Moskova Antlaşması Nedir? Maddeleri, Sonuçları ve Önemi

Moskova Antlaşması nedir? Moskova Antlaşması, Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti ile Türkiye Büyük Millet Meclisi arasında 16 Mart 1921’de imzalanan bir dostluk antlaşmasıdır.

Bu yazımızda Moskova Antlaşması ne zaman, nerede, niçin, nasıl ve kimler arasında imzalandı? Moskova Antlaşması’nın maddeleri nelerdir? Sonuçları ve önemi nedir? sorularını yanıtladık.

Moskova Antlaşması Nedir?

Moskova Antlaşması 16 Mart 1921 gününde Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükûmeti ve Rusya Sovyet Federatif Sosyalist Cumhuriyeti arasında imzalanmış bir antlaşmadır. Moskova Antlaşması Türkiye’yi temsil eden Yusuf Kemal Tengirşenk, Ali Fuat Paşa, Dr. Rıza Nur ve Rusya’yı temsil eden Georgi Çiçerin, Celalettin Korkmazov kişileri tarafından imzalanmıştır. Antlaşma resmi olarak 20 Temmuz 1921 gününde Rusya tarafından onaylanırken TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) tarafından ise 31 Temmuz 1921 gününde onaylanmıştır. İlerleyen günlerde duyurulmuştur. Antlaşmanın ilk bölümünde ”imzalayan taraflar arasında ulusların kardeşliği ilkesi ve her ulusun kendi geleceğini serbestçe saptama hakkına sahip olduğu” hükmü yer almıştır. Moskova Antlaşması, Rusya ve Türkiye’nin zor durumda kalması ve ittifak aramaları sebebiyle imzalanmıştır.

Moskova Antlaşması Tarihi

1917 yılında Çarlık Rusya’nın yıkılmasıyla Bolşevikler otorite kazanmıştır. İktidara geçtiklerinden dolayı Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği adıyla geçen birliği kurmuşlardır. Rusya bu dönemde komünist isyanlarıyla yüzleşmiş, iç savaş çıkmasını engellemeye çalışmıştır. İç sorunlar sebebiyle savaştan çekilen Rusya’ya tepki gösteren İtilaf Devletleri ise Anadolu’yu işgal etmeye, kendi ellerine geçirmeye başlamışlardır. Bu sebeple zor durumda kalan Rusya ve TBMM (Türkiye Büyük Millet Meclisi) yakınlaşmaya başlamıştır. Boğaz bölgelerinde güvence isteyen Rusya ittifak kurabileceği bir ülke aramaya başlamıştır ve TBMM’yi seçmiştir.

Avrupalı veya Batılı devletlere Türkiye gibi karşı politika uygulayan Rusya Ankara’ya elçi göndererek durumu tartışmıştır. Asıl konuşma veya tartışmanın geçeceği zaman ve mekanı belirlemiştir. Türk-Rus ittifakı kurulma sebebi dışında Londra Konferansı’nda elde edilen başarısızlık yüzünden eski ilişkiler değerlendirilip tartışılma amacı ile TBMM, Rusya’ya davet edilmiştir. Hem eski ilişkileri bir sonuca bağlamak hem de ittifak kurmak amacıyla Rusya’ya giden TBMM, Moskova Antlaşması’nı imzalamıştır. Antlaşmanın sonucunda Rusya, İstanbul’daki yönetimi reddetmiştir. TBBM’yi resmen tanımıştır. Türk ve Rusların yakınlaşmasındaki sebepler bunlarla sınırlı değildir. Kısaca özet geçilecek olunursa: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Ermenilere karşı kazanması, ülkeler arasında elçilikler açılması ve yakın iletişimde içinde kalma, ortak düşmanlarının bulunması, Yunanlılara karşı zafer kazanılması ve Rusya’nın Anadolu’da yaşanan milli mücadeleyi örnek almak istemesi bu yakınlaşmanın genel sebepleridir.

Moskova Antlaşması Maddeleri

• Osmanlı Devleti ile eski Rusya yani Çarlık Rusya arasında yapılmış antlaşma veya sözleşmeler geçersiz olarak sayılacaktır. Böylece eski ilişkiler bir sonuca varacak, eskiden iki devlet arasında gelişmiş olumsuz ilişkiler ortadan kaldırılacaktır.
• Her iki taraf da diğerinin kabul etmediği antlaşmaları veya sözleşmeleri kabul etmeyecek. Bu madde ile iki devlet de birbirini ittifak olarak gördüğünü ve tek bir devlet olarak hareket edeceklerini vurgulamıştır. Biri diğerinin dezavantajına fakat kendinin avantajına olan bir antlaşmayı kabul etmeyecektir. Bu durum farklı bir maddeyi de kapsamaktadır.
• Rusya, Sevr Antlaşması‘nı kabul etmeyecek, Misak-ı Milli’yi tanıyıp kabul edecektir. Böylece, Rusya Türkiye’nin dezavantajına olan herhangi bir durumu kabul etmeyeceğini kanıtlamıştır.
• Rusya Türkiye’ye uygulanan kapitülasyonları tanımayacak ve kalktığını kabul edecektir. Bu madde ile Rusya Türkiye’den kötü anlamda yararlanmayacağını ve diğer devletlerin koyduğu yasalara karşı Türkiye’nin yanında duracağını vurgulamıştır.
• Rusya, Gürcistan ile TBMM ve Ermenistan arasında imzalanmış olan antlaşmaları Batum’u Gürcistan’ın alması şartı ile kabul edecektir. Bu durumun karşılığı olarak Türkiye’ye Rusya tarafından silah ve altın aktarılacaktır. Bu yardımlar dışında Türkiye’ye Artvin, Ardahan ve Kars bırakılacaktır.
• Rusya elindeki Türk esirleri en az üç ay geçmeden geri Türkiye’ye vermek zorundadır. Bu madde ile Rusya eski savaş ve kötü ilişkilerden kalan izleri de silmek istemiştir.

Not: Moskova Antlaşması’nın orijinal tüm maddelerini yukarıdaki görsele tıklayarak indirebilir ve inceleyebilirsiniz.

Moskova Antlaşması Sonuçları ve Önemi

Moskova Antlaşması, sadece Rusya ve Türkiye arasındaki ittifak ve dostluğu vurgulamak için imzalanmış bir antlaşma değildir. Bunun nedeni, Moskova Antlaşması Türkiye için önemli sonuçlar doğurmuş belli bir anlamda Türkiye’ye yardım etmiştir. Sonuçlardan en önemlisi doğu sınırlarının belirlenişi olmuştur. Fransa, İngiltere gibi Batılı devletlere karşı yapılan mücadele ve savaşlarda Gürcistan’a Batum’u verme karşılığı alınan silah ve para yardımı oldukça etkili olmuştur. Ayrıca, önemli, güçlü ve büyük bir devletten yardım alan Türkiye Cumhuriyeti’nin önemi ve yeri yükselmiştir. Bunun dışında, TBMM’nin Rusya tarafından tanınması İstanbul’da bulunan yönetimin otoritesini azaltmıştır. TBMM’nin sözünün geçmesine sebep olmuştur. Antlaşma sonucunda doğan sonuçlar her iki taraf açısından da önemli durumlar doğurmuştur. Ve her iki taraf için de yararlı olmuştur. Moskova Antlaşması yapıldığı sırada Türkiye birden fazla itilaf ülkesi ile savaştaydı. Türkiye’nin kaynakları sınırlıydı. Rusya’dan politik olarak bir büyük devletin dayanak olması ve para, silah gibi ekonomik yardımlar ile Türkiye bu savaşlarda büyük zaferler elde edebilmiştir.

Bunun dışında Rusya, Türkiye’nin hem dış sorunlarına değil hem de iç sorunlarının çözülmesinde etkili olmuştur. Rusya, TBMM’yi tamamen tanıyarak İstanbul’da yönetimin bulunan otoritesini azaltmıştır. TBMM’nin ülkede söz sahibi olmasını sağlamıştır. Böylece, ülkede meydana gelebilecek isyan veya düzensizlikleri ortadan kaldırmıştır. Ayrıca, Türkler Moskova Antlaşması’nı imzalamak için hala Moskova’da iken Rusya’nın gücünden destek almak için gelen Afganistan ile Türkiye aralarında Dostluk Antlaşması imzalamışlardır. TBMM’yi tanıyan başka bir devlet olmakla beraber Afganistan TBMM’yi tanıyan ilk İslam Devleti olmuştur. Kısacası, Moskova Antlaşması ile Rusya ve Türkiye birbirlerine her türlü yardımı yapmışlardır. Türkiye önemli yardımlar alarak geleceğini belirleyecek iç ve dış problemleri Rusya’nın yardımı ile çözmüştür.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Kars Antlaşması Nedir? Maddeleri, Sonuçları ve Önemi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.