Alkol Ne Zaman ve Nerede Keşfedildi? Alkolün Tarihi

Alkol insanların hayatına girdiğinden beri önemli bir rol oynamış ve her zaman insanların hayatına dahil olmuştur. Uzun ve köklü bir tarihçesi olan alkol, tarih boyunca çeşitli değişimlerden geçmiş, üretiminde ve tüketiminde çeşitliliğe gidilmiştir. İnsanların kültürüne ve o zamanki isteklerine göre uyum sağlayan alkol fazla içildiğinde çok fazla olumsuz etkiye sebep olsa da her zaman insanların vazgeçmeyeceği bir dost olarak kalmıştır.

Alkol Tarihi

Alkol insanoğlunun yaşantısının neredeyse en başlarından beri onlarla olan, zaman geçtikçe insanlar için işlevini değiştiren bazen ilaç bazen ise bir eğlence kaynağı olmuş şuanlarda sevenine bir “mucize” sevmeyenine ise “zehir” olan bir maddedir.

Alkol, ilk çağlar ve uygarlıklardan beri bilinçli veya bilinçsiz şekillerde tüketilmiş ve insanoğlu üzerinde çeşitli etkileri olmuştur. İlk çağlarda rastlantılar sonucunda ilk defa insanlarla karşılaşmıştır. Ardından tüketimi zaman içerisinde git gide artmıştır. Bu hızla artan alkol tüketimi ardından farklı bölgelerde farklı yollardan alkol üretimi başladı. Bu şekilde alkol, kültürlere göre şekil almaya başladı. Farklı yerlerde farklı aromalar ve farklı şekillerde yapılmış alkoller dünya üzerinde eski zamanlardan bir alkol çeşitliliği oluşmasına sebep oldu. Zamanın ilerlemesi ve insanoğlunun gelişerek ticarete başlaması ile farklı kültürlerin alkolleri de insanlar gibi dünyayı gezmeye ve farklı bölgelerde tüketilmeye başladı.

İnsan vücuduna karşı olan etkilerinden dolayı tüketen ancak tadını hoş bulmayan insanların alkolü seyreltmesi ve tatlandırmaya çalışması ile kokteyl çağı da yavaş yavaş başladı. Aynı zamanda insanlar geliştikçe ve insanlar arasındaki etkileşim arttıkça alkolün gelişimi de aynı hızla artmaya devam etti. Alkolün tadını ve şekillerini bir kenara bıraktığımızda fazla dozajında insanlarda belli başlı olumlu veya olumsuz etkilere sebep olmuştur. Sosyal yapıya, yasalara ve dinlere bile konu olmuş olan alkol insanlar üzerinde çeşitli yasaklamalar ile engellenmeye çalışılmıştır. Yine de her zaman etkisini sürdürmüştür. Alkolün bu tarihsel süreçteki serüveni göz önüne alındığında hafife alınmayacak bir gelişim süreci gözlemlenir.

Alkol Ne Zaman ve Nerede Keşfedildi?

Tarihteki ilk alkol tüketimi ne zaman ve nerede gerçekleşmiştir? İlk alkolün ne zaman hangi şekilde ve kimler tarafından üretilip tüketildiği konusunda kesin olarak bilinmese de elimizdeki verilere bakarak bazı tahmini sonuçlar yapılabiliyor. Aynı zamanda alkolü bulduktan sonra neden tüketimine devam edildiği, tadından mı insan vücuduna yaptığı etkilerden dolayı mı tüketildiği de kesin olarak bilinmemektedir.

Ancak tahmini olarak en eski alkollü içeceğin yaklaşık olarak milattan önce 7000 ila 6500 arası Çin’in Henan vilayetindeki Jiahu köyünde yapılmış olduğu düşünülüyor. Burada yapılmış olan alkollü içeceğin içeriğine bakıldığı zaman içkinin pirinç, üzüm, bal ve alıç meyvesinden yapıldığı keşfedilmiştir. Yine yaklaşık bu dönemlerde Ortadoğu’da insanlar arpadan bira yapmaya başlamışlardır. Arpadan yapılmış biranın yani arpa birasının en eski arkeolojik kanıtının yaklaşık olarak milattan önce 6000’li yıllardan kalma olduğu bilinmektedir. Bu kanıt Gürcistan sınırları içerisinden çıkarılmıştır. Söz sırası ilk şarap üretimine gelecek olursa bilinen ilk şarabın milattan önce 7000’li yıllarda yapıldığı görülmekte. Bu arkeolojik kanıt Fırat ve Dicle nehirlerinin yakınında, antik kültüre sahip olan bir yerleşim yerinde bulunmuştur.

Bilinen yazılı kaynaklara bakıldığında Mezopotamya’da milattan önce 4200’lü yıllarda alkol fermantasyonunun bilindiği ve kullanıldığı, milattan önce 2800 yıllarında ise bira üretiminin Babil’de yaygın olduğu yapılan araştırmalar ve arkeolojik kazılar sonucu ortaya çıkmıştır. Bu dönemler içerisinde Mısır’da da milattan önce 3900 ila 3000 arasından kalma an az 6 çeşit şarap yapıldığı ve geniş bağlar bulunduğu bilinmekte. Mezopotamya’dan etkilendikleri gibi aynı şekilde Mısırlıların Babillerden bira yapmayı öğrendikleri de düşünülmektedir. Mısırların bira yaptığını piramitler incelendiğinde kaplarda maya ve nişasta kalıntılarına rastlanmıştır. Bu durumda eski Mısırlıların bira yapabildiğini kanıtlar nitelikte olmuştur. Bira yapımının milattan önce yaklaşık 3000’lerde oluğunu görmek aynı zamanda o dönemki uygarlıkların fermantasyonu bildiklerinin de bir göstergesidir. Babil ve Mısır’da üretilen biralara benzer olarak, Frigya, Germenler, Galler, İspanyollar, Cenevizliler, Patonyalılar ve Karadeniz’de ki bir çok uygarlığında alkollü içecek ürettiği bilinmektedir.

Alkol Fermantasyonu Nedir, Nasıl Yapılır?

Alkol fermantasyonunun başlangıcı konusunda çoğu tarihçi aynı görüşlerde olmasına karşın damıtarak yapılmış alkollü içecekler için net bir bilgi yoktur. Bu konuda çoğu tarihçi damıtmanın milattan sonra yapıldığını iddia etse de milattan önce 800 ila 700’lü yıllar arasında yapılmaya başlandığını savunan bir kesimde vardır. Damıtmanın kesin olarak bilinen ilk başlangıç tarihinde alkol daha çok hekimlik için kullanılmıştır. “Hayat iksiri”, “hayal suyu” veya Latince “aqua vitae” olarak adlandırılmıştır. Elimizdeki yazılı bilgilere dayanarak Avrupa’da damıtmanın milattan sonra 1050-1100’lü yıllarda net olarak yapıldığı bilinmektedir. Bu işlemi Avrupalılar Haçlı Seferleri ve İspanyollar aracılığıyla Araplardan öğrenmişlerdir.

Damıtma o dönemlerde çok basit aletler ile yapıldığından ötürü alkol açısından yüzde yüz saf içerik üretimi için damıtma işlemini tekrarlamak gerekiyordu. O dönemlerde damıtma için kullanılan aygıt aynı zamanda şu an günümüzde kullanılan damıtma makinelerinin de temelini atmıştır. 1817 yılında damıtma işlemini kolaylaştırmak adına Pistorius, iki katlı damıtma aygıtını geliştirmiştir. Ancak bu aygıt ile damıtma işlemi zaman alıcı olduğundan dolayı Fransa’da yapılmış olan sürekli damıtma aygıtı tercih edilmiş ve 1830 yılında İngiltere’de de yoğun olarak kullanılmaya başlanmıştır. Ardından 1880’de sürekli rektifikasyon makinesi Barbet tarafından geliştirilmiş ve 1901 yılında Young’ın azeotropinin esasının belirlemesi saf alkol üretimini çok daha kolaylaştırmıştır. Alkol tüketiminin giderek artması ile beraber yeni üretim yollarının araştırılmasına sebep olmuş ve bunla beraber sentetik yolla üretim çabaları ortaya çıkmıştır. Bu çalışmalar 1800’lerde olmakla beraber günümüzde alkol çoğunluk ile fermantasyon ile üretilmektedir.

Kokteyl Tarihi

Alkolün nasıl ortaya çıktığı ve üretimi dışında alkol tarih boyunca hafifletilmek ve aroma vermek adına başka maddeler ile karıştırılarak içilmiştir. En az iki farklı malzemenin karıştırılarak yapılan içkilere kokteyl denir. Eğer kokteyl yapılırken kullanılan malzemelerden en az bir tanesi alkol içeriyorsa yapılan alkollü kokteyldir. Kokteyl kelimesinin nereden geldiği tam olarak bilinmemektedir, bazı insanlar Fransızca yumurta kabı anlamına gelen “coquetier” kelimesinden geldiğine inanmaktadır. Çünkü New Orleans’ta bir eczacının “coquetel” isimli farklı ve enteresan karışımlarını yumurta kapları içinde sunduğu ve kokteyl kelimesinin de buradan geldiği savunulmaktadır. Diğer bir yaygın görüş ise eski dönemlerde meyhane sahipleri farklı içeceklerden karıştırılarak yapılmış olan içeceklerin şişelerini işaretlemek adına horoz kuyruğu (cock’s tail) kullandıklarından dolayı kokteyl denildiği üzerinedir.

Kokteyl kelimesinin tanımına bakıldığında milattan öncesinde yapılan biralar ve şaraplar içerisinde reçine, bal, karanfil gibi doğal tatlandırıcılar kullanıldığını görmek mümkündür. Milattan önce yapılan bu kokteyller günümüzde genişlemiş kokteyl dünyasının temellerini atmıştır. Ancak şu an barlarda karşımıza çıkan kokteyllerden en köklüleri 1400 ila 1600 yılları arasında damıtılmanın iyice yaygınlaşması ile beraber damıtılmış içkiler ile bir farklı malzemenin (şeker, limon, su vb.) karıştırılması ile gayet sade bir şekilde kokteyller yapılmıştır.

1600-1800 Yıllarında Kokteyl

1600’lü yıllarda punch yani içerisinde 5 farklı malzeme bulunan (alkol, şeker, limon, su, çay veya baharat) büyük çanaklarda yapılan ve kepçe ile servis edilen kokteyl türü ortaya çıktı. Punch ilk olarak Hindistan’da ki İngiliz denizciler tarafından bulunduğu düşünülür. 17. yüzyılın sonlarına doğru tüm İngiliz kolonilerine ve İngiltere’ye yayılmış olan punch ile birlikte o dönemki kahve dükkanları isimlerini Punch House olarak değiştirerek kendi punch tariflerini yaratmaya çalışmış ve klasik punch tarifi ile oynamaya başlayarak miksolojinin temellerini atmışlardır.

1800-1900 Yıllarında Kokteyl

1800’lü yılların başı ve ortasında kokteyller altın çağını yaşadı denilebilir. Bu dönemde buz kokteyl kültürünün içerisine girmiştir. Farklı kokteyl türlerinin de ortaya çıkması ile kokteyl altın çağını yaşamıştır. Bu dönem içerisinde Sling, Julep, Smash ve Cobbler gibi kokteyller ortaya çıkmış ve bu beğenilen kokteyller ile beraber o dönemin barmenleride büyük övgü toplamışlardır. O dönemin en çok ilgi gören barmenlerinden Jerry Thomas 1862 yılında The Bon-Vivants Companion adında içerisinde kokteyl tariflerinin olduğu kitapçık çıkarmıştır. Gerçek bir inovasyon sayılan ve 236 farklı tarifin bulunduğu bu kitapçık kokteyller için bir rehber niteliğindeydi.

Bu kitap ile barmenler kendine özgü yeni kokteyller denemeye başladılar. 1800’lü yılların sonlarına doğru alkollü kokteyllerde kullanılan içkiler kadar yan malzemelerde (orange curaçao, şuruplar, bitterlar vb.) tatta baskın olmaya başladı. Ardından Jerry Thomas daha geniş bir içerik bulunduran yeni kitabını çıkarttı. İçerisinde cin ve brandy kokteyllerinden çok bu kitapçıkta Martines, Manhattan gibi ünlü kokteyller vardı. Aynı zamanda Absinthe, Vermouth eklendi. Aynı zamanda farklı kokteyl hazırlama ve sunuş teknikleride geliştirildi. 1800’lerin sonuna doğru Vermouth’un kokteyl dünyasına girmesi ile beraber cinle karıştırılarak ilk Martini yapıldı ve çok popüler oldu. Şuanda çok popüler olan Martini 1800’lerin sonunda zirve noktasını yaşadı. Martini’nin popülerliği kısa bir dönem eski tür az malzemeleri kokteyllere olan ilgiyi arttırsa da 1900’lerde her şey değişti.

1900’lerin Başında Kokteyl

1900’lerde rom ve turunçgillerin yoğun bir şekilde kokteyllerde kullanılmaya başlaması ile yepyeni tatlarda orijinal kokteyller yapılmaya başlandı. Alkol yasağından hemen önceki bu dönemde 1. Dünya Savaşı ile beraber French 75 ve Sidecar gibi kokteyller doğdu ve bu şekilde Sours türü kokteyl dünyasında yerini aldı.

1919-1933 Alkol Yasağı

1919 ve 1933 yılları arasında Amerika’da alkol yasağı oldu ve bu yasak 20. yüzyıl Amerikası adına çok büyük bir olaydı. Bu yasak alkol kullanımını ve üretimini azaltmak için yapılsa da istenilenin tam tersine sebep oldu. İllegal bir şekilde alkol üretimi ve tüketiminde ciddi bir artış oldu. Bu işi yapan çeteler ve barların sayısında ciddi bir artış oldu. Aynı şekilde bu dönemde insanlar istedikleri tüm alkollere ulaşamadıkları için kendi ellerindekileri bir araya getirerek “Long Island Ice Tea” gibi yeni kokteyl türlerini de doğurdu.

Alkol yasağı bitmesinin ardından 1935 yıllarında damıtma evlerinin geri açılması ile beraber rom ani bir ün kazandı. İçerisinde Rom içeren tropikal kokteyller ortaya çıktı. Çok uzun sürmeyen bu “Tiki konsepti” ile Küba ve Hawaii esintili barlar ile tiki kokteylleri çoğaldı. 1940 ile beraber rom popülerliğini votkaya bıraktı. Dönemdeki satış politikası ile marketlerde ön raflara gelen votka Jack Morgon ve G. Martin votka satışının artmasına sebep olan bir diğer etkendir. Zencefilli bira, misket limonu ve votka ile yapılan Moscow Mule kokteylini bularak zencefilli bira satışlarında da artışı sağlamışlardır. G. Martin votkayı popüleştirmesi ile Bloody Mary kokteylini de yaparak günümüzdeki klasik kokteyller arasında saydığımız bir kokteyle daha imza atmıştır. Ayrıca “hangover” kokteyllerinin bar menülerinde çoğalmasını sağlamıştır.

1970’lerden Günümüze Kokteyl

1970’lerde alkolün satışının artıp, sade bir şekilde tüketilmesi ile beraber kotkeyllere gösterilen ilgi azaldı. Dolayısı ile kokteyl gelişimi bir düşüşe geçti. Ancak 1988 yılında Tom Cruise’un başrolünde oynadığı “Coctail” filmi ile kokteyller yeniden yükselişe geçti. Aynı zamanda filimde başrolün kokteyl yaparken şişeleri atıp tutarak bir şov haline getirmesi barmenlerinde daha şovmenliğe doğru bir geçiş yapmasını sağladı. Günümüzde ise kokteyller sınırsız imkanlar ve sayısız barmen ile beraber gitgide popülerleşmekte ve zenginleşmektedir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Gastronomi Nedir? Gastronomi Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.