Kanunlar Doğuyor (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 2. ünitesi olan İnsanlığın İlk Dönemleri ünitesinin 6. konusu olan Kanunlar Doğuyor konusuna yer verdik. Kanunlar Doğuyor konusunu “İlk Çağ’da hukuk sistemlerinin oluşturulmasında etkili olan dinî ve beşerî kaynakları kavrar.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

Kanunlar Doğuyor

Ders: Tarih 9

Ünite: İnsanlığın İlk Dönemleri

Konu: Kanunlar Doğuyor

Kazanım: İlk Çağ’da hukuk sistemlerinin oluşturulmasında etkili olan dinî ve beşerî kaynakları kavrar.

Kanunlar Doğuyor konusunda öncelikle Hukuk, Yasa, Kanun, Kural, Töre kavramlarını açıkladık. Daha sonra Urkagina Kanunları, Hammurabi Kanunları, Hitit Kanunları, İbrani kanunları hakkında bilgi verdik.

Hukuk Nedir?

Birey, toplum ve devletin davranışlarına, birbirileriyle olan ilişki durumuna; yetkili organlar sayesinde, kamu gücü ile desteklenen, muhatap olduğu kişiye ne yapması gerektiğini değil asıl davranmaması gerektiğini anlatan ya da tavsiye eden ve bunun için bütün olasılıkları yürürlükte olan normlarla düzende tutan normatif bir bilim dalıdır. Hukuk sistemindeki genel farklılık yasama organının hukuk yaptığı Kara Avrupası Hukuk Sistemi ve hâkimin kararlarının hukuku oluşturduğu Ortak Hukuk Hukuk Sistemi etrafında oluşur. Tarihte dini hukuk. Laiklik hususunun oturmasında da dahil olmak üzere önemli bir rol oynamıştır ve hala bazı ülkelerde yürürlüktedir. Şer’î Hukuk dünyada en çok kullanılmış ve kullanılmaya devam eden dini hukuktur. İran, Suudi Arabistan gibi ülkelerde hala ana hukuk sistemi olarak kullanılır.

Yasa Nedir?

Kanun veya yasa, bir anayasal hukuk sisteminde, yetkili organlarca ortaya getirilen hukuk kurallarıdır. Kanunlar ve tüzükler gibi yönetmelikler birer hukuk kuralıdır. Yürürlükte olan hukuk kurallarının bütününe mevzuat denir. Kısa anlamında kanun, yasama organınca yapılan kanun ismiyle gerçekleştirilen işlerdir. Hukukla paralel anlamlılık taşır ancak hukukun öğelerinden yalnızca biri ve hukuk kaynaklarından sadece biridir.

Kural Nedir?

Benimsenmesi, uygulanması törelerce zorunlu kılınan yasa ya da davranışlara yön veren ilke, başka bir deyişle Bir eylem gerçekleştirirken uygulanması gereken, uyulduğunda da kişinin kendisine veya başka kişilere yarar sağlayacak veya zarar görmesini engelleyecek ilkeler.

Töre Nedir?

Bir toplumda yazılı olmayan, gelenekselleşmiş Kanun ve kurallar. Özellikle halk dilinde Hukuk veya mahkeme anlamlarında da kullanılır. Töre kelimesi eski Türkçede türetilmek, yaratılmak ve düzenlenmek anlamlarına gelen “törü” fiilinden gelir. Türkçedeki en eski yazılı örneğine 735 senesinde “törü” şeklinde (kanun, örf, düzen anlamında) rastlanır. Moğolcada özellikle “Cengiz Han kanunları” anlamında töre şeklinde kullanılan kelime, Moğolcanın etkisiyle 13. yüzyılda ‘törü’den ‘töre’ye dönüşmüş olabilir.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Töre Nedir? Nasıl Ortaya Çıkmıştır? İlk Türk Devletlerinde Töre başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Hammurabi Kanunları Hakkında Bilgi

Hammurabi kanunları, MÖ 1760 yılı yakınlarında Mezopotamya’da ortaya çıkan, tarihin en eski ve en iyi saklanmış yazılı kanunlarından biridir. Bu dönemden önce toplanan yasa koleksiyonları içinde Ur kralı Ur-Nammu’nun kanun kitabı (MÖ 2050), Eşnunna kanun kitabı (MÖ 1930), ve İsin’li Lipit-İştar’ın kanun kitabı (MÖ 1870) yer alır. Babil hükümdarı Hammurabi’nin (MÖ 1728-MÖ 1686) çeşitli meselelerde yaptığı tercihler, Babil’in koruyucu tanrısı Marduk adına yapılan Esagila Tapınağı’na dikilen bir taş üzerine Akatça dilinde yazılmıştır. Hammurabi, kendisine bu kanunları güneş tanrısı Şamaş’ın yazdırdığı söylemiştir. Bu yüzden kanunlar da tanrı sözü sayılıyordu.

Arkeolog Jean Vincent Scheil’in 1901’de Susa, Elam’da gördüğü (bugünkü Huzistan, İran) ve Fransa’ya taşıdığı Hammurabi Kanunları’nın yazılı olduğu stel, Louvre Müzesi’nde sergilenmektedir. Yaklaşık iki metrelik silindirik bir taşın üstüne çivi yazısı ile yazılmış olan kanunlar tam 282 maddedir, ancak bu maddelerin 33’ü (madde 66-99) şu anda okunamayacak haldedir. 13 sayısı uğursuz sayıldığı için 13. Madde kanunlar arasında yer almamaktadır.

Hammurabi Kanunları’ndan Örnekler

1. Eğer hekim, ağır yaralı adamın bronz neşterle üzerinde çalışıp adamın ölümüne sebep olursa veya adamın göz bölgesini bronz neşterle açıp, adamın gözünü kör ederse, (hekimin) bileklerini keseceklerdir.

2. Eğer bir adam, bir adamı suçlayıp ona cinayet suçu atar (onu cinayetle suçlar) ve bunu ispat edemezse, suçlayan kimse öldürülecektir.

3. Eğer bir mimar, bir adama ev yapıp, yapıtını sağlam yapmazsa ve yaptığı ev çöküp, evin sahibinin ölümüne sebep olursa, o mimar öldürülecektir.

4. Eğer bir adam, bir adam hakkında (onun) büyü (yaptığını) iddia ederse ve onu ispat etmezse (edemezse), üzerine büyücülük iftirası atılan adam, nehre gidecek, (nehre dalacaktır). Eğer nehir onu çekerse iftira eden onun evini (mülkünü) alacak (sahiplenecektir). Eğer adamı nehir temize çıkarırsa ve selamete çıkarsa ona iftira eden adam öldürülecektir. Nehrin selamete çıkardığı (adam) iftiracının malına mülküne sahip olacaktır.

5. Eğer bir adamın borcu varsa (fakat) tarlasını fırtına tanrısı su altında bırakırsa veya sel götürürse yahut susuzluktan tarlada arpa yetişmemişse, o yıl arpayı alacaklıya ödemeyecektir. Tableti (vesikası) ıslatılacak (silinecek) ve o yıl için faiz vermeyecektir.

Hitit Kanunları Hakkında Bilgi

Hititler’de kanun, Büyük Kral’ın eli altındaydı. Kral, baş komutan, baş yargıç ve başrahip sayılıyordu. Ancak Kral, fikir ve kararları onaylatma yükümlülüğü altındaydı. Onaylayan kurum ise, Pankuş adı verilen asil soylular meclisiydi. İnsana ve insanın yaşama hakkına saygı duyan ve önem veren bir uygarlık olan Hititler, Anadolu’da bundan binlerce yıl önce halka istediği dine inanabilme ve istediği dili konuşabilme hakkı vermiştir. Kadın ve erkek her koşulda eşit sayılmış ve kanunlar önünde cinsiyet ayrımı yapılmamıştır.

Hitit kanunları, kölelere de para ödeyerek özgürlüğüne kavuşma ve evlenme hakkı tanıyordu. Kralın, konumu nedeniyle ölüm cezalarını kaldırma yetkisi vardı; ölüm cezaları ise büyücülük ya da krala karşı gelinmesi sonucu veriliyordu. Ayrıca “kardeşlerle ilişki kurmak ya da evlenmek” de Hititler’de ucu ölüme çıkan bir suçtu. İdam cezası uygulayan bir toplum olan Hititler, işkenceye karşıydı. Boşanma ve aile konusunda da kanunları olan Hititler’den günümüze, bu kanunların yer aldığı tabletler de günümüzde hala bulunmaktadır. Bunların dışında askerlik, Hititler’de zorunluluktu. Herkes askerlik vazifesini yerine getirmek zorundaydı.

İbrani Kanunları Hakkında Bilgi

İslam’ın, Müslüman inançlısının yaşam tarzı olduğu gibi, Yahudilik de bir Yahudi’nin günlük hayatının her açıdan belirlendiği kurallar, gelenekler, ritüellerle dolu bir yaşam bicimidir: Sabah uyanınca ne yapılır ne yenebilir veya yenilemez ne giyilebilir veya giyilemez, vücut temizliği, iş yönetimi, kiminle evlenilebilir, bayramlarda ve Şabat (kutsal Cumartesi)’ta ne yapılır ve en önemlisi Tanrı’ya, insanlara ve hayvanlara nasıl davranılır. Bu kurallar Yahudilikte “Alaha” olarak bilinir. Alaha sözcüğü genellikle “Yahudi kanunu” diye çevrilirse de doğru kelime anlamı “kişinin yürüdüğü yol”dur. Bu kelimenin kökeni İbranicede “gitmek, yürümek” sözcüğünden kaynaklanır.Yahudi olmayan bazı kişiler ve dindar olmayan bazı Yahudiler, geleneksel Yahudiliğin bu detaylı kanunlarının, dini ruhsuzlaştırıp bir ayin zinciri haline getirdiği şeklinde eleştirir. Alaha’ya riayet edenler ise Alaha’nın, tersine, günlük basit yaşamı, dini önemi olan hareketlere dönüştürerek hayatlarındaki ruhaniliği arttırdığını iddia ederler. Duaların ve dini kuralların, daimi olarak kendilerine Tanrı’yla olan ilişkilerini hatırlatarak varoluşlarının bölünemez bir parçası olduğuna inanırlar.

On Emir

• Seni Mısır diyarından, esirlik evinden çıkaran Tanrın YAHVE Ben’im. Karşımda başka ilahların olmayacaktır.
• Kendin için oyma put, yukarıda göklerde olanın, yahut aşağıda yerde olanın, yahut yerin altında sularda olanın, hiç suretini yapmayacaksın; onlara eğilmeyeceksin; ve onlara ibadet etmeyeceksin.
• Tanrın YAHVE’nin ismini boş yere ağza almayacaksın.
• Şabat gününü takdis etmek için onu aklında tut.
• Babana ve anana hürmet et.
• Katletmeyeceksin.
• Zina etmeyeceksin.
• Çalmayacaksın.
• Komşuna karşı yalan tanıklık etmeyeceksin.
• Komşunun evine tama etmeyeceksin; komşunun karısına, yahut kölesine, yahut cariyesine, yahut öküzüne, yahut eşeğine, yahut komşunun hiçbir şeyine tama etmeyeceksin.

Cevaplayalım: Urkagina ve Hammurabi Kanunları’nın Meşruiyet Kaynakları Nelerdir?

Urkagina bir Sümer imparatorudur. Sümer imparatoru adaletli yönleri ile tanınmıştır. Devlet işlerinin yazılı kanunlara dayandırılması ve kendisinden sonraki hükümdar ve yöneticilerin de bu kanunlara bağlı kalabilmesini istemiştir. Yazılı kanunlar oluşturmuştur ve yürürlüğe koymuştur. Açık bir şekilde suç maddelerini belirtip ceza karşılıklarına da yer vermiştir. Bu kanunlar zamanla Urkagina ismini almış almış ve günümüze kadar bu şekliyle ulaşmıştır. Urkagina Kanunları dönemin imparatoru tarafından bizzat oluşturulmuştur. İmparatorun imzası ve onayını içeren kanunlar olduğu için kanunlara uyulmak zorunda kalmıştır. Kanunlar ile imparator kendi sınırlarını bile belirlemiş ve kendini de kanunlara tabii tutmuştur.

Hammurabi Kanunları ise Babiller tarafından oluşturulmuştur ve yürürlüğe onulmuştur. Babil imparatoru Hammurabi bu kanunları bizzat kendisi oluşturmuştur. Bu kanunlar ile de farklı sınırlar ve haklar kral için getirildi. Her iki kanunu da incelediğimizde meşruiyet kaynağının bizzat devlet yani hükümdarlar olduğu görülecektir. Meşruiyet olarak devletin yani en yetkili kaynak olarak hükümdarın gösterilmesi kanunların daha çabuk uygulanması ve kabullenmesini sağladı. Bu kanunlardan internet sitelerinde tam olarak belirtilmemiş olsa da bildiğimiz şey ağır suçlar karşısında idam veya para cezası tarzı uygulamalar vardı.

---

1. Konu: İnsanlığın İlk İzleri

İlk İnsanların Hayat Tarzı ve Geçim Kaynakları

Yerleşik İnsan ve Medeniyet

Sözlü Kültür

Tarih Öncesi Dönemlendirme

2. Konu: Yazının Gelişimi

Yazılı Kültürün Başlaması

İlk Çağ’da Bilim

3. Konu: İlk Çağ’da Başlıca Medeniyet Havzaları

4. Konu: İnsan ve Göç

Toplulukların Yeni Coğrafyalara Hareketleri

İlk Çağ’ın Tüccar Toplulukları

5. Konu: Kabileden Devlete

İlk Devletlerde Gücün Meşruiyet Kaynağı

İlk Siyasi Organizasyon Türleri

İlk Devletlerde Askeri, Sosyal ve Ekonomik Yaşam

6. Konu: Kanunlar Doğuyor (Şu an bu başlıktasınız!)