İzmir İktisat Kongresi Nedir? Alınan Kararlar ve Önemi

Bu yazımızda İzmir İktisat Kongresi ne zaman, nerede, nasıl ve niçin toplanmıştır? İzmir İktisat Kongresi’ne kimler katılmıştır ve kongre başkanı kimdir? İzmir İktisat Kongresi kararları nelerdir İzmir İktisat Kongresi önemi ve özellikleri nelerdir? İzmir İktisat Kongresi neden toplanmıştır? İzmir İktisat Kongresi’nin toplanma amacı neydi? sorularını yanıtladık. Ayrıca İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararları maddeler halinde yorumladık.

İzmir İktisat Kongresi Nedir?

İzmir İktisat Kongresi ne zaman, nerede, nasıl ve niçin toplanmıştır? Kimler katılmıştır ve kongre başkanı kimdir? sorularını yanıtlayalım. 17 Şubat ve 4 Mart 1923 tarihleri arasında meydana gelen Birinci İktisat Kongresi veya bilinen bir diğer adıyla İzmir İktisati Kongresi, Türkiye’nin farklı yerlerinden gelen 1135 delege ile İzmir’in Banka Han yerleşkesinde düzenlenen ve Türkiye ekonomisi için önemli kararlar alınan bir kongredir. 13 Şubat 1923 tarihinde dönemin iktisat vekili konumunda olan Mahmut Esat Bey’in yayınladığı yazıyla beraber İzmir İktisat Kongresinin “Hükümetin Delaleti” doğrultusunda toplanmasına karar verilmiştir.

Türkiye’nin her kesiminden delege olmasına özen gösterilmiş ve tüccar, işçi, sanayi ve çiftçi başlıkları altında seçilen 1135 delege kongreye katlım göstermiştir. Bu kongrenin toplanma amacı genel olarak yeni kurulan Türkiye’nin ekonomisi hakkında gelecek planlaması yapılması ve oluşabilecek muhtemel sorunlar için erken bir çözüm planı geliştirilmesidir. Kurtuluş Savaşı sonrası bağımsızlığını kazanan Türkiye Cumhuriyeti’nin sıradaki hedefi elbette ki siyasi ve ekonomi bağımsızlığını kazanmak idi. Bu nedenle hedeflenen bu ekonomik bağımsızlık doğrultusunda bu kongrenin yapılma kararı alınmıştır.

İzmir İktisat Kongresi Toplanma Amacı

Kongrenin genel olarak içeriğine bakıldığında ise İtilaf Devletleri tarafından Osmanlı Devleti üzerinde Lozan Antlaşması ile beraber kurulmak istenen baskı ve bu antlaşmanın kurulması planlanan yeni Türkiye’de de devam ettirilmesi doğrultusunda kurulan baskının kabul edilemeyeceği yönündedir. Lozan Antlaşması’nın getirdiği kapitülasyonlar ve birçok başka kararlar geçmişte Osmanlı Devleti’nin ekonomisine ciddi oranda zararlar vermiştir ve bu zararların yeni kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti’ni de etkilemesi istenmemektedir. Bunların dışında üzerinde durulan başka konulara bakıldığında da karşımıza ağır bir savaştan çıkmış olan halkın ekonomik açıdan refaha kavuşturulması, halka ekonomik açıdan yol gösterilmesi ve yine savaş nedeniyle otaya çıkan ekonomik sorunların üstesinden gelinmesi gibi konular karşımıza çıkmaktadır.

İzmir İktisat Kongresi Kararları

• Madde 1- Türkiye; millî hudutları dahilinde lekesiz bir istiklâl ile, dünyanın sulh ve terakki unsurlarından biridir.
• Madde 2- Türkiye halkı millî hâkimiyetini; kanı ve canı pahasına elde ettiğinden, hiçbir şeye feda etmez ve millî hâkimiyete müstenit olan (dayanan) Meclis ve Hükümetine daima zahîrdir (yardımcıdır).
• Madde 3- Türkiye halkı, tahribat yapmaz; imar eder. Bütün mesai, iktisaden memleketi yükseltmek gayesine matuftur.
• Madde 4- Türkiye halkı, sarfettiği eşyayı mümkün mertebe kendi yetiştirir. Çok çalışır; vakitte, servette ve ithalâtta israftan kaçar. Millî istihsali temin için icabında geceli gündüzlü çalışmak şiarıdır.
• Madde 5- Türkiye halkı, servet itibariyle bir altın hazinesi üzerinde oturduğuna vâkıftır. Ormanlarını evlâdı gibi sever, bunun için ağaç bayramları yapar; yeniden orman yetiştirir. Madenlerini kendi millî istihsali için işletir ve servetlerini herkesten fazla tanımağa çalışır.
• Madde 6- Hırsızlık, yalancılık, riya ve tembellik en büyük düşmanımız, taassuptan uzak dindârâne bir salâbet (sebat, manevi kuvvet) her şeyde esasımızdır. Her zaman faydalı yenilikleri severek alırız. Türkiye halkı, mukaddesatına, topraklarına, şahıslarına ve mallarına karşı yapılan düşman fesat ve propagandaların(d)a(n) nefret eder ve daima bunlarla mücadeleyi bir vazife bilir.
• Madde 7- Türkler, irfan ve ma’rifet âşığıdır. Türk her yerde hayatını kazanabilecek şekilde yetişir; fakat her şeyden evvel memleketinin malıdır. Maarife verdiği kudsiyet dolayısıyla (Mevlüd-i Şerif), kandil gününü, aynı zamanda bir kitap bayramı olarak tes’îd eder (kutlar).
• Madde 8- Birçok harpler ve zaruretlerden dolayı eksilen nüfusumuzun fazlalaşmasıyla beraber sıhhatlerimizin, hayatlarımızın korunması en birinci emelimizdir. Türk, mikroptan, pis havadan, salgından, pislikten çekinir; bol ve saf hava, bol güneş ve temizliği sever. Ecdat mirası olan binicilik, nişancılık, avcılık, denizcilik gibi bedenî terbiyenin yapılmasına çalışılır. Hayvanlarına da aynı dikkat ve himmeti göstermekle beraber, cinslerini düzeltir ve miktarlarını çoğaltır.
• Madde 9- Türk, dinine, milliyetine, toprağına, hayatına ve müessesâtına (kurumlarına) düşman olmayan milletlere daima dosttur; ecnebi sermayesine aleyhtar değildir. Ancak, kendi yurdunda kendi lisanına ve kanununa uymayan müesseselerle münasebette bulunmaz. Türk, ilim ve sanat yeniliklerini nereden olurla olsun doğrudan doğruya alır ve her türlü münasebette fazla mutavassıt (aracı) istemez.
• Madde 10- Türk, açık alın ile serbestçe çalışmayı sever; işlerde inhisar istemez.
• Madde 11- Türkler hangi sınıf ve meslekte olurlarsa olsunlar, candan sevişirler. Meslek, zümre itibariyle el ele vererek birlikler, memleketini ve birbirlerini tanımak, anlaşmak içi seyahatler ve birleşmeler yaparlar.
• Madde 12- Türk kadını ve hocası çocukları İktisadi Misaka göre yetiştirilir.

İzmir İktisat Kongresi’nde Alınan Kararların Yorumu

İlk madde de de görüldüğü gibi yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik açıdan bağımsızlığı doğrultusunda kararlar alınmıştır. Hammadde açısından başka ülkelere bağımlı olmayacağımız ve böylece bağımsız bir ekonomi sahibi olabileceğimiz yeni sanayi dalları kurulması kararı alınmıştır.

İkinci maddeye bakıldığında seri üretime geçilmesi yönünde kararlar alındığı görülmektedir. Bu karar sayesinde daha hızlı kalkınan bir Türkiye ve ekonomisi daha sağlam bir Türkiye amaçlanmıştır.

Üçüncü madde ise devletin de sanayi ve ekonomiye yatırım yapması yönünde olan bir maddedir. Bu maddeye göre devletin de bütçesinin bir bölümü ekonomik yatırımlara ayrılmalı ve böylece özel sektörün cesaret edemediği bazı yatırımlar devlet desteği veya direkt olarak devlet tarafından hayata geçirilmelidir.

Dördüncü madde halkın da ekonomik açıdan yatırımlar yapmasının önünün açılması ve halkın ekonomik açıdan cesaretlendirilmesi için alınan bir karardır. Genel olarak halkın özel sektör kapsamında hayata geçirmek istediği ekonomik yatırımlara devletin de yardım etmesi yönünde alınan bir karardır.

Beşinci maddeye bakıldığında ise sanayi alanında yapılacak olan yatırımların iyi bir planlama doğrultusunda hayata geçirilmesinin önemi vurgulanmaktadır. Halkın her kesiminin bilgisi ve çabaları sonucunda toplu ve bütün bir şekilde sanayi bir gelişim göstermenin ve bu doğrultuda da daha başarılı bir ekonomi kurulabileceği kararı alınmıştır.

Altıncı maddede yerli malının kullanılması ve yabancıların ürettiği malların kullanılmaması gerektiği savunulmuştur. Böylece daha güçlü bir yerli ekonomi kurulması amaçlanmıştır. Aynı zamanda ekonomik olarak dışa bağımlılığın azaltılması da amaçlanmıştır.

Yedinci maddede ise sanayi alanında teşvikler verilerek bu alandaki halkın katılımının arttırılması amaçlanmıştır. Aynı zamanda da milli bankalar kurularak ülkedeki para akışının kontrol altına alınması ve böylece daha güvenli bir piyasa elde edilmesi amaçlanmıştır. Kısacası bu madde hem ticaret açısından hem de ülkenin milli ekonomisi açısından önemli bir karar olmuştur.

Sekizinci maddede Osmanlı Devleti sahip olduğu tüm demiryollarını başka ülkelere yaptırmış ve yap işlet devret sistemi ile demiryollarını işletmiştir. Bu kararla beraber artık başka ülkelere olan bağımlılığın azaltılması ve toplumun temel ihtiyaçlarından biri olan ulaşım ihtiyacının daha milli bir yolla sağlanması amaçlanmıştır.

Dokuzuncu maddeye bakıldığında ise halkın büyük bir kısmını kapsayan işçi kesimin haklarının ve çalışma şartlarının iyileştirilmesi yönünde çalışmalar yapılması kararı alınmıştır. Böylece daha başarılı bir sanayi gelişim ve ekonomi amaçlanmıştır.

Onuncu maddeye bakıldığında ise yine işçilerin haklarının korunması ve olanaklarının iyileştirilmesi yönünde bir karar alındığı görülmektedir. İşçilere sağlanan sendika hakkı ile beraber işçilerin de sesinin duyurulması amaçlanmıştır.

İzmir İktisat Kongresi Önemi ve Özellikleri

İzmir İktisat Kongresi’nin tarihteli önemini arttıran önemli bir nokta kongrenin gerçekleştirildiği tarihlerde devletin bulunduğu kötü ve bir o kadar da belirsiz durumu olmuştur. Kongre ile aynı tarihlerde kapitülasyonlar ve Misak-ı Milli nedeniyle ortaya çıkan sorunların bir sonuca ulaştırılamaması ve bu nedenle de Lozan görüşmelerinin bir kesintiye uğramış olması kongrenin daha da önemli bir konuma gelmesine neden olmuştur. Kongrenin bu tarihlerde düzenlenmesi ile beraber Lozan Antlaşması isteyen ülkelere bir göz dağı verildi. Yeni kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti’nin ekonomik olarak bağımsızlığına verilen önem gösterilmiştir. Böylece ekonomik olarak bağımsızlıklarını engelleyen kapitülasyonlar gibi yaptırımlara asla izin verilmeyeceği mesajı verilmiştir. Yeni kurulacak olan Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasi bağımsızlığına verdiği önem kadar ekonomik olarak bağımsızlığına verdiği eğerin de önemli olduğu gösterilmiştir. Sonuç olarak kongre sonunda alınan kararlara bakıldığında karma bir ekonomik yapı benimsendiği görülmektedir.

Karma ekonomik yapı incelendiğinde ise karşımıza özel sektöre teşvik eden ve halkı ekonomik olarak kalkındırma yönünde oldukça etkin bir devlet yapısı karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda da gerekli durumlarda devletin belirli görevler üstlendiği ve ekonomik alanda etkin bir yapı görülmektedir. Bu kararlarla beraber devlet kendi iradesi ile beraber milli bir burjuva sınıf yaratma girişiminde bulunmuştur. Kongre sonucu olarak yayımlanan kararların bulunduğu bildirgeye bakıldığında ayrı bir giriş paragrafı olarak ekonomi dışında da kararların alındığı görülmektedir. Bu kararlar genel olarak imar, sağlık, ulaşım, eğitim, milli hâkimiyet, madenlerin işletilmesi, nüfusun çoğalması, ormanların arttırılması ve çalışma planı gibi temel konuları kapsamaktadır. Kesin olarak karşı çıkılan kararlar da belirtilmiştir. Bunlar yabancı tekelciliğin önüne geçilmesi, lüks ithalatın azaltılması ve kısıtlamalar getirilmesi gibi kararlardır. Aynı zamanda yerli mala teşvik edilmesi üzerinde de oldukça durulmuştur.

İzmir İktisat Kongresi Sonuçları

Sonuç olarak kongrenin genel amacına baktığımızda eski Osmanlı Devlet yapısında gelen yarı sömürge ve dışa bağımlı yapıdan kurtulmak, tamamen bağımsız, yerli ve güçlü bir ekonomi kurmak için gerekli olan kararların alınması ve yürürlülüğe konulması olarak karşımıza çıkmaktadır. Aynı zamanda alınan bu kararların ve yeniliklerin kısa ömürlü değil de uzun ömürlü olması için alınan önlemler görülmektedir. Kongrenin amacı doğrultusunda da alınan kararların yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti’nin önemli bir kısmını oluşturduğu görülmektedir.