Rumi Takvim Nedir? Özellikleri, Ayları ve Başlangıcı

Bu yazımızda Rumi takvim nedir? Rumi takvimin özellikleri nelerdir? Rumi takvimin başlangıcı hangi olay ile ve hangi tarihte olmuştur? Rumi takvimde yıllar, aylar ve günler nasıl gösterilir? Nasıl kullanılır? Rumi takvim ne zaman, nerede, nasıl ve niçin kullanılmıştır? sorularını yanıtladık.

Rumi Takvim Nedir?

Zaman kavramının; günlük hayattaki işleri kolaylaştırması adına oluşturulan gün, ay, yıl, hafta gibi zaman kalıplarına ayrılıp düzenlendiği sayaca takvim denmektedir. Takvimler; mevcut günün tarihini öğrenmekte, yaklaşan etkinlik veya toplantıları yönetmek ve hazırlanmak, doğum gününüzü hesaplamak vb. işler için kullanılabilir. Takvimler Güneş ve Ay takvimi olarak ikiye ayrılabilir. Güneş takvimleri, bir yılı 365 gün 6 saat olarak alırken Ay takvimleri 354 gün olarak alır.

Türklerin Kullandığı Takvimler

• Miladi Takvim (Diğer adı Gregoryen takvimidir. Güneş yılını esas alır, yani bir yıl 365 gün 6 saattir. Mısırlılar tarafından oluşturulmuş/hazırlanmıştır. Türkler Miladi Takvim’i 1926 yılında kullanmaya başlamıştır. Daha çok batıda yaygındır)
• Celali Takvim (Güneş yılını esas alır, yani bir yıl 365 gün 6 saattir. Büyük selçuklular tarafından oluşturulmuş/hazırlanmıştır.
• Hicri Takvim (Ay yılını esas almaktadır, yani bir yıl 354 gün alınmaktadır. Başlangıcı, yani yılbaşını Hicret’in yaşandığı 622 yılı olarak almaktadır. Hz. Ömer tarafından hazırlanmıştır)
• On İki Hayvanlı Takvim (Türklerin kullandığı ilk takvim olarak bilinir. Her yıla bir hayvan isminin verildiği takvimdir)
• Rumi Takvim (Tanzimat Dönemi sonrası Osmanlılar tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Güneş yılını esas almaktadır, yani bir yıl 365 gün 6 saattir. Malî işler için kullanılmıştır. Yılbaşı 1 Mart, başlangıç ise Hicret’tir)
• Jülyen Takvimi (Jül Sezar tarafından milattan önce 46 yılında uygulama konmuştur. 16. yüzyıla kadar batıda kullanılmıştır. Her 128 yılda bir günlük kayma oluşturduğu için Gregoryen takvimine geçilmiştir)

Rumi Takvim Ayları

Rumî takvim güneş yılını esas aldığından bir yıl 365 gün olmaktadır. Batıda yaygın olan Gregoryen takviminden farkı, aralarında sabit 13 gün ve 584 yıl fark olmasıdır. Rumî takvimdeki ayların ilk aydan son aya doğru sırasıyla isimleri:

• Mart (31 gün)
• Nîsan (30 gün)
• Mayıs (31 gün)
• Haziran (30 gün)
• Temmuz (31 gün)
• Ağustos (31 gün)
• Eylül (30 gün)
• Teşrin-i Evvel (Ekim) (31 gün)
• Teşrin-i Sânî (Kasım)
• Kânûn-ı Evvel (Aralık) (31 gün)
• Kânûn-ı Sânî (Ocak) (31 gün)
• Şubat (28 gün)

Görüldüğü üzere ayların isimlerinin çoğu hâlâ günümüzde kullanılan Miladî takvimde de bulunmaktadır. Güneş yılını esas aldığından ayların günleri aynı kalmıştır. Rumî takvimin işleyiş sistemi Miladi (Gregoryen) takvimi ile aynıdır, sadece aralarında 13 gün ve 584 yıl gibi bir fark bulunmaktadır. Miladî (Gregoryen) takvime geçişte Rumî takvim üzerinde değiştirilen özellikler arasında aylar ve genel olarak işleyiş sistemi bulunmamaktadır. Değiştirilen önemli özellikler, iki takvim arasındaki sabit 13 gün 584 yıllık farkın kapatılması olmuştur. 15 Şubat 1332 yılından bir gün sonra kayıtlara geçilen tarih 1 Mart 1333 olarak değiştirilmiş ve aradaki bu 13 günlük fark kapatılmıştır. 584 yıllık fark da Rumî takvime göre kayıtlardaki yıla eklenmiş ve dönüşüm gerçekleşmiştir. Ayrıca yılbaşı 1 Mart yerine 1 Ocak olarak değiştirilmiştir.

Rumi Takvim Özellikleri

Rumî takvim, Şemsî takvim düzeninine sahip bir takvimdir, yani temel sistemi için Güneş takvimi ele alınmıştır. Rumî takvimde yılbaşı 1 Mart tarihidir. Osmanlı Dönemi’nde Tanzimat Dönemi’nde ilk kez 1 Mart 1256 (miladi karşılığı 13 Mart 1840) tarihinde kabul edilmiş ve genellikle malî işler için kullanılmıştır. Rumî takvimin kabul edilip kullanılmaya başlandığı 1840 senesinde çift takvim uygulaması başlatılmıştır. Bu uygulama aynı anda birden fazla takvimin geçerli olmasına dayanıyordu. Rumî takvim ile birlikte Hicri takvim kullanılmıştır fakat bu uygulamanın bazı olumsuz sonuçlarından dolayı 1870 yılında çift takvim uygulamasına son verilip tek takvim olarak Rumî takvim benimsenmiştir.

Hicri takvim ay yılını esas aldığı, yani bir yıl 354 gün kabul edildiğinden iki takvimde de her bir yıl tamamlandığında takvimler arası 11 günlük bir fark oluşuyordu. Bu fark, tahmin edilebileceği üzere birçok işte aksama ve kafa karışıklığı oluşturduğundan uygulamaya son verme kararı alınmıştır. O sırada batıda kullanılmakta olan takvim Gregoryen takvimi idi. Gregoryen takvimi ile Rumî takvim arasında 13 günlük fark olmasına rağmen her iki takvim de Güneş yılını esas aldığından 13 günlük fark sabit kalmaktaydı.

1917 yılında, Jülyen takvimi esaslı Rumî takvimin kullanımına son verilip Gregoryen takvimi esaslı Rumî takvim kullanımına geçilmiştir. Bu değişim ile ilgili 125 sayılı kanunun maddeleri:

• 15 Şubat 1332 tarihini, 1 Mart 1333 tarihi takip etmiştir. Bu şekilde Gregoryen esaslı Rumî takvime geçişte artan 13 gün sorunu çözülmüş oldu.
• 1333 yılı 10 ay sürmüştür. 1 Martta başlayıp 31 Aralıkta sona ermiştir. Bu şekilde yılın ilk günü yani yılbaşı, 1 Mart yerine 1 Ocak olmuş oldu.
• Son olarak yılların eşitlenmesi için ise Rumî takvim ve Gregoryen takvim arasındaki sabit 584 yıl farkı Rumî takvimdeki mevcut yıla eklenmiş oldu. 1 Ocak 1334 tarihi, 1 Ocak 1918 tarihine çevirildi.
• 1926’da Miladi takvim (Gregoryen takvimi) kabul edilerek Rumî takvim malî işler dışında kullanılmamıştır. 1982 yılında ise tamamen kaldırılmıştır.

Rumi Takvim Hakkında Bilgi

Osmanlı Dönemi’nde malî işleri kolaylaştırması hedeflenerek yönetimde söz sahibi kişiler ve ekonomistler tarafından hazırlanmıştır. Tanzimat Dönemi’nde ilk kez Şemsî takvimi sistemi esaslı Rumî takvim kullanılmıştır. Şemsi takvimi sistemi esaslı Rumî takvimin kabulü 1 Mart 1256 (miladî karşılığı 13 Mart 1840) tarihinde olmuştur. O tarihten önce kullanılan takvim Kameri takvimi sistemi esaslı Rumî takvim, diğer bir deyişle Hicrî takvimdir. Kameri takvim sistemi esaslı Rumî takvim, Hicrî takvim, Güneş yılının aksine Ay yılını esas almaktadır. Ayın Dünya etrafındaki dönüşü temel alınarak hazırlanan bu takvim sisteminde bir yıl 354 gün olmaktadır.

Gregoryen takvimi ve Şemsî takvim esaslı Rumî takvim arasındaki sabit farkın aksine, Hicrî takvim ile Şemsî takvim esaslı Rumî takvim arasındaki fark sabit değildir. İki takvimde her bir yıl tamamlandığında bu sabit olmayan fark 11-12 gün artacaktır. Bu hesapla her 33 yılda bir Hicrî takvim daha erken yıl tamamlama sebebiyle bir yıl ileride kalacaktır. Bu Kameri takvim sistemi esaslı Rumî takvimden, bahsedilen bazı tarih aksamaları sebebiyle Güneş yılı esaslı Şemsî takvim temelli Rumî takvime geçilmiştir.

Bu değişimden itibaren batıda sıklıkla kullanılan Gregoryen takvimi arasındaki sabit olmayan fark yerine, sabit bir fark meydana gelmiştir. Farkın sadece 13 gün olması nedeniyle mevsimler, yılbaşı vb. tarihler iki takvimde de çok yakın tarihlerde yaşanacaktır ve zaman içinde herhangi bir aksaklık olmayacaktır. Böylece benzer zaman dilimlerinden bahsedilebilmiş, batı ile yapılan herhangi anlaşma veya ticaretlerde vb. kolaylık sağlanmıştır. Bu Ay takvimi sisteminden Güneş takvimi sistemine geçiş her ne kadar diplomatik ve ekonomik alanda ciddi bir avantaj sağlasa da, halk arasında kabul görmesi ve alışılması çok da kolay olmamıştır. Değişim tarihine kadar bazı önemli olayların tarihleri, yaş ve doğum günü hesaplamaları vb. Rumî takvime göre hesaplandığından bu hesabın Miladî takvime göre yapılması gerekecekti.

Ayrıca tarım, meteoroloji, balıkçılık vb. yılın farklı zamanlarına göre gelir ve verimliliğin ciddi anlamda değiştiği alanlardaki alışılmış tarihlerin Rumî takvim yerine Miladî takvime göre tekrar hesaplanması gerekecekti. Neredeyse her alanda küçük de olsa yaşanan değişiklikler, kamuoyunun bu değişikliği kabul etmesi için zamana gereksinim duyduğunun bir kanıtı niteliğindedir. Belki de halkın bu yeniliğe tepkisine karşılık, 1840 yılında uygulanış sistemi değiştirilen Rumî takvim ile birlikte Hicrî takvim de kullanılmıştır.

Uygulamaya konulan bu çift takvim uygulaması, halkın yaşayacağı kafa karışıklığını bir bakıma azaltmış ve bu ciddi değişiklik konusunda fazla emin olamayan kişiler için bir bakıma deneme süreci rolü almıştır. Çift takvim uygulaması sürecinde, Güneş yılı esaslı Rumî takvim sadece malî işler için kullanılmıştır. Zaman içinde, halk arasında hala kullanımı devam eden Hicrî takvim ile Güneş yılı takvimine göre yeniden düzenlenen Rumî takvimin ters düştüğü bazı zamanlar yaşandığından 1870 yılında çift takvim uygulamasına son verilerek Güneş yılı esaslı, Şemsî takvim sistemini temel alan Rumî takvim kullanılan tek takvim ilan edildi ve 1982 yılına kadar kullanımına devam edildi.

Rumi Takvim Niçin Kullanılmıştır?

Rumî takvim ne zaman, nerede, nasıl ve niçin kullanılmıştır? sorusunu yanıtlayalım. İlk kez Osmanlı Dönemi’nde 13 Mart 1840 tarihinde kullanılmıştır. Bu tarihin Hicrî takvimdeki karşılığı 1 Mart 1256’dır. O tarih ise Tanzimat Dönemi’ne denk gelmektedir. Bu dönem öncesi kullanılan takvim Kameri sistemi esaslı Rumî (Hicrî) takvimdi. Ay yılı esaslı bu takvim yerine Güneş yılını esas alan Şemsî takvim sistemi esaslı Rumî takvime geçildi. İlk kez Osmanlılar tarafından kullanılmış ve hazırlanmıştır. Kullanılmasının en temel nedenleri arasında malî nedenler bulunmaktaydı.

Bunun yanı sıra, batı ile yapılacak herhangi ticaret işi/toplantı/anlaşmalar vb. etkileşimler için bir noktada aynı zamandan bahsetmeleri gerekmekteydi. Batıya ayak uydurmak için düzenlenmesi gereken faktörlerden bir tanesi de kullanılan takvimdi. Ay yılını esas alan Rumî takvim ile batıda yaygın olan Gregoryen takvimi arasındaki aksaklık ve zaman farkı bunun önüne geçmekteydi. Getirilen yenilik ile aksak fark, sabit farka dönüştürülmüş oldu. Zaman içinde tamamen batı takvimi esas alınacak olsa da zaman içinde bu yolda yavaş bir şekilde ilerlenmiştir.

Rumi Takvim Nasıl Kullanılır?

Rumî takvimde yıllar, aylar ve günler nasıl gösterilir? Nasıl kullanılır? sorularını yanıtlayalım. Rumî takvimin özellikleri kısmında da belirtildiği üzere, Şemsî takvimi sistemli Rumî takvimin Miladî yani Gregoryen takvimi sisteminden hiçbir farkı yoktur. İki takvim arasındaki sabit fark ve yılbaşı tarihi dışında aylar ve günler, bir yılın 365 gün olması vb. özellikler ortaktır. Gregoryen takvimine kıyasla Rumî takvimde yılbaşı 1 Ocak değil, 1 Mart tarihidir. Ayrıca iki takvim arasında 13 gün 584 yıllık sabit bir fark bulunmaktadır. Bu farkın sabit olması ve tarihlerin yaklaşık aynı zaman dilimini belirtmesi nedeniyle uzun bir süre bu konu hakkında bir değişikliğe gidilmemiştir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Takvim Nedir? Takvim Hesaplamaları Nasıl Yapılır? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.