12 Levha Kanunları Nedir? Özellikleri ve Önemi

Bu yazımızda 12 Levha Kanunları nedir? 12 Levha Kanunları nasıl ve ne zaman hazırlanmıştır?sorularını yanıtladık. Ayrıca 12 Levha Kanunları ile Justinianus Kanunları ve Cengiz Yasası’nı karşılaştırdık.

12 Levha Kanunları Nedir?

12 Levha Kanunları, asıl adı ile Leges Duodecim Tabularum, Roma’da sözlü hukuk kuralları (yani örfler ve adetler) yerine yazılı kanunlara geçiş sonucunda 12 Madeni ve ahşap plakaya işlenmiş yasalar bütünüdür. Roma yazılı hukukunun önemli bir kısmını ve Avrupa hukukunun temelini oluşturur. Oluşturulma nedeni ise örf ve adetlerin büyük çoğunlukla “Patriciler” adlı bir sınıf tarafından bilinmesidir. (Sözlü hukuk kuralarının yazıya dökülmesine uzun süre karşı çıkan bir gruptur.). Halktan (Roma’da halk Patricier ve Plebler olarak 2 sınıfa ayrılırdı.) 10 kişilik bir heyet tarafından kararlaştırılmış ve 12 levha üzerine işlenmiş olan 12 Levha Kanunları, yazımı (bir nevi “kazınması”) bittikten sonra şehirdeki kalabalık bir meydana asılmıştır. Aile içi olaylarda adaleti düzenlemek, hukuk yoluna başvurmada hakları eşitlemek vb. olarak sıralanabilir. Özellikle hırsızlık olaylarında günümüzdeki “İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi” ile benzerlik gösterir.

12 Levha Kanunları Nasıl ve Ne Zaman Hazırlanmıştır?

12 Levha Kanunlarının yaratılışı Roma İmparatorluğu’nda hem alt kesimin (Plebler) hem de üst kesimin (Patriciler) ihtiyaçlarını karşılayabilecek şekilde uygun görülmüş 10 kişilik bir heyet tarafından yapılmıştır. Bu heyet asıl kaynaklarda “Decemviri Legibus Scribundis” olarak adlandırılır. Daha önce hiçbir zaman yaşanmamış bir şekilde iki kesimin arasında dürüstlük ve bir miktar adalete dayalı bir sistem kurmuştur. Yazılış zamanına (aslına bakarsak kazındığına) baktığımızda İsa’dan önce 450 yılları civarında olduğunu görüyoruz. Amacı sınıflar arasındaki makası kapatmaktır. Yazıldıktan sonra 12 plaka üzerine yazılıp şehrin en kalabalık meydanına asılmıştır.

12 Levha Kanunları Maddeleri Nelerdir?

12 levha kanunlarının üzerinde durduğu alanlar genel olarak günümüzde bile toplumun temel sorunlarından biri olmuştur. (Bu maddeleri çevirmekte Google çeviri gibi kaynaklara güvenemediğim için hali hazırda çevrilmiş bir halini buraya yazacağım.) 12 levha kanunlarını altı amaç üzerine kurulan yasalar olarak tanımlamak mümkündür. Şu maddelerden oluşur:

• Yönetimsel Amaç: Asiller ile alt sınıf arasında olabildiğince eşitlik sağlamak ve insanları, üst kesimin yasalara dayanmayan, keyfi yaptırım ve davranışlarına karşı korumak. (Ne yazık ki bu yasalar amaçlarına tam olarak ulaşamamıştır; o devirde üst kesim ile alt kesim arasındaki evlenme yasağı gibi ayrımcı kurallar devam ettirilmiştir.)
• Hukuki Gayesi: Eskiden uygulanan sözlü kültürü ve buna dayanan toplum kurallarını, örf, adet, gelenek ve göreneklerini derlemek, toplamak, yazılıp anlanabilecek ölçüde basit ve yazılabilir hale getirmekti.
• Bir kimse, alacaklı olduğu vatandaşı majistra (hâkim) karşısına çıkarabilir, borçlu borcunu ödeyemezse uygun bir yolla ona el koyar, kişiyi alıkoyar veya rehin alabilir veya zincire vurdurabilir. Borçlu borcunu tahsis edilen zaman içinde yine ödeyemezse öldürebilir veya alacaklı tarafından köle pazarında köle olarak satılabilir. Alacaklı sayısı birden fazla ise borçlu vatandaş alacaklar nispetinde parçalara ayrılır. (Derlerken ne demek istediğini tam anlayamadım.)
• Vatana ihanet, ana veya babayı öldürme, kundakçılık gibi suçların cezası zincire vurulmak, kırbaçlanmak veya ateş ile yakılarak öldürülmek olarak sıralanabilir.
• Yalancı şahitlik suçunun temel bilinen cezası yakınca bir uçurumdan atılarak öldürülmektir.
• Hırsızlık olaylarında hırsızlık olayı eğer sabah yaşanmışsa ve ağır bir vaka değilse ceza hükmü çaldığı malın bedelinin kabaca iki katını geri ödemek olarak verilir. Eğer hırsızlık olayı gece işlenmişse ev sahibinin hırsızı olay yerinde öldürme hakkı vardır.

12 Levha Kanunları Önemi

12 Levha Kanunlarının önemli olmasının nedenlerini Roma için, Tarih için ve Avrupa için olmak üzere üçe ayırmak mümkündür.

1- Roma için önemi: 12 Levha Kanunları’nın Roma için önemine bakarsak öncelikle yasaların Plebler tarafından da bilinmesi ve toplumda hem Pleblere hem de Patricilere hitap etmeyi başarması olarak özetlenebilir. Bu durumun daha derin incelenmesi durumunda Pleblerin savaşlarda “ele geçirilmiş”, siyasi hakları olmayan yarı-vatandaşlar oldukları görülür. Bu toplumsal sınıfın asıl Roma vatandaşları ile aynı toplumda olması gerçek bir halk olabilme yolundaki en önemli adımlardan biri olmuştur. Toplumda çözdüğü ayrılmalara örnek olarak aile içi hukuk problemleri, haklardan alıkoyulma sırasında oluşan taraflı kararlar, cezalandırma vakalarındaki eşit olmayan hükümler, Pleb – Patri arası davalarda daha eşit çözümler vb. pek çok problem verilebilir. Bu olaylar toparlandığı zaman 12 Levha Kanunlarının Roma’nın ömrünü hatrı sayılır derecede uzattığı rahatça söylenebilir.

2- Tarih için: Yazılı hukuk alanında Avrupa için önemli bir kazançtır. Tarihte Roma İmparatorluğu’nda hukuk alanındaki en büyük atılımlardan biri olarak kabul edilir.

3- Avrupa için önemi: Avrupa Hukuku’nun temelini oluşturur.

12 Levha Kanunları Özellikleri

Avrupa tarihinde yazılı hukuk kurallarının ilk örneğidir. Halk arasındaki eşitsizliği sağlamak için Roma’da bir heyet tarafından kararlaştırılıp yazıya dökülmüştür. Roma gibi kozmopolit yapıdaki bir kentte düzeni sağlayabilecek kadar yeterlidir. Yasaları insancıl olup yargılamalarında ölümcül olayların yaygın olduğu bir yasalar bütünüdür. Bazı suçlular uçurumdan atılma veya yakılma gibi yargılamalara maruz kalır ve bazı zamanlar acı bir şekilde can verirlerdi. Günümüz İnsan Hakları Beyannamesi’nin ve Avrupa hukukunun temelini oluşturmuştur. 6 temel dala ayırmak mümkündür. Bu yasaların ardından farklı medeniyetler farklı yasalar üretmeye başlamışlardır. Bu kanunlar Justinianus Kanunları ve Cengiz Yasası ile benzerlik gösterir.

12 Levha Kanunları ile Justinianus Kanunları ve Cengiz Yasası Karşılaştırılması

Justinianus Kanunları, İsa’dan sonra 6. yüzyılın başlarında Roma hukuk kurallarını kanunlaştırmıştır. Bir nevi 12 Levha Kanunlarının tamamlayıcısı niteliğinde tanımlanabilir. 12 Levha Kanunlarının 5 yılda yeniden derlenmesi için kurulan 12 kişilik bir grup tarafından yaratılmışlardır. Bu nedenle maddeleri bakımından 12 Levha Kanunları ile çeşitli noktalarda benzerlik gösterir. 12 Levha Kanunları ile arasındaki temel farklardan biri ilk kez özel hukuk ile kamu hukukunu ayırmış olmasıdır. Bir diğer büyük fark ise hapis cezası yerine iyiye yönlendirme ve caydırma amaçlı olarak suçluların manastıra kapatılıyor olmasıdır.

Aynı kategorideki yakın bir benzer hukuki öge ise Cengiz Yasalarıdır. Toplamda 96 tane olan bu yasalar topluluğu, teoride diğer iki yasa topluluğu ile paralel olarak yapıcı fakat düzeni sağlayacak kadar da serttir. Uygulanırken biraz daha acımasız davranılmıştır. İnsanların idam cezasına çarptırılmasına fazlasıyla yer veren bir hukuk sistemine sahiptir. Sosyal alanda, günlük yaşantıda, hukuksal alanda, aile içinde ve pek çok başka alanda maddeler içermektedir. Diğer iki yasaya kıyasla ortaya koyduğu temel farklardan biri de toplumda daha spesifik emirler vermiştir. Buna örnek olarak ateşin, yemek tabağının ve sofranın üzerinden atlamayı yasaklamak verilebilir. Daha kapsamlı şekilde yazılmış olmalarından dolayı toplum üzerindeki nüfuzunun daha derin olduğu da söylenebilir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Roma Rakamları Nedir? Roma Rakamları Nasıl Yazılır? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.