Justinianus Kanunları Nedir? Özellikleri Nelerdir?

Justinianus Kanunları nedir? Justinianus Kanunları, Doğu Roma İmparatorluğu’nda I. Justinianus tarafından 529-534 yılları arasında Corpus Juris Civilis (Yurttaşlar Hukuku Derlemesi) adında hazırlatılan ve eski Roma Hukukunu temel alan bir hukuk kitabıdır.

Bu yazımızda Justinianus Kanunları ne zaman, nerede, nasıl, niçin ve kim tarafından hazırlanmıştır? Justinianus Kanunları önemi ve özellikleri nelerdir? Justinianus Kanunları günümüz kanunlarını nasıl etkilemiştir? sorularını yanıtladık. Ayrıca Justinianus Kanunları maddelerinden önemli olanları yorumladık.

Justinianus Kimdir?

Jüstinyen olarak da bilinen Flavius Petrus Sabbatius Iustinianus bir Doğu Roma imparatorudur. I. Justinianus, 527- 565  yılları arasında Doğu Roma İmparatorluğu’nun başındadır. Ülke için çok fazla uğraştığından evrensel olarak kendisine büyük unvanı verilmiştir. Justinianus’a tarihçiler, imparatorluk restorasyonu olarak adlandırılan eyleme tutkunluğu dolayısıyla son Roma imparatoru unvanını layık görmüşlerdir.  Gerçekleştirdiği savaşlara; Vandallar Savaşı, Gotlar Savaşı, İber Savaşı, Hispania Fethi ve Fas Savaşı örnek verilebilir. Bu savaşlarda Batı Roma toprakları fethedilmiştir. Buradan Justinianus’un ciddi bir ekonomik gelir sağladığına ve ekonomik zekasının gelişmiş olduğunu çıkarabiliriz.

Justinianus Kanunları Nedir?

Doğu Roma İmparatorluğu’nda I. Justinianus, 529-534 yılları arasında Corpus Juris Civilis adında Roma Hukukunu temel alan bir hukuk kitabı hazırlatmıştır. Codex Justinianus olarak da bilinen Justinianus Kanunları ise Corpus Juris Civilis adlı hukuk kitabının üçüncü bölümüdür. Justinianus Kanunları, Doğu Roma imparatoru Hadrianus’tan I. Justinianus’a kadar yaşamış olan tüm imparator emirnameleri içermektedir ve on iki bölümden oluşmaktadır.

Justinianus Kanunları, adını imparator Flavius Petrus Sabbatius Justinianus’tan almıştır. Justinianus’un dünyaya en büyük mirasıdır. Günümüz devletlerinde bile hâlâ geçerliliğini sürdüren özel hukukun başlangıcı Roma Hukuku yani Justinianus Kanunları’dır. Bu kanunların ortaya çıkış sebebi Justinianus döneminde hukukun ikiye ayrılmasıdır. Bu iki ayrım kamu hukuku ve özel hukuktur. Justinianus Kanunları’nın özelliklerine baktığımızda ise ilk olarak Justinianus’un 527 yılında tahta çıktığı bilgisini alabiliriz.

Kanunlar yaklaşık üç milyondan, 150 bin civarına indirilmiştir. Özel bir adalet komisyonuyla sadeleştirme işlemi yapıldığı çıkarılabilir. Bu kanunlar o dönemde “Corpus Juris Civillis” yani Yurttaşlar Hukuku Derlemesi adıyla yürürlüğe girmiştir.

Justinianus Kanunları Hangi Amaçla Yazılmıştır?

12 kişiden oluşan bir hukuk kurulu aracılığı ile ortaya konulmuştur. Günümüzde olduğu gibi madde madde yazıya geçirilmemiştir. Ceza verilecek durumlarda somut örneklerle uygulamalı olarak halka duyurulmuştur. Tarihte ilk defa genel ve özel hukuk ayrılmıştır. Justinianus Kanunları günümüzde insan hakları, ailesel hukuk gibi daha birçok konuda yön gösteren medeni hukuk kavramını ortaya koymuştur. Miras, aile ve kişi hukukuyla ilgili temelleri atmıştır. Hapis cezası yerine manastır adı verilen yerlerde suçluların cezalarını yasal olarak çekmeleri ve suçtan sonra ruhunu arındırma, iyileştirme ve temizleme gibi duyguları hissettirerek yaptığı suçtan caydırılmasını sağlamıştır. Ceza sonucunda suçlunun sürgün edilerek cezasını çekmesi ve belli bir miktar mirasına veya servetine el koyabilme gibi yetkilerin olduğunu bu sayede işlediği suçtan caydırılabilmiştir.

Justinianus Kanunları Önemi ve Özellikleri

Justinianus Kanunları’nın en önemli özelliklerinden biri özel ve genel hukuku birbirinden ayırmasıdır. Kanunlar, resmi olarak genel kanunlardan özel kanunlara doğru özel bir sistemle sıraya koyulmuştur.

Justinianus Kanunları insan ve özgürlük haklarına da değer veren bir kanundur. Bu duruma şuradan örnek verebiliriz: Toprak alım satımı ve köle azadını kolaylaştırılmıştır. Köle azadı, köle ismiyle anılan insanların hak ve özgürlüklerini kısıtlayarak kölelik yaptıran insanları bağışlamasıdır. Aynı zamanda aile içi hukuka da etkisi babaların çocuklar üzerindeki yasal haklarının kısıtlanması yasasıyla kanıtlanabilir.

Bu kanunlarda medeni hukukla ilgili gelişmeler de vardır. Örneğin; boşanan kadınların mirasa sahip olabilme ve çocuğun velayetini alma hakları bulunmaktadır. Bu da günümüzde bulunan yasanın temelleri bu dönemden atılmış demektir. Aynı zamanda kadın haklarına önceki dönemlere kıyasla çok daha fazla önem verilmiştir. Örneğin; kadınlar önemli bir ekonomik faaliyet olan ticaret ile uğraşabiliyor ve mal – mülk sahibi olabiliyordu. Yani daha vicdanlı ve eskiye kıyasla daha az caydırıcı yasalar getirilmiştir. Örneğin; aile hukuku alanına giren ve ölümle sonuçlandırılan ceza yerine daha çok vicdanlı davranılarak manastırlarda bir süre tutularak daha sonrasında yasal olarak belirlenen sürenin ardından serbest bırakılarak cezasını yasal olarak tamamlaması uygun görülmüştür.

Justinianus Kanunları’nın diğer önemli özelliklerinden biri ise ölümün cezalandırma için tek yol olmadığının anlaşılmasıdır. Ölüm cezası yerine sürgün etme cezası ya da daha hafif çaplı suçlar için belli bir miktar para cezası veya sürgün edilmeden o dönemin en önemli gelir kaynaklarından olan kömür benzeri maden ocaklarında çalışarak cezanın yasal olarak gerekli prosedürlerini yerine getirilerek tamamlanmasıdır.

Justinianus Kanunları Bölümleri

Justinianus Kanunları, Roma Hukuku’nun temelini oluşturmuştur. Roma Hukuku’nun temelini oluşturan bu kanunların tek bir bölümden oluşmasını bekleyemeyiz. Justinianus Kanunları bilindiği üzere dört adet ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar; Institutiones, Digesta, Codex ve Novellae bölümleridir.

İlk bölüm olan Institutiones bölümü Justinianus Kanunları’nın resmi girişidir. Bu bölümle ilgili verilebilecek fazla bilgi bulunmamaktadır sadece kanunların girişini yapmaktadır.

İkinci bölüm olan Digesta’nın oluşturulması için tam tamına iki bin küsür eser incelenmiştir. Yani bu kanunlar ciddi araştırmalar sonucu yazılmaya başlanmıştır.

Üçüncü bölüm olan Codex’te ise biraz daha geçmiş tarihe doğru yola çıkılmıştır. Eski deneyimli imparatorların söylediklerinden ve emirlerinden bahsedilmiştir. Justinianus bu bölümde tarihin geçmişten bizlere ders verdiği ilkesine ve deneyimli kişilerin bilgilerine yer vermiştir. Bu da kendisinden önceki yaşayan deneyimli kişilerin fikirlerine değer verdiğine ve değerli çıkarımlar yaptığına işaret etmektedir.

Ve son bölüm olan yani dördüncü bölüm olan Novellae bölümünde ise asıl Justinianus Kanunları’nın açıklandığı kısımdır. Aslında önceki bölümlerin temalarına ve ana düşüncelerine bakıldığında Justinianus’un kanunları oluştururken hem yeterli kaynak taramasını her detayına kadar yaptığına özellikle çok fazla kaynak tarayıp otuz bin satıra yakın bilgi yazdığından anlamakta olup hem de önceki yöneticilerden yani tecrübeli kişilerin fikirlerine değer verdiğine bir bölümü sadece eski imparatorların fikirlerine yer vererek oluşturduğundan anlamaktayız.

Justinianus Kanunları ve Kadın Hakları

Justinianus Kanunları kadın haklarına önceki zamana göre daha fazla önem vermiştir. Örneğin; kadınlar miras almaya başlamış ve çocuğu olduğu takdirde çocuğun vasiyetini alma hakkına sahip olmuştur. Ancak bu durum on iki levha kanunlarında neredeyse tam zıttı durumdadır. Kadınların ne mülkiyet hakkı ne de herhangi bir ticaret faaliyeti veya mirasa hakkı olmamaktadır. Toplumda herhangi bir cinsiyet eşitliği olmadığını ve kadına verilen değerin ciddi anlamda az olduğu görülmektedir.

Bir diğer özellik ise ailede babanın çocukları üzerinde bazı haklarının ciddi derecede kısıtlanmış olmasıdır. Ancak bu durum on iki levha kanunlarında çok daha farklıdır; erkek bir evin başı olarak görülmüştür. Erkek ne karar verirse o doğru kabul edilmiştir, diğer aile fertlerinin hiçbir söz hakkı bulunmamaktadır. Ancak bu durum Justinianus Kanunları ile değişmiştir ve kadının da söz hakkı bulunmaktadır.

Justinianus Kanunları ile On İki Levha Kanunları Farkları

Justinianus Kanunları’nın en önemli özelliklerinden biri de farklı bir kanun olan On İki Levha Kanunları ile karıştırılmasıdır. Bu iki kanunun en temel farklarına baktığımızda ise Justinianus Kanunları’nın Doğu Roma İmparatorluğu döneminde, on iki levha kanunlarının ise Roma İmparatorluğu döneminde yazıldığını görürüz. Manastır denilen yerlerde suçluların cezalarını çektiğini manastırda cezayı yasal olarak tamamlayabilme veya tazminat ödeme veya en önemli ekonomik kaynaklardan biri olan maden ocaklarında çalışma gibi farklı ceza yollarının oluşturulması ancak on iki levha kanunlarında, vicdan duygusunun kanunlara yansıtılmaması ve direk suçu işleyenin işlediği suçun derecesi her ne olursa olsun çok ağır bir bedel ödedikleri ölüm cezasına çarptırılması iki kanunun cezalarla ilgili yasalarla da çok fazla farkı olduğunu göstermek durumundadır.

Özetlemek gerekirse Justinianus Kanunları geçmişteki kanunlara göre insan hakları ve özgürlüklerine daha fazla önem vermiştir. 

Not: Bu konuyla ilgili olarak 12 Levha Kanunları Nedir? Özellikleri ve Önemi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.