1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 10. sınıf tarih dersinin 1. ünitesi olan Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi ünitesinin 1. konusu olan 1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler konusuna yer verdik. 1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler konusunu “Türklerin Anadolu’ya yerleşmeye başlaması ile Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılışı arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler

Ders: Tarih 10

Ünite: Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

Konu: 1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler

Kazanım: Türklerin Anadolu’ya yerleşmeye başlaması ile Türkiye Selçuklu Devleti’nin yıkılışı arasındaki süreçte meydana gelen başlıca siyasi gelişmeleri tarih şeridi ve haritalar üzerinde gösterir.

1072-1308 Yılları Arasındaki Başlıca Siyasi Gelişmeler konusunda bu yıllardaki önemli olay ve olguları Osmanlı Devleti açısından inceledik.

1072 Saltuklular Beyliği’nin Kurulması

Saltuklular Beyliği 1072 yılında Ebulkasım Saltuk Bey tarafından Arz-I Rum (Erzurum) başkentli olarak kurulmuştur. En güçlü hükümdar olarak İzzeddin Saltuk Bey’i görmüştür.

1077 Türkiye Selçuklu Devleti’nin Kurulması

İran topraklarına göç edinceye kadar küçük topluluklar halinde Orta Asya’da yaşamış olan Selçuklular, bir devlet olarak İran’ın İsfahan şehrinde kurulmuşlardır. Bu önemli devleti Tuğrul Bey kurmuştur ancak yanında ona eşlik eden Çağrı Bey de vardır.

1080 Danişmentliler Beyliği’nin Kurulması

1080 yılında kurulan bu beylik, günümüzdeki Sivas şehrinde kurulmuştur. Kurucusu Danişment Ahmet Gazi olmakla beraber en güçlü dönemini Melik Gazi ile yaşamıştır. Danişmentliler Beyliği Anadolu’da ilk kurulan beyliklerden sadece bir tanesidir.

1080 Mengücekliler Beyliği’nin Kurulması

Mengücekliler Beyliği’ni ise 1080 yılında Mengücek Ahmet Gazi kurmuştur. Mengücek Ahmet Gazi bu beyliği kurmakla kalmamış aynı zamanda Mengücekliler Beyliği’ne en güçlü dönemini de yaşatmıştır.

1081 Çaka Beyliği’nin Kurulması

Çaka Bey Devleti ya da Çaka beyliği şeklinde kaynaklarda yer alan bu beylik ise1081 yılında İzmir civarında kurulmuştur. Kurucusu adından da anlaşılabileceği gibi Çaka Bey’dir. İzmir’de günümüzde Çaka Bey adına bir okul bile vardır.

1093 Çaka Beyliği’nin Yıkılması

Çaka Beyliği ilk Türk denizci devlet olarak tarihe adını yazdırmıştır. Deniz savaşlarında çok önemli yer oynamıştır. Çanakkale ele geçirildikten sonra damadı olan Birinci Kılıçarslan kendi egemenliğinden endişelenince Bizans Devleti ile anlaşmış ve Çaka Bey’i öldürtmüştür.

1096-1099 I. Haçlı Seferi

Haçlı seferleri; Avrupalı Hıristiyan din adamlarının tüm Hıristiyan alemini bir amaç etrafında toplayıp kendi dinleri için kutsal görülen Kudüs, İskenderiye, Antakya gibi yerleri almak için düzenledikleri sekiz farklı sefere verilen toplu addır. I. Haçlı Seferi’nde Kudüs ele geçirilmiş ayrıca Batı Anadolu’yu Bizans Devleti almıştır. Selçuklular Konya’ya kadar çekilmek zorunda bırakılınca Konya başkent olmuştur.

1102 Artuklular Beyliği’nin Kurulması

Artuklular Beyliği Türkmen bir köke sahiptir. Bu beyliği üç kol olarak Hısnıkeyfa, Amid (günümüzdeki adıyla Diyarbakır), Meyyafarikin (Silvan) ve Harput’ta hüküm sürmüş bir beyliktir. Kurucusu Eksük oğlu Artuk’tur. Kendisi ayrıca da Büyük Selçuklu Sultanı Alparslan’ın askerlerindendir.

1141 Katvan Muharebesi

Bu muharebe tarihte çok önemli bir yere sahiptir çünkü dönemin iki büyük devleti Karahitaylılar ve Büyük Selçuklu arasında geçmiştir. Savaşı şüphesiz Karahitaylılar kazanmıştır. Ahmed Sancar Selçukluyu tekrar toparlamışken Karahitaylılar Devleti gözüne Selçuklu Devleti için büyük bir engel olarak görünmüştür. Bunun sonuncunda Ahmed Sancar, Karahitaylıları ele geçirme amacıyla savaş açmıştır ancak bu savaş Büyük Selçuklu için ağır bir yenilgiyle sonuçlanmış hatta yıkılış dönemine girmesine sebep olmuştur. Katvan Savaşı ismini de savaşın yer aldığı Katvan Çölü’nden almaktadır.

1147-1149 II. Haçlı Seferi

II. Haçlı Seferi sırasında Haçlı ordusu Anadolu’ya gelmiş Selçuklulara savaş açıp büyük bir yenilgiye uğramışlardır.

1157 Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılması

Büyük Selçuklu Devleti Türk tarihine adını altın harflerle kazımış olmasına rağmen her devlet gibi onun da ömrü çok uzun sürmemiştir. Nizamülmülk ve Melikşah’ın ölümünden sonra istikrar sağlanamamış olmakla beraber taht kavgaları bir türlü son bulamamıştır. Hasan Sabbah ve Haşhaşiler de bu yıkımın gelmesinin kesinleşmesinden emin olmuşlardır. İlk Haçlı Seferi’ni Haçlılar alınca zayıflamış Katvan Savaşı ile kendi içinde de itibarını kaybetmiştir. Son sultan Sultan Sencer de ölünce devlet tamamen kaybolmuştur.

1174 Eyyubiler Devleti’nin Kurulması

Türklerle geçirdikleri zaman sebebiyle Türkleşen Hazbani kabilesine mensup Selahaddin Eyyubi tarafından kurulmuştur. Kendisi ilk başta Zengi bin Aksungur’un komutası altında girmiştir. Zaten bu sırada Selahaddin’in kardeşi Zengi’nin oğlunun yanına girip Mısır’ın kontrolünü eline geçirmiştir. Ancak hemencecik ölünce devletin asıl kurusu olarak Selahaddin görülmüştür.

1176 Miryokefalon Muharebesi

Haçlılar Büyük Selçuklu Devleti’ne yenildikten sonra bu devlet yıkılmış olsa da yerine Türkiye Selçuklu Devleti kurulmuştur. Bu defa Selçukluları yenmek isteyen Haçlılar Bizans devleti ile anlaşmaya oturup ittifak kurmuşlardır. Ancak kurulan ittifaka rağmen 1176 yılında gerçekleşen Miryokefalon Savaşı’nda II. Kılıç Arslan’ın komuta ettiği Türkiye Selçukluları kazanmıştır. Bu savaş tarihe Anadolu’nun Türklerin yurdu olduğunun kesinleşip herkes tarafından kabul edildiği savaş olarak da geçmiştir.

1178 Danişmentliler Beyliği’nin Yıkılması

Melik Muhammed öldükten sonra devlet içindeki Halefler saltanat kavgasına tutuşmuşlardır. Bunun sonucunda devlet ihmal edilmiş devlet zayıflamıştır. Bahsi geçen halefler farklı farklı vilayetlerde bağımsızlıklarını ilan edince bu zayıflıktan faydalanan Anadolu Selçuklu Devleti hükümdarı II. Kılıçarslan beyliği yavaştan parçalayıp en son Malatya’yı işgal etmişti. Böylece devlet son bulmuştur.

1189-1192 III. Haçlı Seferi

Selahaddin Eyyubi Hittin Savaşı ile Haçlıları yenmiş ve Kudüs’ü almıştır. Bunun üzerine III. Haçlı Seferi düzenlenmiş olsa da Haçlılar başarılı olamamıştır.

1196 Moğol İmparatorluğu’nun Kurulması

Tarihte Temuçin olarak da bilinen Cengiz Han o dönemde Anadolu’da dağınık halde yaşayan Moğol kabilelerini tek bir çatı altında toplamış Moğol İmparatorluğu’nu kurmuştur. Cengiz Han’ın büyük bir imparatorluk kurma hayali doğrultusunda hızlı ve önemli fetihler yapılmıştır

1202 Saltuklular Beyliği’nin Yıkılması

12. yüzyılın ortalarında Türkiye Selçukluları ve Eyyubi Devleti küçük beylikleri birer tehdit olarak gördüğünden o sırada Ulu Hakan olarak anılan Melikşah da aynı sebeple beylikleri tek bir çatı altında toplamak uğrunda çalışmalar gösteriyordu. Süleymanşah da aynı düşünceyi takip edip 1202 yılında Erzurum Kalesi’ni ele geçirerek Saltuklular Beyliği’ni yıktı.

1202-1204 IV. Haçlı Seferi

Dördüncü Haçlı Seferi öncesinde Bizans Devleti kendi içinde karışık durumdaydı. Haçlılar ise bu karışıklılığı kendi lehine çevirerek Latin İmparatorluğu’nu kurmuşlardır..

1227 Moğol İmparatorluğu’nun Parçalanması

Cengiz Han hayatta olduğu dönemde Türklerden gördüğü bir taktik olarak Moğol Devleti topraklarını oğulları arasında paylaştırmıştı. Her biri devletin birer merkeziydi ancak devlet zayıfladıkça yavaş yavaş devletten kopup ayrı devletler haline geldiler. Böylece Moğol Devleti birkaç parçaya ayrıldı.

1228 Mengücekliler Beyliği’nin Yıkılması

Mengüceklerin Melik Salih’ten sonraki hükümdarı hakkında ortada bir bilgi yoktur. Hatta Abaka Han devleti ziyarete gelince onu karşılayan bir hükümdar görememesi onu sinirlendirmiş devleti fethetmesine sebep olmuştur.

1230 Yassıçemen Muharebesi

Bu savaş Anadolu Selçuklu Devleti ve Harzemşahlılar arasında gerçekleşmiştir. Harzemşahlılar oldukça büyük bir yenilgiye uğrayınca Harzemşah hükümdarı savaş sonunda sadece düşman askerinden değil kendi askerinden de kaçmıştır. Ancak yolda atlı hırsızlar yolunu kesip onu öldürmüştür.

1231 Artuklular Beyliği’nin Yıkılması

Artuk Bey öldükten sonra oğulları Artuklular Beyliği’ni birkaç koldan idare etmiştir. Son olarak Mardin kolunun hükümdarı Melik el-Salih koruyamayacağını anlayınca bu beyliği Karakoyunlulara teslim etti. Bu da Artuklular Beyliği’nin sonu oldu.

1240 Bâbailer Ayaklanması

Baba İlyas önderliğinde çıkan bu ayaklanma Büyük Selçuklu Devleti’nde çıkan en büyük ayaklanmadır ve büyük çabalarla durdurulmuştur. Devletin feodal eşitsizliklerine ve baskılarına karşı çıkmıştır.

1243 Kösedağ Muharebesi

Kösedağ Savaşı, Anadolu Selçukluları ve Moğollar arasında geçmiş ve Moğolların kazanmasıyla sonuçlanmıştır. Anadolu Selçukluları’nı yıkılma dönemine sürüklemiştir.

1250 Eyyubiler Devleti’nin Yıkılması

Son hükümdar Turan Şah Dimyat’ı geri alma şartıyla Haçlılarla anlaşma yapınca ordu içerisindeki Memluklar ayaklandılar. Bunun sonucunda Memluk komutanı Aybek, Turan Şah’ı yakalatıp öldürttü.

1250 Memlûklular Devleti’nin Kurulması

Memluk Arapça kökenli olup “köle” anlamına gelmektedir. Eyyubi Devleti’nin köleleri zamanla altında çalıştığı Turan Şah’ı öldürünce Memluklular Devleti oluşmuştur.

1260 Ayn-ı Calut Muharebesi

Memlük ordusu ile Moğollar arasında geçen bu savaş Celile isimli bir bölgede Ayn Calut yerinde yapılmıştır. Moğollar tam olarak 43 yıl sonra ilk defa yenilgiyi uğramıştır. Bu sebeple önemlidir.

1270 Haçlı Seferleri’nin Sona Ermesi

Tüm Haçlı seferleri düşünüldüğünde birçoğu yenilgiyle sonuçlanınca en son sadece Suriye’de Haçlı prenslikleri kalmıştır. Bu prenslik ve beyliklere de Türk Memluk Sultanı Baybars son vermiştir. Ayn-ı Calut savaşıyla da son kalan Haçlılar da yok edilmiştir.

1277 Karamanoğlu Mehmet Bey’in Türkçeyi Resmî Dil İlan Etmesi

Karamanoğlu Mehmet Bey, Karamanoğulları Devleti’nin ikinci beyinin oğludur. Her yönden bilgili bir insandır. Millet halinde yaşamak için dil birliği sağlanması gerektiğine inandığından Türkçe’yi resmi dil haline getirmiştir.

1308 Türkiye Selçuklu Devleti’nin Yıkılması

Kösedağ Savaşı’nda kaybedince yıkım sürecine giren Türkiye Selçukuları’nı Moğollar bilerek tam olarak yıkmamış boyunduruğu altına alıp sömürmüştür. Saray ve devlet 1308’e kadar hayatta kalmış olsa da ivmelenerek gelen yıkılış en son bu birimler için de kaçınılmaz olmuştur.

---

1. Ünitenin Tüm Konuları: Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.