, önce atabeyler ve daha sonra Oğuzlar hükümdarlığı ele geçirdi. Kirman Selçuklularının sonu, Oğuz beylerinden Melik Dinar tarafından olmuştur.

Suriye Selçukluları

Suriye Selçuklularını Atsız ve Şöklü Beyler Suriye ve Doğu Akdeniz Bölgesi’nde kurdular. Merkezleri Şam’dı. Melikşah döneminde buraya Melikşah’ın kardeşi olan Tutuş, vali mevkisi ile gönderildi. Tutuş, sınırları Doğu Anadolu ve Azerbaycan taraflarına doğru genişletti. Tutuş öldükten sonra Suriye Selçukluları, Dımaşk Şam ve Hâlep olarak ikiye ayrıldı. Şam koluna Böriler, Hâlep koluna Artuklular son verdiler.

Türkiye (Anadolu) Selçukluları

Arslan Yabgu’nun torunu olan Süleyman Şah tarafından İznik başkent olarak kuruldu. Haçlılar karşısında başarıyla mücadele veren devlet, Kösedağ Savaşı sebebiyle zayıfladı ve daha sonra yıkıldı.

Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılmasıyla Ortaya Çıkan Atabeylikler

Büyük Selçuklu Devleti yıkıldıktan sonra Zengiler Atabeyliği, Beg-Teginoğulları (Erbil) Atabeyliği, Börililer (Şam) Atabeyliği ve İldenizliler (Azerbaycan) Atabeyliği gibi atabeylikler de ortaya çıkmıştır.

Zengiler Atabeyliği

Irak Selçuklu padişahıMahmut’un Musul valiliğine gönderdiği İmadeddin Zengi tarafından 1127 yılında kuruldu. Merkezleri Musul’dur. Zengi’den sonra Zengiler Atabeyliği Musul ve Hâlep olarak iki kola ayrıldı. Hâlep atabeyi Nurettin Mahmut Zengi, Haçlılar ile savaştı, Börililer (Şam) Atabeyliği’ni ele geçirdi ve Fâtımîleri yıktı. Zengi’nin ölümüyle Zengiler Atabeyliğinin toprakları Eyyubilere geçti. Eyyubiler, Musul kolunu yıktı.

Beg-Teginoğulları (Erbil) Atabeyliği

Zengiler Atabeyliği’nin Musul valisi olan Zeynüddin Ali Küçük tarafından merkezi Erbil olacak şekilde kuruldu.

Börililer (Şam) Atabeyliği

Selçuklu atabeyi olan Tuğ Tekin’in oğlu Böri tarafından Şam’da kuruldu. Merkezi Şam’da kurulduğu için Şam’dır. Suriye’deki Bâtınilerle ve Haçlılarla mücadele etmişlerdir. Zengi tarafından ele geçirildi.

İldenizliler (Azerbaycan) Atabeyliği

Irak Selçuklularının Azerbaycan genel valisi olan Şemseddin İldeniz tarafından Tebriz merkezli olarak kuruldu. Sınırlarını İran içlerine kadar genişletmişlerdir. Celaleddin Harzemşah yıkmıştır.

Atabeylik Nedir?

Hunlardan itibaren tüm Türk devletleri, devletin yönetilmesi konusuna fazlaca değer vermiştir. Büyük Selçuklu Devleti’nde hükümdarlık babadan oğula geçmekteydi. Büyük Selçuklu ’da tahta çıkacak olan meliklerin hoşgörülü, yardımsever, saygılı ve siyasetinin iyi olması önem arz ediyordu.

Önemli, bilge, yol gösterici anlamına gelen “Ata” ve “Bey” kelimelerinin türettiği Atabey, meliklere ekonomi, savaş politikaları, siyaset, askeri gibi devlet için önemli konuları öğreten kişidir. Melikler olası her sorunla başa çıkabilecek şekilde yetiştiriliyordu. Bunun yanı sıra dersleri kişisel becerilerine ağırlık verilerek oluşturuluyordu.

Atabeylik kavramı, ilk kez Büyük Selçuklu Devleti’nde görülen bir kavramdır. Atabeyler devlet protokolünde üstün öneme sahip olurlardı. Buradan da anlaşılabileceği gibi atabeylik Büyük Selçuklu Devleti’nde önemli bir yere sahip idi. Daha sonrasında da unvan haline gelmiştir.

Melikler küçük yaşta, farklı yerlere yönetime dair bilgilerinin gelişmesi için gönderiliyordu. Atabey de melikin yanında giderek ona yol gösterirdi. Atabeylikler ise meliklerin yönetimi öğrenmek için atabeyler ile birlikte gittikleri yerlerde atabeylerin bağımsızlıklarını ilan etmeleriyle oluşmuştur. Atabeyler padişahın güvendikleri kişiler de olsa, konumlarının verdiği yetkileri kötüye kullanarak melikleri yanlış yönlendirmiş, kendi amaçları uğruna toprak almalarını sağlamışlardır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Atabeylik Nedir? Selçuklularda Atabeylik Sistemi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Bir Yorum

  1. Yazı Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılışı hakkında birçok bilgi içermektedir. Yazıdan Büyük Selçuklu Devleti’nin neden yıkıldığı, nasıl yakıldığı, son sultanı hakkında bilgiler elde edilebilir. Yıkılmasıyla birlikte ortaya çıkan devletlerin her biri ayrıntılı olarak anlatılmıştır. -Elif Özaydın

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu Konuyla İlgili Yazılar

Başa dön tuşu

Metin kopyalamanın açılabilmesi için
lütfen web sitemizdeki herhangi bir reklama
tıklayarak bize destek olunuz.

Kapalı

Reklam Engelleyici Algılandı

Lütfen reklam engelleyicinizi kapatarak bize destek olunuz. Anlayışınız için teşekkür ederiz.