Türk Dil Kurumu Nedir? Kuruluş Amacı ve Tarihi

Dara düştüğümüzde bize kelimelerle yardım eden, Türkçe öğretmenlerimizin gazabından kurtulmak için sıkça başvurduğumuz bir kurumdur Türk Dil Kurumu. Bir kelime yazıp yanına TDK yazıp internette aratmak artık öğrenciler için bir alışkanlık haline geldi bile denebilir. Peki ya bize dilimiz hakkında bu kadar fayda sağlayan ve kafamızdaki soru işaretlerini gideren Türk Dil Kurumu olduğu pozisyona nasıl gelmiştir? Bu pozisyona gelmek bir yana nasıl kurulmuş, ne gibi çalışmalar yapmakta ve nasıl bir yöntem izlemektedir? İşte bu sorular ve bu tarz soruların yanıtları bu yazımızda açıklanacak ve yazımızın hedefi olabildiğince bu soru işaretlerini giderebilmek olacak.

Türk Dil Kurumu Nedir?

Türklerin dili olan Türkçe’yi korumak ve zenginleştirmek amacıyla Atatürk’ün talimatıyla kurulmuş olup Ankara’nın Çankaya ilçesinde bulunmakta olan kurumdur. Kurum, Türk Dili Tetkik Cemiyeti adı ile 12 Temmuz 1932’de Ankara’da bir dernek olarak kurulmuştur. İlk başkanı Sâmih Rifat olan Türk Dil Kurumunun günümüzdeki başkanı Prof. Dr. Gürer Gülsevin’dir.

Türk Dil Kurumu Tarihi

Kurulma adı “Türk Dili Tetkik Cemiyeti” olan Türk Dil Kurumu 1932 yılının yazında, 12 Temmuz’da kurulmuştur. Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle kurulmuş olan Türk Dil Kurumunun kurucuları arasında ünlü edebiyatçı ve milletvekilleri de bulunmaktadır. Bu kişiler, Ruşen Eşref, Yakup Kadri, Samih Rifat ve Celal Sahir olup Türk Dil Kurumunun ilk başkanı da bu kişilerin arasından olan Samih Rifattır. Türk Dil Kurumunun kurulurkenki amacı “Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek” olmaktadır.

Mustafa Kemal Atatürk’ün sağlık durumunun elverişli olduğu 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan kurultaylara katılabilmiştir. Bu kurultaylarda Türk Dil Kurumunun yönetim organlarına karar verilmiş, dil siyasetinin ne olacağı belirlenmiştir. Ayrıca bilimsel bildiriler üzerinde tartışmalar olmuştur. 1934’deki kurultayda Türk Dili Araştırma Kurumu olarak değiştirilen kurumun adı, 1936’da yapılan kurultayda Türk Dil Kurumu olarak değiştirilmiştir. İki temel amaç olan Türk dilini araştırmak ve korumak Türk Dil Kurumunun eksen aldığı iki önemli konu olmuştur. Bizzat Atatürk de araştırmalara katılmış ve birkaç Türk bilgini araştırma yapmaları için yollamıştır. Birçok önemli eserin incelenmesi onun sağlıklı olduğu dönemlerde olmuştur. Türk Dil Kurumunun kurulmasıyla beraber Türkçe ’de bir arındırma hareketi olmuş, Türkçe’yi yabancı sözcüklerden arındırmaya çalışılmıştır. Mustafa Kemal Atatürk’ün de katıldığı bu akım 1935’e kadar devam etmiştir.

Türk Dil Kurumu Kuruluş Amaçları

İslam dininin kabul edilişinden bir süre sonra Türklerin dili olan Türkçe’ye Arapça, Farsça gibi yabancı dillerden birçok yabancı kelime girmiştir. Türkçe yavaşça yabancı dillerin etkisi altına girmeye başlamış ve bu Türkçe’nin giderek Türkçe ’den uzaklaşmasına, bozulmasına neden olmaya başlamıştır. Türk dilinin de eski, çokça zengin bir dil olduğu ve kaybedilmek istenmemesi sebebiyle Türk Dil Kurumu kurulmuştur. Türk Dil Kurumunun kuruluş amaçları arasında; halkın tam olarak benimseyemediği yabancı sözcükleri Türkçe’den çıkartıp onların Türkçe karşılıklarının kullanılmasının istenmesi, konuşma ve yazı dillerin farklı olmasının istenmemesi, Türkçe’nin diğer dillerden aşağı olmadığını gösterip zenginliğiyle uluslararası düzeydeki saygınlığını geliştirmek, Türkçe’yi ekonomik ve bilimsel alanlarda kullanılan ve saygın bir haline getirilmek istenmesi ve Türkçe’nin kökenlerine inilmek istenmesi gösterilebilir.

Türk Dil Kurumu Ne Yapar?

1932 yılında kurulmuş olan Türk Dil Kurumu günümüze kadar olan 87 yıllık süreçte birçok çalışma yapmıştır. Bu süreç içinde Türkçe’nin gelişmesi, zenginleşmesi, korunması ve özleştirilmesi adına çalışmıştır. Neredeyse bine yakın kitap ve süreli yayın yayınlamıştır. Türk Dil Kurumunda olan birçok çalışma grubuna birkaç örnek vermek gerekirse bu örnekleri verebiliriz: Güncel Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Çalışma Grubu, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü Çalışma Grubu, Türkçede Batı Kökenli Yabancı Kelimeler Sözlüğü Çalışma Grubu, Derleme Sözlüğü Çalışma Grubu ve Diş Hekimliği, İktisat, İlaç ve Eczacılık, Su Ürünleri, Tıp, Türk Tarihi, Veteriner Hekimliği terimleri çalışma grupları. Yüz kişiden fazla bir grubun bir çalışma grubuna dahil olmasıyla çalışma gruplarında verimlilik fazlasıyla görülmektedir. Bu çalışmaların dışında birkaç yıl önce veri tabanını sanal ortama yani bizim erişebileceğimiz bir ortama aktaran Türk Dil Kurumunun bu işi yaparak fazlasıyla insana katkı sağladığını ve yazım kuralları, noktalama işaretleri ve benzeri konularda çıkan tartışmaların önüne tamamen olmasa da büyük oranda geçildiğini söyleyebiliriz.

Türk Dil Kurumu Yayınları

Önceki paragrafta bahsedildiği gibi Türk Dil Kurumu kurulduğundan beri birçok yayın yapmış ve bunları yayınlamışlardır. Türk Dil Kurumunun yayınladığı birçok kitaptan bazıları şunlardır: Türkçe Sözlük, Yazım Kılavuzu, İlköğretim Okulları İçin Türkçe Sözlük ve Yazım Kılavuzu Etkileşimli Yoğun Diski, Osmanlıcadan Türkçeye Cep Kılavuzu, Ahmet: Sivas ve Tokat İlleri Ağızlarından Toplamalar, Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi Türk Kısa Oyunları Özel Sayısı, Kutadgu Bilig İncelemesi, Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri, Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Türkoloji Tarihinden Wilhelm Radloff Devri Hayatı-İlmî Hüviyeti-Eserleri.

Süreli yayınlara ise şu yayınlar örnek verilebilir: Türk Dizisi Özel Sayıları’nın bir, iki ve üçüncü sayıları, Dil Öğretimi, Türk Kısa Oyunları, Türk Romanında Kurtuluş Savaşı, TDK’nin 70. Yılı, Çeviri Sorunları Özel Sayıları. Bu yayınlara bakarak anlayabiliriz ki Türk Dil Kurumu sadece yazım yanlışları, noktalama işaretleri, birleşik ya da ayrı yazılan sözcükler gibi konularla değil, Türkiye’nin değişik yerlerindeki yazımları ve ağızları inceliyor, Türk dilinin nasıl öğretilebileceği, çeviri sırasında oluşabilecek problemler ve daha birçok konuyla ilgilenmektedir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Türk Tarih Kurumu Nedir? Ne Zaman Kuruldu? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.