İslam Medeniyetinde Ekoller (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 5. ünitesi olan İslam Medeniyetinin Doğuşu ünitesinin 5. konusunun devamı olan İslam Medeniyetinde Ekoller konusuna yer verdik. İslam Medeniyetinde Ekoller konusunu “Sekizinci ve on ikinci yüzyıllar arasında İslam medeniyeti çerçevesindeki ilmî faaliyetleri değerlendirir.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

İslam Medeniyetinde Ekoller

Ders: Tarih 9

Ünite: İslam Medeniyetinin Doğuşu

Konu: İslam Medeniyetinde Ekoller

Kazanım: Sekizinci ve on ikinci yüzyıllar arasında İslam medeniyeti çerçevesindeki ilmî faaliyetleri değerlendirir.

İslam Medeniyetinde Ekoller konusunda Kaderiye, Cebriye, Mutezile, Meşşaiyye, Eşariye ve Maturidiye gibi kelami ekolleri inceledik.

Ekoller

İslamiyet’in bilime bakışında hangi ekoller etkilidir? Bu ekolleri tanımlayalım. Kaderiye, Cebriye, Mutezile, Meşşaiyye, Eşariye ve Maturidiye gibi İslam ekolleri hakkında bilgi veriniz. Özellikle 9. yüzyılda bilim ve felsefe gibi alanlarda bir sürü gelişme gerçekleşmiştir. Bu gelişmeler sonucunda bir sürü tartışmalı konu ortaya çıkmış, bu konulardaki fikirler İslami alanlarda da ortaya çıkmış ve kişiden kişiye değişiklik göstermiştir. Bu tartışmalı konulara örnek olarak günah işleyen kişilerin yaşayacağı şeyler ve gidecekleri yer (ölümden sonra gidileceği inanılan dünyada), adalet, Allah’ın sıfatları ve insanların davranışlarındaki sorumluluklarının dereceleridir. Bu ilime Kelam denir. Bu ilim konusundaki farklı düşünceler ekollerin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Ortaya çıkan bu ekollerden bazıları Kaderiye (Kaderilik), Cebriye, Mutezile, Meşşaiyye, Eşariye ve Maturadiye’dir.

Bunlardan biri olan Kaderiye, insanların geleceklerini kendi iradeleri ile yönettiklerini ve sorumlu olacakları eylemlerin bu irade ile yapılanlar olacağını öne sürer. Cebriye, Kaderiye’nin aksine insanların kaderlerinin Allah (yaratıcı) tarafından belirlenmiş olduğuna ve insanların bunu değiştiremeyeceğine çünkü zaten bu belirlenmiş kadere göre hareket ettiklerine inanır. Mutezile, itikadi konuları yorumlarken aklın ve iradenin ön plana çıkması gerektiğini savunan kelam mezhebidir. Bu mezhep ayrıca diğer mezheplerden çoğu konuda farklı görüşlere sahip olması ve onlardan ayrı durmasıyla bilinmektedir.

Meşşaiyye, Yunanistan’da Lykeion (lise) adında bir felsefe okulu kurup bu okulda zihin ve beden çalışmalarını beraber yaptıran Aristo’nun felsefesini benimseyen hareketler bütününe verilen addır. Eşariye bazı eski mezheplerin çatışmaları sonucu ortaya çıkan yeni mezheplerden biridir. Mutezile mezhebinin önemli alimlerinden biri olan Ebü’ l- Hasan el- Eş‘ arî tarafından kurulmuştur. Ebû Hanîfe ve Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin ortak görüşleri etrafında oluşturulmuş bir ekol ve mezhep olan Maturidiye, bilgiyi akıl ve duyuların algıladığı şeylerin anlamlandırılmasını ve bilinmesini sağlayan nitelik olarak değerlendirir.

Mutezile

Hasan-ı Basri’nin dersinde mantığa uymayan ancak yine de Hz. Peygamber’in söylediği için sorgulamadan kabul ettiği bir dersinde Vasıl b. Ata bunu yanlış görmüş ve dersi terk etmiştir. Vasıl b. Ata ve onun destekleyicilerinin kurduğu bu ekol, İslam maddelerini Hz. Muhammed’in yorumladığından farklı şekilde yorumlayarak anlamlandırırlar. Prensipleri İslam’daki prensiplere çok yakındır. Onlar da kötülüğü yasaklamanın ve iyiliği teşvik etmenin önemli olduğunun farkındalar ve Tevhid inancına sahiptirlerdir. Mutezile “bir tarafa çekilenler” demektir.

Cebriyye

Bu ekol kaderin tamamen Allah’a bağlı olduğu ve insanların bunu değiştiremediğini savunur. Bu ekoldeki kişiler, kaderde rolleri olmadıkları için, iyi ve kötü davranışlarının Allah’tan geldiğini inanırlar. Bazı evraklar bu ekoldeki İslam toplumlarının suç oranının yüksek olduğunu belirtmişlerdir. Bunu düşünen kişiler hayatları boyunca kendi kaderlerini değiştiremediklerini düşündüklerinden bilim gibi uzun süreli çalışmalara yönelmiş, devlet yapısı gibi kısa süreli işlerle uğraşmamışlardır. Bu yüzden bu ekoldeki devletler çok fazla gelişememişlerdir.

Kaderiyye

Cebriyyenin tam tersidir. Kaderin tamamen insana bağlı olduğu ve yapılan her şeyin ne olursa olsun geleceği etkileyeceğini söyler. Kelime anlamı “kader taraftarı, kadere sahip olan” olarak çevrilebilir. İlk zamanlarda ayrı olarak bulunan bu ekolü benimseyen kişiler, ilerleyen zamanlarda birleşmişler ve ekollerini kendi içinde gerçekleştirmişlerdir. Bunu söyleyen kişiler kendilerini bilime adamış ancak İslam inancına çok sağlam bağlanamamışlardır.

Eş’arriye

Doğa kurallarını Kur’an’dan direkt olarak alıp, Kur’an’da olmayanları da kendi yollarıyla araştıran ekoldür. İlk ortaya çıkışı mutezilenin ortaya çıkışından benzerdir. İmam Eş’ari, mutezile ekolüne sahipken bir din dersi sonrasında mutezilenin çok doğru olmadığına inanmış ve bu ekolü kurmuştur. Fen alanında ilerleyen bu ekol, eski zamanlarda çok gelişmiş durumda olurlarken, ilerleyen zamanlarda bilimin ilerlemesiyle bu ekol yavaş yavaş çökmeye başlamıştır.

Maturidiye

İnancın mantık ile inanılıp tam olarak gönülden uygulanmasına inanan bir ekoldür. Bu inanç tipi İslam ülkelerinin neredeyse hepsiyle görülmüştür ve başarılı bir ekol olarak nitelendirilmiştir. Mutezile ve Eş’ariye ekollerinin orta noktası olarak nitelendirilebilir. Bu nedenle bu ekolün çok bağlı üyeleri bulunmamaktadır.

Meşşaiye

Yunan eserlerinden yola çıkıp Kur’an ile birleştirip bu bilgilere inanan bir ekoldür. Yunan eserlerinin çevrilmesinde en çok yardımı dokunan ekol bu ekoldür. Felsefe konusunda gelişmek isteyen kişiler bu ekoldeki toplantılara katılmışlardır. Ayrıca, ilk münazara hanları bu ekoldeki insanlar tarafından oluşmuştur. Meşşaiye ekolü yoğun olarak bulunan İslam ülkeleri sanat ve felsefe dalında gelişmişlerdir.

---

5. Ünitenin Tüm Konuları: İslam Medeniyetinin Doğuşu ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.

1. Konu: İslamiyet’in Doğduğu Dönemde Dünya

2. Konu: İslamiyet Yayılıyor