Osmanlı Devleti’nde Değişim (Tarih Konu Anlatımı)
11. sınıf tarih dersinin Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı ünitesinin Osmanlı Devleti’nde Değişim konusunu tüm ayrıntılarıyla inceledik.
Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 11. sınıf tarih dersinin 2. ünitesi olan Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı ünitesinin 2. konusu olan Osmanlı Devleti’nde Değişim konusuna yer verdik. Osmanlı Devleti’nde Değişim konusunu “Avrupa’daki gelişmelere bağlı olarak Osmanlı idari, askerî ve ekonomik yapısında meydana gelen değişimleri analiz eder.” kazanımı çerçevesinde anlattık.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Osmanlı Devleti’nde Değişim
Ders: Tarih 11
Ünite: Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı
Konu: Osmanlı Devleti’nde Değişim
Kazanım: Avrupa’daki gelişmelere bağlı olarak Osmanlı idari, askerî ve ekonomik yapısında meydana gelen değişimleri analiz eder.
Osmanlı Devleti’nde Değişim konusunda Coğrafi Keşifler sonrası Avrupa’daki bu para bolluğu Osmanlı Devleti’ni nasıl etkilemiştir? Enflasyonun Osmanlı Devleti’nde siyasi ve sosyal hayata etkileri neler olabilir? Osmanlı Devleti bu para akışının getirdiği ekonomik sorunlara nasıl çözümler getirmiştir? sorularını yanıtlayarak ayrıntılı bilgi verdik.
Osmanlı Devleti’nde Değişim Nedenleri
Öncelikle, modernizmi tanımlamak gerekirse genel olarak 19. yüzyıl ile 2. Dünya Savaşı yılları arasında özellikle sanat ve edebiyat dallarında yaşanan değişim ve gelişmelere verilen addır diyebiliriz. Toplumların bu modernleşme sürecine geçiş dönemleri farklılık göstermiştir. Osmanlı’da da durum aynı şekilde olmakla beraber Batı’da oluşan modernleşme ile birlikte bir gelişim göstermemiştir. Bu konuda Batı’nın gerisinde kalmış ve paralel gelişim göstermemiştir. Batı’daki modernleşme sürecinde halk bazen yönetimden bağımsız olarak hareket etmiştir. Böylelikle çeşitli düşünürler ve fikir akımları ön plana çıkmıştır. Bu bağlamda baktığımızda Osmanlı Devleti’nin modernleşme kapsamında geri kalmasının sebebi halka Batı’daki gibi çok fazla söz hakkı tanınmaması ya da özgürlük sağlanmaması olabilir.
Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Reform dönemlerine baktığımız zaman Osmanlı Devleti’nin yavaş yavaş yıkılmasına zemin oluşturulduğunu görebiliyoruz. Çünkü bu dönemlerde Osmanlı halkı döneme ayak uydurulmasını zorlaştıracak birçok düşünceye sahiptir. Dine ve bağnaz düşünceye yatkın olan birçok kişi bulunmakta ve bu kişiler yenilikleri kabul etmemektedir. Öyle ki bunu Osmanlı Devleti’ne matbaanın gelmesiyle beraber halkın tepkisinden anlayabiliriz. Halk, bu durumu kabul etmeyerek karşı çıkmış, matbaayı “Gavur malı” olarak tanımlamıştır ve kaldırılmasını istemiştir.
Devletin ilerleyen süreçte zor durumda kalması sonucunda toplumsal yapı ve kalıplaşmış düşünceler ile birlikte Osmanlı Devleti Batı’ya göre daha farklı bir şekilde modernleşme sürecine geçmiştir. Osmanlı Devleti bir nevi modernleşmek zorunda kalmıştır. Çünkü Batı’nın gelişmesi ile ticaret gibi ekonomik faaliyetler için çeşitli güncellemeler yapılmıştır. Ölçüm aletleri bile Batı ile farklılık gösterdiği için ticaret konusunda çeşitli sıkıntılar oluşmuştur. Aynı zamanda bu gelişmelerden geri kalmasıyla siyasi anlamda da zayıflık çeken Osmanlı Devleti, bu tür sebeplerin çoğalmasıyla ve artık büyük problem haline dönüşmesiyle değişimlere ayak uydurmak istemiştir.
Osmanlı Devleti’nin Askeri Alanda Değişimi
Osmanlı Devleti, 18. yüzyılda Avrupa’ya karşı ilk toprağını kaybettikten sonra modernleşmesi gerektiğini anlayarak bu sürece girmiştir. Modernleşme için çeşitli ıslahatlar yapılmıştır. Bu dönemde çeşitli aydınlar kendini ön plana çıkarmıştır. Osmanlı Devleti’nin ilk yaptığı ıslahat askeri alanda gerçekleşmiştir. Toprak kaybetmeleri ile beraber askeri alan gelişen bir Avrupa’nın karşısında durabilmek için kendilerini askeri alanda geliştirmeye odaklamışlardır. Sultan II. Mahmut döneminde Alemdar Mustafa Paşa “Sekban-ı Cedit” adı altında bir ocak kurmuştur ve bu askeri alanda yapılan ilk ıslahatlardan biridir. Bu ordu modeli çok kısa süreli olmuştur ve yeniçerilerin isyanıyla kaldırılmıştır. Daha sonrasında yeniçeri ocakları kaldırılmış ve “Asakir-i Mansure-i Muhammediye Ordusu” ordusu kurulmuştur. Ancak bu düzende halk tarafından kabul görmemiştir ve isyanlara sebebiyet vermiştir. Askeri alanda yapılmak istenen yenilikler genel olarak isyanlar ve karşı koymalar ile bozulmuştur. Yeniçerilerin ve halkın bu yenilikleri kabul etmemesi ile askeri alandaki yenilikler yetersiz kalarak bir düzene oturamamış böylelikle Osmanlı Devleti Avrupa’nın gücü karşısında zayıf kalmıştır.
Osmanlı Devleti’nin İdari ve Siyasi Alanlarda Değişimi
Askeri alanda yapılan ıslahatların bir işe yaramaması ve yönetimsel anlamda da devletin eksik olmasından ötürü bu bağlamda da çeşitli düzenlemeler yapılmıştır. Bu noktada aydınlar devletin çeşitli reformlara ihtiyacı olduğunu düşünmeye başladı. Sonrasında Osmanlı Devleti sorunlarının farkına varıp harekete geçmiştir. 19. yüzyılın ortalarında Tanzimat adı altında bir reform programı başlamıştır. Bunlardan ilki Tanzimat Fermanı‘dır. Tanzimat Fermanı’nın ve aynı zamanda Tanzimat Dönemi’nin Osmanlı için önemli bir yeri vardır. Çünkü bu fermanda türk düşüncesi baz alınmış, aynı zamanda Avrupa’nın gelişime ayak uydurmayı amaçlamış maddeler görülmektedir. Bu fermanda askeri, hukuki ve mülki gibi alanlarda yenilikler içermektedir.
Osmanlı Devleti içinde yaşayan tüm halkın can ve malının korunması gerektiği maddesini barındırmaktadır. Yani tüm osmanlı halkına hitap eden bir fermandır. Modernleşme bağlamında askeri ve yönetim alanlarında yenilikler getirilmiştir. Mesela askerlik ocak şeklinden vatandaşlık şekline getirilmiş. Batılı anlamda hukuk kuralları gözetilmiştir. Aynı zamanda bu ferman ile anayasacılık algısı oluşturulmaya başlanmıştır. Yani bu ferma ile hukuk devletine geçiş için zemin hazırlanmıştır. Uluslararası anlamda da birçok değişiklik olmuştur. Sultan III. Selim döneminde Avrupa’ya sürekli olacak şekilde elçiler atanmıştır. Bu sayede Avrupa ile diplomatik görüşmelerin sağlanabilirliği daha iyi bir hale gelmiştir ve diplomasi yönünden önemli bir adım olmuştur. Bununla beraber dış siyaset de geliştirilmeye çalışılmıştır denilebilir. Aynı zamanda devlet içerisinde yönetim değişikliğine gidilmiştir. 1. Meşrutiyet ve 2. Meşrutiyet olarak ikiye ayrılmıştır ve önemli yeniliklerdir. Birinci meşrutiyet, ikinci meşrutiyete göre daha az demokratiktir. İkinci meşrutiyette söz daha çok halka verilirken birinci meşrutiyette yine son karar padişahın olurdu.
Osmanlı Devleti’nin Eğitim Alanında Değişimi
Değiştirilmesi ve geliştirilmesi gerektiği düşünülen bir diğer unsur ise eğitimdir. Osmanlı Devleti eğitim alanında da birçok yenilik yapmıştır. Sultan III. Selim, Nizam-ı Cedid hareketi adı altında yapılan eylemler kapsamında medreseleri ıslah etmek istemiştir. Bunun yanında asker okullarının açılması ve tercüme okullarının kurulması olarak farklı istekleri vardır ve bu doğrultuda çalışmalarına yön vermiştir. Bu faaliyetlerin temellerini atmıştır. Daha sonrasında Sultan II. Mahmut, okuma ve yazma bilme zorunluluğu getirmiştir. Bunun yanı sıra Batılı tarzda okullar açtırılmasına ve Tıbbiye ve Harbiye mekteplerinin kurulmasına karar vermiştir.
Osmanlı Devleti’nde Değişim Sonuçları
Osmanlı Devleti’nin yaptığı yeniliklerin sonuçsuz kalmasının nedenlerinden biri toplum yapısı ve zihniyetidir. Halk, yapılan yenilikleri kabul etmemişlerdir. Çünkü Osmanlı Devleti yeniliklere açık bir toplum yapısına sahip değildir. Halk, yenilikleri kendi inanç ve kültürlerine uygun bulmadıkları için reddetmişlerdir. Yeniliklerin sonuçsuz kalmasının bir diğer sebebi de getirilen yeniliklerin devamının sağlanamayıp yeniliklerin padişah ömürleriyle sınırlı kalmasıdır. Tarihe baktığımızda genel olarak bir padişahın getirdiği bir yenilik diğer bir padişah tarafından devam ettirilmeyip yeni bir durum ortaya koyulmuştur. Mesela Sultan II. Mahmut’un getirdiği yenilikleri ondan sonraki padişah devam ettirmemiştir. Tam bir düzen oluşturulamamasıyla beraber yenilikler kısa vadede kalmıştır. Bunların yanında Osmanlı Devleti kendi gelişimini sağlamak ve modernleşmeyi kabul etmekte çok geç kalmışlardır. Yeniliklerin sonuçsuz kalmasında bu unsur oldukça önemlidir. Sonuç olarak, Osmanlı Devleti iyi bir şekilde modernleşme sürecini ilerletemediği için devletin yıkılması kaçınılmaz olmuştur.
2. Ünitenin Tüm Konuları: Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.
