Türkiye Büyük Millet Meclisinin Açılması (23 Nisan 1920)

Yağmur DanışoğluSon güncelleme: 23 Nisan 2020

4 dakika okuma süresi

Türkiye Büyük Millet Meclisinin Açılması (23 Nisan 1920) başlıklı bu yazımızda Türkiye Büyük Millet Meclisi ne zaman, nerede, niçin ve nasıl açılmıştır? İlk TBMM seçimleri nasıl olmuştur? İlk TBMM Başkanı kimdir? İlk TBMM Milletvekilleri kimlerdir? Meclisin aldığı ilk kararlar nelerdir? sorularını yanıtladık. Ayrıca TBMM’nin önemi ve özellikleri konusunu inceledik.

Bu Yazının İçindeki Başlıklar:

Türkiye Büyük Millet Meclisi Ne Zaman Açıldı?

Türkiye Büyük Millet Meclisi ne zaman, nerede, niçin ve nasıl açılmıştır? sorusunu yanıtlayalım. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920 tarihinde, Ankara’da kurulmuştur. Osmanlı Devleti, İtilaf Devletleri’ne boyun eğince resmi olarak ortada bir devlet kalmamıştır. Bu duruma tepki gösteren Türk halkı, Mustafa Kemal Atatürk’ün önderliğinde bir araya gelerek Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni kurmuştur. Ali Rıza Paşa hükümeti zamanında, Mebusan üyelerini belirlemek için seçimler yapıldı. Mustafa Kemal Meclis-i Mebusan’ ın başkanı seçilmek istiyordu ve Mustafa Kemal Meclis-i Mebusan’ın başkanı olarak seçilmiş olsaydı Anadolu’da yaşanan bütün bu hareketler ve olaylar yasal olarak tanınacaktı fakat İngilizler Mebusan Meclisi Heyeti’ni tutuklatarak sürgüne gönderdi.

Sonrasında kapanan Mebusan Meclisi yerine, Mustafa Kemal Ankara’da toplanacaklarını ve meclisi bu sefer kuracaklarını bildirdi. Ankara’da toplandıktan sonra meclisin en yaşlı üyesi Sinop milletvekili Şerif Bey, açılış konuşması yaptı. Konuşmasında; Osmanlı’nın yanında olmak başka devletlerin hakimiyeti altına girerek onlara boyun eğmek olacağı ama Türk milletinin asla böyle bir şeyi kabul etmeyip kendini kurtarması gerektiğini ve bu yüzden de burada toplandıklarından bahsetti. Konuşmasının ardından Büyük Millet Meclisi’ni açtı.

İlk Meclis Binası (1. TBMM) Hakkında Bilgi

İlk meclis binasının konumu ve yapısı hakkında bilgi verelim. İlk meclis binası, Ankara’da ve Ulus Meydanı’nda bulunmaktaydı. Bu bina ilk olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne kulüp binası olarak tasarlanmıştı. Mimari olarak Türk mimarı stilinde olan bu bina ayrıca iki kattan oluşmaktaydı. Duvarlarında Ankara taşı yani “ANDEZİT” kullanılmıştır. Meclis toplanmaya karar verdiğinde Meclis Binası olarak seçilen bu bina tam olarak tamamlanmamıştı. Bütün halk, millet bu binayı toplanıp bir araya gelerek tamamlamıştır. Yani ilk meclis bütün zorluklara rağmen, toplumun bir araya gelmesiyle oluşan kurucu bir meclistir.

Ertesi gün ise Mustafa Kemal Atatürk Meclis Başkanı seçildi. Büyük Millet Meclisi birçok zorluğa rağmen, Türk milletinin bağımsızlık aşkı ile kurulmuştur. Güçler birliği ilkesi uygulanmıştır yani yasama, yürütme ve yargı Meclis’in hakimiyeti altındadır. Türkiye Büyük Millet Meclisi bir kurucu meclistir. Bu nedenle de olağanüstü yetkilere sahip bir ihtilal yani devrim (inkılap) meclisidir. Meclis hükümeti sistemi esas alınarak demokratik bir ortam amaçlanmıştır. İlk yıllarında bu ortam pek sağlanamasa da çok partili dönemin gelmesiyle bu ortam sağlanabilmiştir.

1. TBMM Binası — İlk Meclis Binası (1. TBMM)

İlk TBMM Seçimleri Hakkında Bilgi

Türkiye Büyük Millet Meclisi, Mebusan Meclisi dağıtıldıktan sonra 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplandı ve iki dereceli seçim sistemine göre yapılan bir seçim yapılmıştır. Seçim için gelen yeni üyeler ile eski Osmanlı Meclis-i Mebusanı’ndan katılan toplam 437 üye vardı. İki dereceli seçim ya da başka bir ismiyle dolaylı oy sistemi, iki aşamadan oluşur. İlk aşamada milletvekili seçecek kişiler oylama ile seçilir. İkinci aşamasında ise millet vekili seçecek olan kişiler belirlenmiş olur bu sayede de milletvekilleri seçilir ve meclis toplanmış olur. Türkiye’de çok partili döneme kadar hep iki dereceli seçim yapıldı. İlk defa 1946 yılındaki seçimlerde tek dereceli seçimler yapıldı. Tek dereceli seçimde ise seçmenler temsilcilerini doğrudan doğruya belirleyebilir. İki dereceli seçim gibi milletvekilleri gibi kişilere ihtiyaç duyulmadan halk, seçimini kendisi belirleyebilir hale gelmiştir.

İlk TBMM Milletvekilleri Kimlerdir?

Birinci Meclis ya da Birinci Dönem Büyük Millet Meclisi, 23 Nisan 1920’de Ankara’da toplanmıştır. Bu meclise neredeyse bütün illerden milletvekilleri gelmişti. Toplam 66 farklı ilden 436 kişi bu meclise katıldı. 94’ü orta öğrenim görmüş, 288’i yükseköğrenim görmüş kişilerden oluşmaktaydı. Meslek dağılımı ise şu şekildeydi; 133 devlet memuru, 54 asker, 162 serbest meslek, 30 aşiret lideri, 32 din adamı, 7 teknik eleman, 2 reji görevlisi, 16 sağlık görevlisi. Milletvekilleri içinden de birçoğu birden fazla yabancı dil de biliyordu.

TBMM 1. Dönem Milletvekilleri Listesi

TBMM 1. Dönem Milletvekilleri listesini aşağıdaki bağlantıya tıklayarak inceleyebilirsiniz. https://www.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt1/index.html

İlk Meclis Başkanı Kimdir?

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde yapılan seçimler sonrasında Meclis Başkanı Mustafa Kemal seçilmiştir. Bütün Anadolu’yu bilinçlendirip birçok kişiyi tekrar bir ulus olmaya inandıran bu kişi oy çokluğu ile Meclis Başkanı seçilmiştir. Meclise gelen birçok kişi Mustafa Kemal’in düşüncelerine ve fikirlerine inanmıştır ve güvenmiştir. Onun fikirleri doğrultusunda Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin çatısı altında toplanan kişilerin birçoğu Mustafa Kemal’e oy vermiştir. Bu şekilde de başkan, Mustafa Kemal’in de istediği gibi, Mustafa Kemal olmuştur ayrıca Meclis Başkanı yani Mustafa Kemal aynı zamanda da yürütmenin başında yer almaktadır.

TBMM’nin Aldığı İlk Kararlar Nelerdir?

Esasları doğrultusunda hareket ediliyordu. Esasları da şunlardı; Türkiye Büyük Millet Meclisi üstünde hiçbir kuvvet yoktur. Hükümet kurmak gereklidir. Türkiye Büyük Millet Meclisi yasama ve yürütme yetkilerine sahiptir yani güçler birliği ilkesi benimsenmiştir. Hükümetin devamlılığı zorunludur, geçici olarak bir başkan veya padişah vekili atamak uygun değildir ve son olarak da halife ve padişah bulunduğu baskıdan kurtulduktan sonra onlara ne yapılacağı meclis tarafından belirlenecektir.
Hıyanet-i Vataniye Kanunu kabul edildi. Hıyanet-i Vataniye Kanunu; Millet Meclisi’ne karşı yapılabilecek bütün olumsuz davranışların vatana ihanet olarak kabul edileceğini kabul eden bir kanundu. İstiklâl Mahkemeleri kuruldu. Bu şekilde de ülkedeki düzen yerine oturmaya başladı.

Sonrasında isyanlar bastırıldı. Batı Anadolu’da düzenli bir ordu kuruldu, bu sayede problem çıkartan Kuvayı Milliye ekipleri dağıtıldı. Güney, Batı ve Doğu cephelerindeki zaferler ile birlikte Anadolu, işgalden kurtuldu. 1921 Anayasası ve İstiklal Marşı kabul edildi. 1921 Anayasası diğer bir adıyla Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, ilk Türkiye’nin anayasal ilkelerini belirleyen seksen beş numaralı ve kabul edilme tarihi (uygulanmaya başlama tarihi) 20 Ocak 1921 ve de 23 maddeden oluşan bir kanundur. Bütün bu zaferlerin ve gelişmelerin ardından Anadolu halkı Meclis’e olan güven arttı ve Saltanat kaldırıldı. İtilaf Devletleri ve Türkiye Büyük Milet Meclisi arasında Mudanya Ateşkes Antlaşması imzalandı ve bu şekilde İtilaf Devletleri TBMM’nin varlığını kabul etmiş oldu. Osmanlı Devleti görmezden gelinmiş oldu.

Lozan görüşmeleri başladı. İtilaf Devletleri, Mudanya Ateşkes Antlaşması sonrasında Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni Lozan Barış Görüşmelerine davet etti. Bu şekilde de Türkiye’nin artık başındaki hükümetin Osmanlı Devleti değil, Türkiye Büyük Millet Meclisi olduğu bütün devletler tarafından kabul edildi. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni temsilen de Mustafa Kemal Atatürk, İsmet İnönü’yü İsviçre’deki Lozan şehrine gönderdi. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin yaptığı tek inkılap saltanatın kaldırılmasıdır, yani tam anlamıyla TBMM inkılapçı bir meclis değildir.