Dünya Tarihi

Bereketli Hilal Nedir? Neresidir? Haritası ve Tarihi

Bereketli Hilal nedir? Bereketli Hilal, Tarım Devriminden sonra ilk yerleşim yerlerinin ve ilk uygarlıkların ortaya çıktığı bir bölgedir. Orta Doğu’da yer almaktadır.

İnsanlık tarihinde büyük rol oynamış, tarihin bugünkü şeklini almasında büyük bir etken olmuş ve birçok ilke ev sahipliği yapmış olan Bereketli Hilal’in dünya açısından önemi kayda değer düzeydedir. Coğrafi yapısı ile ilgi çekmesi üzerine bir antropoloğun kitabında “Fertile Crescent” ifadesini kullanması ile birlikte ortaya çıkmış olan Bereketli Hilal ifadesi, adını verdiği toprakların bereketli oluşundan gelmektedir. İnsanlık tarihinin dört büyük dönüm noktası olarak bilinen dönüm noktalarının yaşandığı alan olan ve tarih boyunca güçlü uygarlıklara ev sahipliği yapmıştır.

Bereketli Hilal Nedir?

Münbit Hilal veya Verimli Hilal olarak da bilinen Bereketli Hilal kavramı ilk defa, Doğu’da bulunan uygarlıkların ve geçmiş zamanlardan günümüz zamanına kadar Doğu bölgesinin tarihi ve coğrafi yapısını araştırmış olan Amerikan kökenli oryantalist/ doğubilimci ve arkeolog James Henry Breasted tarafından 1914 tarihli bir lise öğretim kitabında yer almıştır. Bereketli Hilal terimi James Henry Breasted tarafından Orta Doğu’da yer alan hilal şekilli bir bölgeyi açıklamak amacıyla kullanılmış, bu terimin beğeni görmesi ve halk tarafından yaygın olarak kabul edilmesi sonrasında diğer çeşitli bilimsel makalelerde ve haberlerde yer almasıyla birlikte yaygın kullanıma geçmiştir ve bu yaygın kullanım günümüzde de hala kullanılmaktadır. Bereketli Hilal kavramının orijinal versiyonu ilk önce “Fertile Crescent” olarak yazılmış, ardından ise türlü dillere çevrilmiş ve dünya genelinde kullanılmaya başlanmıştır. Türkçeye doğrudan çevrilmiş olan bu kavramdaki “Fertile” kelimesi “Bereket” ve “Crescent” kelimesi “Hilal” veya “Yeni Ay” anlamına gelmektedir.

James Henry Breasted’ın “Crescent” kelimesini kullanmasının sebebi, söz konusu bölgenin görünüş olarak da hilal şekline benzemesinden kaynaklanmakta; “Fertile” yani “Bereketli” kelimesini kullanması ise insanlık tarihinde tarımın başlamasından itibaren en temel besin maddeleri olarak bilinen birtakım ürünün yetiştirilebilmesi için bu bölgenin elverişli topraklar bulunduran bir konumda olmasından kaynaklanmaktadır. Tarım açısından insanlık tarihinde kayda değer bir öneme sahip olan bu esas bitkilerden bazıları: nohut, arpa, bezelye, mercimek, keten ve burçaktır. Bu bölgede bu tür bitkilerin yetiştirilebiliyor olması, tarım devriminden sonra bitkisel beslenme oranı artan insan toplulukları için oldukça önemli bir yere sahiptir, bu faktör de Bereketli Hilal bölgesinin insanlık tarihi için önemli bir yer edinme nedenleri arasında yer almaktadır.

Bereketli Hilal Neresidir?

Türkiye’nin Güneydoğu bölgesini, Suriye’yi, Irak’ı, Ürdün’ü ve İran’ın bir kısmını kapsayan Bereketli Hilal olarak adlandırılan bölge, insanlık tarihinde yerleşik yaşama geçme evresini yani Neolitik Çağ veya Yeni Taş Çağı olmak üzere adlandırılan çağlara geçişe tanıklık etmiş bir alandır. Avcılık ve toplayıcılığı arkada bırakıp yerleşik hayatı benimsemeye ve tarımla uğraşmaya başlayan insanların hayvan ve bitki türlerini evcil hale getirmeye başlamasıyla birlikte avcı olarak kalan bir nüfus olmasına rağmen çoğu insan tarım temelli yaşama geçmiştir ve bununla birlikte insan nüfusunda kayda değer bir artış olmuştur. Tarım devriminin sonuçları arasında nüfus artışı yanında birçok farklı netice de bulunmaktadır. Tarım devriminin insanlık tarihinde çok büyük bir öneme sahip olmasının nedeni yalnızca nüfus artışı değil, aynı zamanda ticaret ile birlikte göç kavramının doğması, bu şekilde de farklı alanlarda tarımın yapılmasıdır.

Bereketli Hilal Nereleri Kapsar?

Coğrafi ve tarihi bağlamda kayda değer öneme sahip olan Bereketli Hilal, günümüzde Orta Doğu olarak adlandırdığımız coğrafyada yer alır. Bu bölge; günümüzde Irak, Suriye, Lübnan, Ürdün, Mezopotamya ve Türkiye’nin güneydoğu bölgesini kapsayan alana denk gelmektedir. Bereketli Hilal, geçmişte de birçok önemli uygarlığa ev sahipliği yapmış bulunmaktadır. Bu uygarlıklardan bazıları şunlardır: Babiller, Sümerler, Mısırlılar, Asurlular, Fenikeliler. Bu uygarlıkların günümüze kadar kalıntılarının saklanmış olması, maddi açıdan refahta olmalarının sebepleri arasında Bereketli Hilal bölgesinde kurulmaları bulunmaktadır. Çünkü bu bölgede temel ihtiyaçların sağlanması için gerek duyulan besin maddeleri, gerekli su ve tarıma elverişli ılıman bir iklim bulunmaktadır, bu sayede geçmişte bu bölgede kurulmuş olan uygarlıklar yaşama elverişli ortamdan faydalanarak ve ayrıca diğer alanlarda da gelişerek günümüzde “gelişmiş” olarak nitelendirdiğimiz uygarlıklar arasına girmeyi başarmışlardır.

Bereketli Hilal bölgesinin tarıma elverişli oluşu çiftçilerin de işini kolaylaştırmakta, daha fazla iş üstlenebilmelerine olanak vermektedir. Daha fazla işi kaldırabilecek olan çiftçilerin iş yükünün altından gelebilmeleri ve işlerini daha kolay yapabilmeleri içinse saban benzeri aletler kullanılmaya başlanmıştır, bu gelişmeyi tarım devrimi dönemindeki teknolojik bir gelişme olarak kabul etmek mümkündür. Çoğu alanda kolaylık sağlanması ile birlikte daha insanların daha fazla boş zamanı olmuş ve iş dışındaki aktivitelere ve bilime ayırabilecekleri daha fazla zaman yaratılmıştır.

Bereketli Hilal Nedir? Neresidir?
Bereketli Hilal Haritası

 

Bereketli Hilal Coğrafyası

Bereketli Hilal bölgesinde, yaz mevsimi kurak geçerken kış mevsimi yağmurlu olarak geçmektedir. İklim özellikleri bağlamında inceleme yapıldığında Bereketli Hilal’de Akdeniz iklimi / ılıman iklim gözlemlendiği söylenmektir. Oldukça verimli olan ve bitek yapısıyla ün salmış olan Bereketli Hilal’in bitki örtüsü de oldukça geniştir. Bu bölgede yetiştirilmesi kilit etmen olan sekiz temel bitki haricinde daha binlerce farklı tür bitkiye ev sahipliği yapılmaktadır. Bereketli Hilal içerisinde bulunan ülkelerden sadece Türkiye’yi örnek verdiğimizde bile toprakları üzerinde on bini aşkın çeşit bitki yetiştirilebildiği örneğini sunabiliriz.

Coğrafi yapısının pozitif getirileri açısından bakıldığında insanlık tarihinin en başından alarak incelersek, Afrika kıtasının farklı noktalarından başlayarak yaklaşık yüz bin yıl önce başlamış olan göç hareketi kapsamında insanların yaşamlarını sürdürmek amacıyla ortaya çıkardıkları bu geniş rota Bereketli Hilal bölgesini hedef olarak seçmiştir. Antik zamanlarda insanların bu çeşit bilgilerden haberleri olmadığı göz önünde bulundurulduğunda, kaynak yeterliliği en yüksek ve standartları en elverişli olan bölgeyi tercih edecek olmaları gerekmektedir. Uzun yolculuklar sonrası varış noktasının Bereketli Hilal alanına yapılması ise coğrafi özelliklerinin Bereketli Hilal’de medeniyetlerin kurulmasında ne derece etkili olduğunu göstermektedir.

Bereketli Hilal Ticaret Yolları

Modern dünya içerisinde hala yerini koruyan Bereketli Hilal coğrafyası, ekonomik açıdan önem barındıran çeşitli yolları ve merkezleri üzerinde taşımaktadır. Sosyo-ekonomik yapı bağlamında incelenecek olursa günümüzdeki güncel durumuna bakılarak yorumlanabilir.

On dokuzuncu yüzyılda en süratli gelişim gösteren bölgeler arasında olan İzmir, İstanbul ve Nil Deltası ticaret yolları ile ün salmış olan Hindistan gibi ülkelere oldukça uzak olsa da Avrupa’dan yola çıkan ticaret gemileri rota olarak bu destinasyonları seçmiştir. Neredeyse sanayi devriminin başlamasından bu yana deniz taşımacılığı, ihracat ve ithalat yapan ülkeler denizler arasında mallarını iletmekte ve gemileri Bereketli Hilal alanını kullanmaktadır. Bu taşımacılık bereketli Hilal üzerinden olmak üzere öncelikle Mezopotamya’dan başlamıştır. Mezopotamya’da bulunan nehirler aracılığıyla yapılan bu taşımacılığın başlangıcı 1800’lerin ortalarına denk gelmektedir.

Deniz ticaretinin tercih edilme nedeni ise deniz yolu kullanılarak daha kısa sürede ürünlerin yerine ulaştırılabilmesi olarak düşünülmektedir. Deniz ticaretine olan rağbetin artmasıyla birlikte liman kentlerine verilen değer artmakta ve liman kentlerinin önemi artmaktadır. Bereketli Hilal’deki ticari yapıyı en büyük oranla etkileyen ticaret yollarından bir tanesi de Süveyş Kanalıdır. Bu kanalın açılmasının ardından ticaret yolunun uzunluğu kısalmış ve tüccarlara büyük kolaylık sağlamış olacağından çok fazla kişi tarafından kullanılmıştır. Kanalın açılmış olması ve çeşitli olumlu özelliklerinin görülmesinin ardından kervan aracılığıyla yapılan ticarette önemli oranda düşüş gözlemlenmiştir.

Bereketli Hilal Kentleri

Bereketli Hilal coğrafyasının içerisinde bulundurduğu ülkelerden bir tanesi olan Suriye, on dokuzuncu yüzyıl kapsamında ve kentselleşme bağlamında en gelişmiş ülkeler arasında yer alıyor. Zaman içerisinde Bereketli Hilal coğrafyasındaki kentsel gelişmeler güneye kaymakta ve bu kısımlara den gelen ülkelerde daha iyi ve standartlara daha yakın birer kentsel yapı görülmektedir. Nüfus kaymaları açısından bakıldığında ise Suriye’den başlamak üzere Irak’a doğru bir kayma gerçekleştiği görülmektedir. Irak’a kayan nüfusun ise köyden kente doğru gerçekleşen göç sonrasında bürokrasi, ticaret gibi faaliyetlerin geliştiği, vergilerin oluşturmuş olduğu yükü ve bunun yanında toprakların kentteki insanlar tarafından kullanılmasıyla birlikte gelir elde edilmesi gözlemlenmiştir. Bu şekilde çeşitli olumlu değişimlerin gözlemlenilmesi ve ekonomik açıdan refaha ulaşılması ardından Irak temelli göçün arttığı gözlemlenmiştir.

Bereketli Hilal Nereleri Kapsar?
Bereketli Hilal Kentleri

Çatalhöyük Bölgesi ve Bereketli Hilal

Çatalhöyük Antik Kenti, Türkiye’nin Konya ilinde yer alan ve Neolitik Çağ’daki en eski yerleşim yerlerinden biri olarak bilinen bir antik kenttir. İnsanlığın tarihi hakkında bilgi edinmek için Çatalhöyük Antik Kenti’nden çıkartılan buluntulara bakılmakta ve bu buluntulardan insanların yaşayış biçimi, inanç sistemleri ve toplumsal yapıları incelenmektedir. Bulunuşu 1958 senesine dayanan Çatalhöyük’teki kazılar günümüzde hala devam etmektedir. Bereketli Hilal içerisinde yer almakta olan Çatalhöyük Neolitik Kenti’nde yaşamış olan insanlar, bulundukları coğrafyanın getirilerini kullanmışlardır. Yerleşik bir yaşantı sürmelerinden ve tarım yapmalarından Bereketli Hilal’de bulunan toprakların işlenmeye elverişli olduğu anlaşılmaktadır. Bereketli Hilal topraklarında bulunan antik uygarlıkların sanata eğilimli olduğu görülmektedir. Çatalhöyük’te de sanat merkezli çalışmalar olduğu buluntular aracılığıyla bilinmektedir. Çatalhöyük’te sanat ve buluşlara insanların zaman ayırabilmelerinin sebebi avcı toplayıcı yaşamdan farklı olarak bir sistemin geçerli olması, hasat ve sulama zamanları dışında ayıca kaynak bulmak konusunda endişelenmek gerekmemesi olarak görülmektedir.

Bereketli Hilal İnsanlık Tarihindeki Önemi

Dünya Tarihini konu almakta olan birçok kitapta da olduğu üzere, William H. McNeill isimli ünlü tarihçinin kitabında insanlık tarihini şekillendiren temel olaylar sınıflandırılmıştır. Günümüz modern dünyasına kadar olan tüm insanlık tarihini inceleyen bu kitapta dönüm noktaları kısaca dört ayrı maddeye indirgenmiştir. İlk dönüm noktası olarak benimsenen olay, insanların alışılagelmiş olan avcılık ve toplayıcılık temelli yaşantıdan sıyrılıp besin üretimine geçmeleri olarak seçilmiştir.

Günümüzde “Tarım Devrimi” ya da “Neolitik Devrim” olarak adlandırılabilen bu dönüm noktası, insanların modern tarıma yönelik ilk adımları atmaya başladıkları dönemdir. Bu dönemde istemli olarak ekinler biçilmeye, toprak işlenmeye başlanmıştır. Tarıma geçişin başlaması ile birlikte toprak faktörünün önemli bir yeri olduğundan, insanlar daha fazla ürün veren ve daha geniş bir nüfusu doyurma potansiyeline sahip topraklara yönelmektedir. Bereketli Hilal’in de coğrafyası sayesinde bu özellikleri taşıyan bir yer olması dolayısıyla tercih edilmektedir.

Kitapta bahsedilmekte olan ikinci dönüm noktası ise günümüzün modern toplumlarının temelini oluşturmakta olan halk içi kompleks örgütlenmeler oluşmaya başlaması olduğu söylenmektedir. İlk dönüşüm noktası ile ikinci dönüm noktası arasında bağlantı kurulabilir. İlk maddede de söylendiği üzere tarımsal temelli yaşama geçilmesiyle birlikte köy kültürü ve sonrasında kentsel yapıya geçilmiştir. Bu değişim sırasında ise doğal olarak insanların gruplaşmasından ve örgütleşmelerden söz edilmektedir. Tarımsal devrim dolayısıyla alet icat etmeye başlayan insanoğlu, sulama gereçleri benzeri sistemler geliştirerek kentsel yapıya geçişin bir sonucu olan toplum arası dayanışmanın sonuçları arasında olarak görülebilmektedir. Toplumsal dayanışma kavramıyla birlikte zaman içerisinde statüsel sınıflara ayrılmıştır.

Tarım araçları icat edildikçe sınıfsal ayrımın derinliğinin arttığı gözlemlenmektedir. Örneğin sabanın icat edilmesi sonrasında stok kavramının olgusal olarak varlığı daha belirgin hale gelmiş, bunun ardından da örgüt olarak bahsedilen topluluklar daha kompleks yapılı tarikat benzeri yapılar halini almışlardır. Bu yapılar ise günümüzde “devlet” olarak isimlendirdiğimiz kavramın doğuşuna zemin hazırlamıştır. Bu önayak ediş de kitapta üçüncü büyük aşama olarak kategorize edilmiştir. Kitapta bahsi geçen dördüncü ve son aşama ise savaş olgusunun getirdiği savunma sistemi gerekliliğinden gelen savaş taktiği ve silah geliştirilmesidir.

Kitapta gözler önüne serilen insanlığın modern haline geliş süreci ve toplumsal yapının oluşma aşamaları yaygın olarak kabul görmüş tarihi düşünceler ile paralel yapıdadır. Bu tarihi bilgilendirme içeren kitabın Bereketli Hilal ile olan ilişkisi ise her birini devrim olarak ele aldığımız bu radikal değişimlerin meydana geldiği yer olduğu gerçeğidir. Kısaca modern dünyanın toplumsal, kültürel ve politik yapısına dair ilk adımlar Bereketli Hilal’in topraklarında gerçekleşmiştir.

Önemli olduğu belirtilerek bahsedilen buluşlar yalnızca saban ve su sistemleri ile sınırlı kalmamıştır, bu icatların yanı sıra yazı gibi kayda değer buluşlar da bu topraklardan yayılmıştır. Tarım devrimi sonrasında sanatın da gelişmesiyle birlikte mücevherat, heykel ve kabartma gibi işler insanlığa kazandırılmıştır. Teknolojik gelişmelerin de ilk adımlarının atıldığı Bereketli Hilal, insanlık tarihinde önemli olayların yaşandığı coğrafi bölge olma yönünden önem taşımaktadır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak İnsanlığın İlk İzleri başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu Konuyla İlgili Yazılar

Başa dön tuşu

Metin kopyalamanın açılabilmesi için
lütfen web sitemizdeki herhangi bir reklama
tıklayarak bize destek olunuz.

Kapalı

Reklam Engelleyici Algılandı

Lütfen reklam engelleyicinizi kapatarak bize destek olunuz. Anlayışınız için teşekkür ederiz.