İlk Türk Devletleri ve Komşuları (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 9. sınıf tarih dersinin 4. ünitesi olan İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası ünitesinin 5. konusu olan İlk Türk Devletleri ve Komşuları konusuna yer verdik. İlk Türk Devletleri ve Komşuları konusunu “Asya merkezli Türk Devletlerinin çevrelerindeki devletlerle ilişkilerinin çok boyutlu yapısını analiz eder.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

İlk Türk Devletleri ve Komşuları

Ders: Tarih 9

Ünite: İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası

Konu: İlk Türk Devletleri ve Komşuları

Kazanım: Asya merkezli Türk Devletlerinin çevrelerindeki devletlerle ilişkilerinin çok boyutlu yapısını analiz eder.

İlk Türk Devletleri ve Komşuları konusunda Türk devletlerinin diğer ülkelerle olan ilişkilerinde belirleyici etkenleri inceledik. Ayrıca konargöçerler ile yerleşikler arasındaki mücadeleye de yer verdik.

İlk Türk Devletlerinin Komşuları ile Olan İlişkileri

İlk Türk devletlerinin komşuları ile olan ilişkilerinde ekonomik unsurlar daha etkili olmuştur. Çünkü ilk Türk topluluklarının yaşadığı coğrafya, daha çok bozkır kültürü etrafında şekillenmesi sebebi ile bu toplulukların geçim kaynakları hayvancılık, tarım, el sanatları, madencilik, dericilik ve ticaret olmuştur. İlk Türk devletlerinden biri olan Hunlar; demir, altın, gümüş gibi madenleri çıkarıp işleyebilmiştir. Başta Çin olmak üzere komşularına kürk, deri, silah vb. satıp karşılığında ipek, çay ve tarım ürünleri almışlardır. Ayrıca İpek Yolu güzergahı Türkler topluluklarının sahip olduğu topraklardan geçmiş ve bu yolda ticaretin bol ve kazançlı olması Türk devletlerinin komşularıyla bir rekabet yaşamasına neden olmuştur. Elbette komşuları ile bazı anlaşmazlık yaşamışlar, bu sebepten dolayı da savaşa girmişlerdir. Bu, askeri bir ilişki örneği oluşturmaktadır. Ancak bu askeri ilişkiden çok aralarında ticaret olmuştur. Bu da ilk Türk devletlerinin komşu devletlerle ekonomik olarak daha fazla ilişkileri olduğunu bizlere göstermektedir.

Konar-göçerlere Karşı Korunmak İsteyen Yerleşik Toplumların Aldıkları Tedbirler

Göçebe yaşam tarzını benimsemiş olan topluluklar; çadırlarda yaşarlar, atlı ve savaşçıdırlar, belirli bir yerde sabit kalmazlar, geçim kaynağı olarak hayvancılık ile uğraşırlar ve yerleşik toplumlar ile ticari ilişkiler kurarlar. Yerleşik yaşam tarzını benimsemiş tolumlar ise sabit bir yerde, çadır değil evlerde yaşarlar. Hayvancılık ve tarımla ilgilenirler ve ticaret temel geçim kaynaklarıdır. Bu iki tür toplumun beraber yaşadıkları zamanı inceleyecek olursak kıtlığın yaşandığı zamanlarda birbiriyle savaşmışlardır. Kıtlık sebebiyle artık tarım yapamayan, ekip biçemeyen yerleşik topluluklar, göçebeler ile olan ticari ilişkilerini askıya aldıklarında yağma ve savaş tehdidi ile karşı karşıya kalmışlardır. Bazı zamanlarda da kontrol altına alınması gereken stratejik bölgeler her iki tür toplumun hedefi olduğundan anlaşmazlıklar ve savaşlar yaşanmıştır.

Konar göçerlere karşı korunmak isteyen yerleşik toplumlar bazı stratejik noktalara kaleler hatta duvarlar dikmişlerdir. Bunun en bilinen örneklerinden biri olan Çin Seddi de bu amaçla kurulmuştur. Rivayetlere göre Hun, Moğol ve Tunguz saldırıları artmaya başlayınca bundan hoşlanmayıp rahatsız olan o zamanın Çin Hükümdarı Qin Shin Huang milattan önce 3. yüzyılda sınırları belirten bu uzun ve büyük duvarları aşılamaz olarak düşünüp inşa ettirmiştir. Bu duvarın uzunluğu yaklaşık olarak 6270 kilometredir. Ayrıca bu duvarın günümüzdeki halini alması iki bin yıl sürmüştür.

Tartışalım: Türklerde Cihan Hakimiyeti Anlayışının Ortaya Çıkmasında Kut İnancının Etkisi Nedir?

Kut inancı, Türk devletlerinde başta yani yönetici olan insanların, kendilerine bu görevin tanrı tarafından verildiğine inanmasıdır. Ağaç, hayvan, insan, gök, ışık, dağ, taş, su, demir, ateş vb. varlık ve mekanlar olarak da düşünülen kut, bunların kutsal olduğu inanışıdır. Bu inanışla birlikte fethedilen her yerin kutsal olduğu ve sahip çıkılması gerektiği düşünülerek her yerin fethedilmesi gerektiği, bu görevin Gök Tanrı tarafından kendilerine verildiğini düşünmelerine neden olmakla birlikte kut inancı, Türk topluluklarında ve Türkiye Türklerinde birçok etki bırakmıştır. Günümüzde bile bu izleri görebilmekteyiz. Bunlar halk oyunlarından aileye, töre hukukuna, eğitime, dine kadar uzanmaktadır. Türk toplumlarının cihan hakimiyeti düşüncesi ise güneşin doğduğu yerden battığı yere kadar fethetme isteğidir. Bu istek tüm dünyada tek bir devlet olmasını kapsamaktadır. Türk toplumları bu devlet sayesinde dünyanın huzura kavuşacağına inanmışlardır.

Bu düşünce, bir süre sözle aktarıldıktan sonra ilk defa Oğuzname ile yazılı olarak aktarılmaya başlamıştır. Oğuz Destanı ve Göktürk Kitabeleri’nde de bahsedilen Kut inancı gereği Türk kağanının sadece Türklerin değil tüm dünyanın kağanı olduğuna inanmışlardır. Bu inanış da aslında ‘’kızıl elma’’ denilen bir inanışla büyük oranda benzerlik göstermektedir. Bu ifade, Türk mitolojisinde yer alan bir kavram olup aynı zamanda üstünde düşünüldükçe uzlaşan, uzaklaştıkça da isteme eğilimi artan ülküler ve düşleri simgeler. Bu imgenin ne zaman ortaya çıktığı bilinmemekle beraber sembolleştirilmesinin nedeninin eski Türklerde Güneş ve Ay’ı anlatan kızıl top olduğu düşünülmektedir. Aynı zamanda kızıl elma, eski Türk devletlerindeki cihan hakimiyeti anlayışının sembollerinden birisidir. Sonuç olarak Kut inancı ve cihan hakimiyeti düşüncesi birbirini tamamlayan iki öğedir.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Çin Seddi Hangi Amaçla Yapıldı? Çin Seddi Neden Yapıldı? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

---

4. Ünitenin Tüm Konuları: İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.

1. Konu: Avrasya’da İlk Türk İzleri

Orta Asya Kültür Merkezleri