Hicri Takvim nedir? Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göç edişini (hicret) başlangıç kabul eden ve Ay’ın Dünya çevresinde bir tam dolanımını temel alan bir takvimdir.
Bu yazımızda Hicri takvim nedir? Hicri takvim özellikleri nelerdir? Hicri takvim başlangıcı hangi olay ve tarihtir? Hicri takvim yılbaşısı hangi tarihtir? Hicri takvimde günler, aylar, yıllar nasıl gösterilir? Hicri takvim nasıl kullanılır? Hicri takvim takvim ne zaman, nerede, nasıl ve niçin kullanılmıştır? sorularını yanıtladık.
Zaman insanların ilk ortaya çıkışından beri hayatlarına yön veren en önemli unsurlardan biri olmuştur. İnsanlar zamanı önce bir tekerlek misali dönerek kendini tekrar eden sonrasında ise belirli bir başlangıcı olan ve daima ileriye doğru yol alan daha laik ve dinden bağımsız bir olgu olarak algılaması zamana değişime örnektir. İnsanların zamanı yönetme ve zamanı anlamlandırma biçimleri birçok farklı etkenlere bağlı olarak değişkenlik göstermiştir. Bu değişimin bağlı olduğu faktörlerden biri de kültürdür. Kültür birçok alt başlığa ayrılabilir fakat şüphesiz bu altbaşlıklardan en etkili olanlarından biri din ögesidir. Din zamanın anlayışını ve hatta zamanın başlangıç noktasını bile değiştirebilmektedir. Farklı kültürlerin ve farklı dinlerin kendi ibadetlerini, ihtiyaçlarını ve isteklerini düzene sokması için kendi inançlarına göre önemli olan olayları temel almaları, tarih boyunca zamanı ölçme mekanizması olan takvimleri doğrudan etkilemiştir.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Hicri Takvim Nedir?
Hicri Takvim, Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye göçünü başlangıç kabul eden ve Ay’ın Dünya çevresinde dolanımını temel alan bir takvimdir.
İslamiyet dinine ve Müslümanlara önderlik eden halife ve sahabeler (Hz. Ömer ve Hz. Ali) de İslamiyet’e tabii Müslümanların inandıkları dininin gerekliliklerini yerine getirmelerini kolaylaştırmak ve Müslümanlar için kültürel bir ortak payda oluşturmak için dönemin önde gelenleri ile yapılan bir kurulda Hz. Ali’nin tavsiyesi ile yine Müslümanlar için önemli sayılan Hicret olayını başlangıç alarak bir takvim hazırlanmasına karar vermiştir. Hicri takvim ay yılını yani Ay’ın Dünya etrafındaki bir dönmesini esas alıp Hicret olayını 1. yıl olarak kabul etmiştir. Bu takvim öncelikle Müslümanların dini ibadetlerini yerine getirmelerini sonrasında ise kendilerini aynı dine mensup oldukları insanlara kültürel birlik bağlamında daha yakın hissetmesi açısından önemlidir.
Hicri Takvim Başlangıcı
Hicri takvim başlangıç olarak Müslümanlar için büyük önem arz eden Hicret olayını belirlemiştir. Yani takvimin başlangıçı bir başka deyişle 1. yıl olarak ele almıştır. Hicret kelime anlamı olarak göç, göç etmek anlamlarına gelir. Hicret Hz. Muhammed ve Müslüman ümmetinin Mekke’den Medine şehrine yaptıkları toplu göçe verilen isimdir. Hicret olayının temel nedenilerinden biri Mekke’de yaşayan nüfuzlu ve gayrimüslim olan müşriklerin Mekke’deki müslümanlara uyguladığı ambargolar ve yaptıkları zulümlerdir. Bu zulümler ve ambargolar dolayısıyla Müslüman kesim ibadetlerini ve dinlerini özgürce yaşayamamakta idi. Ayrıca Hz. Muhammed’in İslamiyet’i ve Müslüman’lığı daha geniş coğrafyalara yayarak daha fazla insana ulaşmak istemesi bu zulümü fırsat olarak değerlendirmesine ve kendisine tabi olmuş Müslüman kesimle Medine şehrine göçmesine sebep olmuştur. Medine’ye göç eden Müslümanlara muhacir, Medine şehrinde yaşamakta olup gelen Müslüman’lara evlerini açmış ve onlara destek olmuş Medineli Müslümanlara ise ensar adı verilir.
Hicret olayı hem dünya tarihinde hem de İslamiyet’in tarihinde pek çok önemli olayın yaşanmasına sebep olmuştur. Bu sonuçlara örnek vermek gerekirse İslam tarihinde ilk defa putperestler ve Yahudilerle Müslümanların arasında yazılı bir anlaşma yapılmıştır. Müslüman halkın can güvenliği ve hakları Medine şehrinde kaldıkları süre zarfı boyunca Hz. Muhammed tarafından oluşturulan bir anayasa tarafından güvence altına alınmıştır. Bu anayasa aynı zamanda Yahudi, putperest ve Müslüman kesimler arasındaki ilişkilerin siyasal bir boyut kazanmasına sebep olmuştur. Oluşturulan bu anayasa sayesinde İslami devletlerin ilk temelleri atılmıştır. Hz. Muhammed ise yaşadığı süre zarfı boyunca bu kurulan devletin ilk başkanlığını yapmıştır. Hz. Muhammed ve sahabeleri tarafından Medine’de Mescid-i Nebevi yani içinde Hz. Muhammed’in kabristanlığı bulunan yapı inşa edilmiştir. ’’Nebevi’’ kelimesinin sözlük anlamı peygamber ya da peygamberle ilişkili olan anlamındadır. Hicret olayı aynı zamanda Hicri takvimin başlangıç noktasını belirlemiş ve bu takvimin temelini oluşturmuştur.
Hicri Takvim Nasıl Oluşturuldu?
Bu takvim 2. halife olan Hz. Ömer’in halifelik görevini yerine getirdiği dönemde yani Hicret olayından yaklaşık olarak 17 sene sonrasında Miladi takvim ile yapılan hesaplamalar ile Miladi 639 yılında Mekke’de yaşayan ve Mekke’nin öne gelenlerinin (çoğunlukla Kureyş kabilesinin yaşça ileri olanları) katıldığı bir toplantıda Hz. Ali (Hz. Muhammed’in yeğeni ve aynı zamanda sahabesi) tarafından yapılan öneri üzerine hicret olayını 1. yıl yani başlangıç noktası olarak baz alınması kabul edilmiştir.
Bu standartın Kabul edilmesinden önce her yıl o yıla ait yani o yıl içerisinde yaşanmış olan önemli olaylar ile adlandırılıyordu. Örnek vermek gerekirse hicret olayının yıl 1 olarak kabulünden önceki yıllar Fil senesi, Fil senesinden 2 sene öncesi, Fil senesinden 2 sene sonrası. Kabe’nin ilk kez tamir edildiği sene ya da Kabe’nin ilk kez tamir edildiği seneden 2 sene sonrası gibi yaşanmış önemli olaylar ve o olaylar merkeze alınarak yıllara isim veriliyordu. Bu isimlendirme o dönem şartları için yeterli ve efektif gözükse de bir süre sonra pek çok karışıklığa sebep olmuştur. Bu karışıklıklar da düzenli bir adlandırmanın ve zamanı ölçüm sisteminin oluşturulmasını zorunlu kılmıştır. Bu zorunluluk ise Hicri takvimin oluşturulmasına sebep olmuştur.
Hicri Takvim Özellikleri
Hicri takvimdeki hesaplamalar ay yılını yani Ay’ın Dünya etrafındaki dolanma hareketini esas alınarak yapılır. Hicri takvimdeki bir sene 354 günden oluşmaktadır. Hicri takvimin esas aldığı yıl ay yılı olduğundan ötürü Hicri takvim ve güneş yılı esas alınarak hazırlanmış olan Miladi takvimin bir yılı ile aralarınsa 11 günlük bir fark vardır. Bu fark sebebiyle Hicri takvim, yaklaşık hesaplamalarla her 33 yılda bir kez olmak koşulu ile Miladi takvim ile yapılmış olan hesaplamalara 1 sene daha yaklaşır. Hicri takvim Miladi takvime yalnızca 33 yılda bir kez 1 yıl yaklaştığına göre matematiksel hesaplamalar ile 622 x 33 yıl yani Hicri takvim başlangıcından tam olarak 20526 yıl sonra Miladi takvim ile aynı seneyi gösterecektir. Hicri takvim başlangıç noktası yani 1. yıl olarak Müslüman halkların ve İslami toplumlara mensup insanların önemli Kabul ettiği 622 yılında gerçekleşmiş olan Hicret olayını kabul eder.
Hicri takvimin başlangıcının Hicret Olayı olarak kabul edilmesi ise zaman anlayışı kısmında da bahsedildiği üzere toplum veya tolulukların kendileri için önem arz eden olayları gelecek nesillere unutturmamak ve hatırlatmak yani kültürel miraslarını devam ettirme ihtiyacıdır. Hicri takvim, Hristiyan’lık dininin peygamberi olan Hz. İsa’nın doğumunu 1. yıl Kabul eden Miladi takvimden yaklaşık olarak 622 sonra icat edilmiştir. Hicri takvim 2. İslam halifesi olan Hz. Ömer’in döneminde icat edilmiş ve kullanılmaya başlanmıştır. Hicri takvim aynı zamanda Osmanlı’da da uzun yıllar boyu kullanılmıştır. Ancak 1 Ocak 1926 yılında ülkemizdeki resmi işlerde kullanılan takvim olmasına son verilmiştir.
Hicri takvim kendi içinde ikiye ayrılır Şemsi ve Kameri olarak ikiye ayrılır; Şemsi takvim miladı 20 Eylül 622’dir. Güneş yılı ile hazırlanır. Kameri takvim miladı 16 Temmuz 622’dir. Ay yılı ile hazırlanır.
Hicri Takvim Aylar
Hicri takvim, 12 aydan oluşur. Hicri takvim ay yılını esas alarak hesaplandığı için güneş yılı temelli olan Miladi takvimden yaklaşık olarak 11 gün daha azdır. Bu yüzden Hicri takvim her yıl farklı mevsimleri farklı tarihler olarak gösterilir. Hicri takvime göre özel kılınmış bazı aylar vardır. Bu aylardan bir tanesi de haram aylardır. Haram kelimesi Arapça’da haram, yasak, yasak kılınmış anlamına gelmektedir. Arap yarımadasındaki kabileler arasında İslamiyet’in Arap yarımadasına gelişinden daha önceki yıllarda da (aynı zamanda Cahiliye dönemi olarak da bilinir) çok yoğun ve uzun süren iç savaşlar yani kabile savaşları yapılıyordu. Fakat onların inancına göre yalnızca haram aylarda savaşmak katiyen yasaktı.
Bu aylarda yalnızca savaşmak değil, savaşmak gibi kabilelere zarar veren insanların can ve mal güvenliklerini tehlikeye atan olayların yapılmasını haram kılmış yani yasaklamıştır. Arap kabileleri de Muharrem ayında bu haram olan davranışlardan kaçınırdı. Bu aylardaki barış ortamında tüm dünyanın 4 bir yanından hacılar hac ibadetini yerine getirmeye, farklı dinlere mensup tüccarlar ticaret yapmaya gelir. Şairler arası atışmalar huzur ve güven ortamında yapılırdı.
Aynı zamanda Hicri takvime göre Üç Aylar ya da Mukaddes Aylar adı verilen ve kutsal sayılan aylar vardır. Bu aylar Müslümanların yaratıcılarına en yakın oldukları ay olarak kabul edilir. Bu ayda günahlardan küçük ve büyük fark etmeksizin kaçınılması gerektiğine inanırlar. Bu aylarda gelenekselleşen bir oruç ibadeti vardır.
| SIRALAMA | AY ADI | GÜN |
| Birinci Ay | Muharrem | 30 |
| İkinci Ay | Safer | 29 |
| Üçüncü Ay | Rebiülevvel | 30 |
| Dördüncü Ay | Rebiülahir | 29 |
| Beşinci Ay | Cemaziyelevvel | 30 |
| Altıncı Ay | Cemaziyelahir | 29 |
| Yedinci Ay | Recep | 30 |
| Sekizinci Ay | Şaban | 29 |
| Dokuzuncu Ay | Ramazan | 30 |
| Onuncu Ay | Şevval | 29 |
| On birinci Ay | Zilkade | 30 |
| On ikinci Ay | Zilhicce | 29 ya da 30 |
Not: Hicri yıl miladi yıldan 10.8 gün daha kısa olduğundan Hicri takvimde aylar bazen 29 bazen de 30 gün çekmektedir.
Muharrem Ayı
Muharrem ayı Hicri takvimin ilk ayıdır. Günah işlenmesi kesinlikle yasak kılınmış haram ayların ilkidir. Muharrem kelimesi Arapça kökenlidir. Kelimenin kökü Fakat bu barış yapılan haram aylarında herhangi bir savaş yapılır ise bu aylarda yapılan savaşlara Ficâr Savaşları adı verilirdi. Muharrem ayı aynı zamanda bünyesinde iki farklı önemli olayı bulundurur. Muharrem ayını 1. günü hicri yılbaşı 10. günü ise Aşure Günü’dür. Bu günde Müslümanlar aşure adı verilen bir tatlıyı yaparak komşuları ve akrabalarına dağıtır. Bu geleneğin aralarındaki yardımlaşma ve dini kardeşlik bağını arttıracağına inanırlar.
Safer Ayı
Hicri takvimin 2. ayıdır. Kelime olarak boş kalmak, boşlukta olmak anlamlarını gelir. Bu ayda tüccarlar ya da halk gıda bulmak, gıda toplamak ya da savaşa gitmek için yola çıkarlardı. Bu ayda evler boş olurdu.
Rebiülevvel Ayı
Bu ay Hicri takvimin üçüncü ayıdır. Rebi kelimesi Arapça’da bahar demektirKelimenin tam hali ise evvelki bahar yani ilkbahar anlamındadır. Bu ay içerisinde olan birtakım önemli olaylar vardır. İslam dininin önderi ve peygamberi Hz. Muhammed bu ayın 12. gününde 571 yılında dünyaya gelmiştir. Aynı zamanda Rebiülevvel ayının 12. gününde 632 yılında vefat etmiştir. Hicret olayı Rebiülevvel’in 12. gününde 622 yılında sona ermiştir.
Rebiülahir Ayı
Hicri takvim yılının dördüncü ayına verilen isimdir. Bir diğer adı Rebiülsani’dir.
Cemaziyelevvel Ayı
Hicri takvim yılının beşinci ayıdır. Kökeni yağmursuzluk, yağmursuz alan anlamına gelen cemazi kelimesidir. Tarihte bu ayda yaşanmış olan önemli olaylardan biride İstanbul’un fethidir. Hicri takvime göre Cemaziyelevvel ayının 20. günü ve 857. yılında Osmanlı padişahlarından biri olan 2. Mehmed o dönemdeki Konstantinopolis’ı fethetmiştir.
Cemaziyelahir Ayı
Hicri takvime göre yılın altıncı ayıdır. Aynı zamanda Cemaziyelsani olarakta adlandırılır. Kelimenin sözlük anlamı son çorak kalmış yerdir.
Receb Ayı
Hicri takvim için yılın yedinci ayı olarak sayılır. Üç aylar ve haram aylardan biridir. Bu ay Müslümanlar için fazilet ayı, günahtan kaçınma ve tövbe etme ayıdır. Recep ayı süresince Regaip Kandili ve Miraç Kandili bulunur.
Şaban Ayı
Hicri takvim ile yılın sekizinci ayına verilen isimdir. Bu ay Ramazan ve Recep ayları gibi üç aylardan biridir. Ve kutsal sayılır. Recep ayı gibi isteğe bağlı olarak bu ayda da oruç tutulabilir.
Ramazan Ayı
Hicri takvim için yılın dokuzuncu ayıdır. Kelimenin kökeni Arapça Ramaza kelimesidir. Bu kelime çok sıcak olan anlamına gelir. Bu ay abu ismin verilmiş olması orucun farz kılındığı bu ayın başlarda yaz mevsimine denk gelmesi ve çok sıcak geçmesidir. Kur’an’ın ayet ayet indirilmeye başlandığı ay bu aydır. İlk ayetlerin inmeye başladığı güne Kadir Gecesi adı da verilir. Bu gecenin bin geceden çok daha mübarek olduğuna inanılır. Bu ayda farz olan oruç ibadeti başlar. İslam’ın beş ilkesinden biri olan oruç tutmak; yaşlılara, çocuklara ya da ilaç kullanması gereken kişilere farz kılınmamıştır. Ay’ın ilk kez hilal formunu aldığı tespit edilen gününün itibariyle 29 ya da 30 gün boyunca Ramazan ayında olunduğu varsayılır. Bu aydaki oruç süresinde Müslüman bireylerin beslenmesi ya cinsel bir ilişkiye girmeleri yasaktır. İslam’a göre bu yasakların temel amacı nefsin terbiye edilmesidir.
Şevval Ayı
Hicri takvimdeki yılın 10. ayıdır. Kelimenin sözlük anlamı yükselen, yükselmiştir.
Zilkade Ayı
Hicri takvim için yılın on birinci ayıdır. Haram aylardan biridir. Kelimenin Arapça anlamı barışın yapıldığıdır. Hz. İsmail ve Hz. İbrahim’in peygamberlik dönemlerinden bu yana bu ayda savaşmak yasaktır.
Zilhicce Ayı
Hicri takvime göre yılın son ayıdır. Zilhicce ayı haram aylardan bir tanesidir. Bu ay içerisinde Mekke’ye gelen hacılar İslam’ın 5 temelinden biri olan hac ibadetlerini gerçekleştirir. Aynı zamanda Müslümanlar için kutsal olan bayramlardan biri olan Kurban Bayramı’da Zilhicce ayında hac ibadetinin bir tamamlayıcısı olarak yerine getirilir. Bu ayda Kurban Bayramı da kutlanır.
Hicri Takvim Günler
Hicri takvimdeki günler;
- Yevmu’l-İs̠neyn – Pazartesi
- Yevmu’s-S̠ülasa – Salı
- Yevmu’l-Erbi‘a – Çarşamba
- Yevmu’l-Hamis – Perşembe
- Yevmu’l-Cumu’a – Cuma
- Yevmu’s-Sebt – Cumartesi
- Yevmu’l-Eḥad – Pazar
Hicri Takvim Kullanım Alanları ve Önemi
Hicri takvim İslamiyet için önemli olan olaylardan biri olan Hicret’i esas alır. Aynı zamanda İslam dinine inanan Müslümanların kendi inandıkları dinin gereklilikleri olan ibadetleri yerine getirmeleri bu takvim baz alınarak yapılan hesaplamalara bağlıdır. Ortak inançlar ve değerler ortak bir kültür yapısınının temelini oluşturduğu gibi aynı zamanda aynı inançlara sahip olan bireylerin de aynı kültür çatısı altında toplanmasını sağlar. Hicri takvim günümüzde pek çok Müslüman ülke tarafından resmi faaliyetler için olmasa da halen daha ibadetlerin yerine getirilmesi ve milletlerin ortak bir paydada buluşturulması için kullanılmalıdır. Özetlemek gerekirse günümüzde bir kültürel öge haline gelen Hicri takvim, kültürün en önemli ögelerinden biri olan din ile birbirine başlanmış insanları bir bütün haline getirmekedir. Bu insanların inandıkları inançlar doğrultusunda ibadetlerini yerine getirmeleri için önemlidir.
Hicri Takvim Hesaplama
Hicri Takvimin Miladi Takvime Çevrilmesi
- Hicri yılı 33’e böleriz: 1443 : 33 = 43.72 (=43)
- Çıkan sayıyı hicri yıldan çıkarırız: 1443 – 43 = 1400 (1. sayı)
- 1. çıkan sayıyı 622 ile toplarız: 1400 + 622 = 2022
Miladi Yılın Hicri Takvime Çevrilmesi
- Miladi yıldan 621 rakamını çıkarırız: 2021 – 621 = 1400 (2. sayı)
- (2. sayı) çıkan sayıyı 33’e böleriz: 1400 : 33 = 42.42 (=42)
- Bölümü 2. çıkan sayı ile toplarız: 1400 + 42 = 1442
Hicri Takvim 2021
Hicri takvimde 2021 yılı 1442 yılına denk gelmektedir. Örneğin Miladi takvimdeki 19 Mart 2021 tarihi Hicri takvimde 5 Şaban 1442 yılıdır.
Not: Bu konuyla ilgili olarak Üç Aylar Nedir? Üç Aylar Ne Zaman Başlıyor? (2021) başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.
