Mors Alfabesi Nedir? Mors Alfabesi Tarihi ve Kullanım Alanları

Mors Alfabesi nedir? Mors alfabesi, Samuel Morse tarafından 1835’te oluşturuldu. Mors alfabesi, • (nokta) ve – (tire) işaretlerinden oluşmaktadır. Kısa ve uzun bu işaretler ışıkla veya sesle de ifade edilebilmektedir.

Bu yazımızda Mors alfabesi nasıl icat edilmiştir? Kullanım alanları nelerdir? sorularını yanıtladık. Ayrıca bu yazımızda Mors Alfabesi’nin nereye dayandığı, keşfi ve keşfinden bugüne kullanıldığı alanlar üzerinden önemi tartışılmıştır. Tüm ayrıntılarıyla Mors Alfabesi, keşfi ve kullanıldığı alanlar;

Mors Alfabesi Nedir?

Geçmişten günümüze bir yolculuk yapıldığında insanların kendilerini ifade etmek için birçok yol geliştirdiğini görmek mümkündür. Bu yollardan en evrensel olanları genelde kolayca öğrenilen, unutulmayan ve evrensel bir iletişim sağlayan alfabelerdir. Günümüzde neredeyse bütün ülkelerin kullandığı Latin alfabesi ve harfleri dışında yerel, kültürel ya da ülkelere özgü birçok alfabe çeşidi mevcuttur. Bunlardan bazıları literatürde hala kullanımdayken bazıları yazıya aktarılmamaları nedeniyle tarihin tozlu sayfalarına karışmışlardır. Mors alfabesi de günümüzde hala yazılı kaynaklarda bulunabilen bir alfabedir. Mors alfabesi herhangi bir kültüre, millete ya da ülkeye ait bir alfabe değildir. Dolayısıyla herhangi bir ülkenin yada topluluğunu resmi alfabesi olarak kullanılmaz.

Mors alfabesi, alfabedeki harflerin Latin alfabesindeki karşılıklarından farklı bir biçimde ifade edildiği bir alfabedir. Özellikle yabancı kaynaklarda bir alfabeden çok bir kodlama biçimi olarak geçen ve Mors kodu da denen bu alfabede harfler kısa veya uzun işaretlerin farklı kombinasyonlarına karşılık gelir. Burada sözü edilen kısa ve uzun işaretler nokta (.) ve tire (-) işaretleridir. Bu işaretler ışık, ses ya da radyo dalgalarıyla da ifade edilebildiği için Mors alfabesinin kullanım alanları oldukça geniştir. Zamanla kullanım amaçlarıyla şekillenen alfabeye alfabedeki harflerin yanı sıra sayılar, noktalama işaretleri gibi işaretler de eklenerek zenginleştirilmiştir. Bu yazımızda ise oluşturulduğu günden bugüne birçok alanda kullanılmış olan Mors alfabesinin ortaya çıkışı, kullanıldığı alanlar ve tarihçesi incelenecektir.

Mors Alfabesi Tarihi

Mors alfabesinin keşfiyle başlayacak olursak incelemeye adından başlamak yerinde olacaktır. Türkçe’ye Mors alfabesi olarak çevrilmesine rağmen İngilizce’de “Morse code” ya da “Morse alphabet” olarak anılan alfabe adını mucidinden alır. Mors alfabesi, başarılı bir akademik kariyere sahip olan Samuel Morse adlı ressam tarafından icat edilmiştir. Samuel Morse’un doğup büyüdüğü yer Amerika’nın New York eyaletidir. Gençlik yıllarında, Yale Üniversitesi’nde okurken çevresindeki insanların portrelerini çizerek para kazanmaya başlayan Samuel Morse hayatı boyunca sanata ilgi duymuştur. Bu ilgisi doğrultusunda birçok sanat eserinin yanı sıra mermer yontma makinesi gibi icatları da oldu. Yani Samuel Morse oldukça üretken bir insandı. Sanata ilgisinin yanında mekanik alanına ve özellikle mekanik çizimlere olan ilgisi de bir hayli fazlaydı.

Samuel Morse’un Mors alfabesini geliştirmekteki asıl amacı o döneme damga vuran icatlardan olan telgrafla metinlerin aktarımını kolaylaştırmaktı. Kısa ve uzun işaretlerle iletişimin sağlandığı bir araç olan telgrafla yazılı metinleri göndermek için harfleri nokta ve tire işaretleriyle kodladığı bir sistem geliştirdi. Bu sistemin prensibi kısa ve uzun işaretlerin kombinasyonun bir sayıya bu sayının da bir harfe karşılık gelmesi üzerine kurulmuştu. Fakat daha sonraları asistanıyla birlikte bu alfabe üzerinde çalışan Samuel Morse Mors alfabesini kısa ve uzun işaretlerin kombinasyonlarının harflerin kendisine karşılık geldiği bir sisteme evriltti.

Mors Alfabesi ile Gönderilen İlk Mesaj

1835 yılında hareket eden bir kağıt üzerine kayıt yapan bir telgraf icat etti. Bir sohbet sırasında arkadaşından elektrikle ilgili son gelişmeleri öğrendikten sonra aklına elektrikli bir telgraf yapma fikri geldi. Bu telgrafın çalışma prensibine göre telgrafın bıraktığı kısa ve uzun izler olacaktı. Bu icadı hayata geçirebilmek için paraya ihtiyacı olan Samuel Morse bir dostunu Avrupa ülkeleri ve Osmanlı gibi birçok ülkeye göndererek onlardan bu icada sponsor olmalarını istedi. Bu arkadaşının bir gemi kazasında ölmesi gibi birçok zorluğun ardından elektrikli telgraf fikrini takvimler 1844’ü gösterirken Baltimore ve Washington arasına çektiği 65 kilometrelik hat ile ilk defa hayata geçirmiş oldu. Bu hat üzerinden Mors Alfabesi ile gönderilen ilk mesaj “Tanrının yarattığı” ya da “Tanrı ne yaptı?” olarak Türkçe’ye çevrilen “What God hath wrought” tabiridir.

Tüm bu icatlarında geliştirdiği alfabeden yararlanan Samuel Morse yıllar içinde Mors alfabesine son şeklini verdi. Böylece Latin alfabesindeki bütün karakterleri telgrafa aktarmış oldu. Ürettiği bu alfabeye ise soyadından esinlenerek Morse (Mors) alfabesi adı verildi. Samuel Morse tarafından 1835’te icat edilmesine rağmen Mors alfabesinin patenti 1840 yılında alınabilmiştir. Dolayısıyla Mors alfabesinin ortaya çıkışı telgrafın kullanımı ve telgrafla iletişimin sıklaşmasıyla paralellik gösterir diyebiliriz. İlerleyen dönemde Mors alfabesinin kullanımı arttığı için Samuel Morse bu alfabeyle ilgili bir sözlük hazırladı. Bu sözlüğün yayınlanmasıyla birlikte Mors alfabesi sadece telgrafta değil mesajlarını kodlayarak iletmek isteyen birçok güruh tarafından kullanılmaya başlandı.

Mors Alfabesi Nerede Kullanılır?

Mors alfabesinin oldukça sık kullanılmaya başlanmasıyla zamanla kısa ve uzun işaretlerin aralarında duraklamaların da bulunduğu Amerikan Mors Alfabesi ve sadece kısa ve uzun işaretlerin kullanıldığı Uluslararası Mors Alfabesi olarak ikiye ayrıldı. Uluslararası Mors Alfabesi orijinal Amerikan Mors Alfabesi’ne göre daha basit ve daha işlevsel bir alfabe olması sebebiyle Amerikan ve Uluslararası şirketler tarafından uzun yıllar kullanılmıştır. Havacılıkta da oldukça yaygın kullanılan Mors Alfabesi genelde uzun mesafelere uçuş yapan uçak ve helikopterlerle iletişim kurmak amacıyla kullanılmıştır.

Uçuş ve iniş izinleri, havada geçirilen süre boyunca kuleye aktarılan raporlar ye da acil durumlarda kuleye gönderilen mesajlar Mors Alfabesi kullanılarak oluşturulmuştur. Bazı havaalanlarında pistlerin güvenliği, düzeni ve kontrolü alfanümerik karakterlerin Mors Alfabesi’ne çevrilerek radyo dalgalarına dönüştürülmesi ve böylece ilgili mercilere aktarılması prensibine dayanır. Günümüzde de Manchester Havaalanı’nda hala bu sistem kullanılmaya devam edilmektedir. Ancak gelişen teknolojiyle birlikte Mors Alfabesi kullanarak iletişimi sağlayan havaalanlarında geçmişte olduğu gibi bir Mors Alfabesi deşifrecisine gerek kalmaksızın gelen mesajları otomatik olarak deşifre eden bir bilgisayar kullanılmaktadır.

Mors Alfabesi Kullanım Alanları

1938’de yapılan ufak değişiklikler haricinde oluşturulduğu günden bugüne neredeyse aynı kalan Uluslararası Mors Alfabesi telgraf şirketlerinin yanı sıra birçok alanda kullanılmıştır. Amerikan tarihindeki savaşların birçoğunda ufak da olsa bir yere sahip olan Uluslararası Mors Alfabesi özellikle Kore Savaşı ve Vietnam Savaşı’nda birçok kez kullanılmıştır. Savaşların yanı sıra okyanuslar gibi uluslarası sularda taşımacılık yapan şirketler tarafından çevre ülkelere güvenlik ile ilgili sinyaller göndermek için kullanılmıştır. Demiryollarıyla benzer amaçlarla otoyollarda da kullanılmıştır. Hatta bu dönemde bekçilerin Mors Alfabesi’ni çok iyi bilmesi Amerikan komedisine oldukça sık konu olmuştur.

Bunun yanı sıra demiryolları bekçileri ve ana bina arasındaki iletişimi sağlamak için de Mors Alfabesi tercih edilmiştir. Telgraf anahtarı olarak kullanılması dolayısıyla uluslararası haberleşme ve iletişim alanlarında seksen yılı aşkın süre kullanılan ve bu süre içinde orijinaline sadık kalan Uluslararası Mors Alfabesi bunun yanında radyo teknolojilerinin yaygınlaşmasıyla eğlence sektöründe de karşımıza çıkmaya başlamıştır. Bu sektörde ufak bir yer kaplayan Uluslararası Mors Alfabesi radyo üzerindeki kullanımıyla kara ve deniz ordularının kendi aralarında haberleşmesinde kullanılmıştır.

Bilgisayarlar ve Mors Alfabesi

Mors Alfabesi bilgisayarın popülerleşmeye başlamasıyla gözden düşmeye başlasa da bilgisayar kodunun da temelleri Mors Alfabesi’nden ilham alınarak oluşturulmuştur. Günümüzde kullanılan çoğu programlama dilinin aksine bilgisayarların erken döneminde uğraşılan kodlar çok daha karmaşık, çok daha makine diline yakın, çok daha alt düzey kodlardı. Bu kodları anlamak oldukça zor olduğu için mühendisler bu kodları sınıflandırmak için Mors Alfabesi’nden ilham alarak bir sınıflandırma sistemi oluşturmuşlardır. Bu sistem şu an Bilgi Değişimi İçin Amerikan Standart Alfabesi adı altında milyonlarca karakteri barındıran evrensel bir sisteme dönüşmüştür. Günümüzde programlama dillerinin çok daha üst düzey hale gelmesiyle bahsi geçen karmaşık semboller ve işaretlerle uğraşmak zorunda kalmasak da bazı durumlarda yazılım mühendisleri hala Bilgi Değişimi İçin Amerikan Standart Alfabesi ya da İngilizce’de kısaltılmış haliyle ASCII’ye oldukça sık başvurmaktadır.

Bunun yanı sıra bilgisayarlarla Mors Alfabesi’nin buluştuğu başka bir alan da fiziksel ya da zihinsel açıdan dezavantajlı insanların bilgisayarlara ulaşımını ve kullanımını kolaylaştırmak adına Mors Alfabesi’nin kullanılması olmuştur. Bu doğrultuda fiziksel engelleri nedeniyle klavye ya da fare kullanmakta zorlanan insanların Mors Alfabesi ile kendilerini çevrimiçi dünyada da ifade edebilmeleri, eğitime, araştırmalara, sosyal medyaya ve internetin getirdiği birçok avantaja erişimleri sağlanmıştır. Mors Alfabesi’nin noktalar ve tirelerden oluştuğu gibi bilgisayarların makine dili de sıfırlar ve birlerden oluşan iki tabanında sayı sistemidir. İki sistemin de sadece iki farklı karakter kullanması dolayısıyla birinden diğerine çeviri yapmak günümüzde kullanılan onlu sayı sistemi ya da Latin Alfabesi gibi çok daha fazla karakterli sistemlerle uğraşmaktan çok daha kolay olmuştur. Mors Alfabesi ile girdi verilen bilgisayarlarda genellikle klavye yerine biri noktalar diğeri ise tireleri ifade eden iki buton yer almaktadır. Bu butonlar kullanılarak istenilen bilgilerin girişi sağlanmaktadır.

Mors Alfabesinin Yararları

Mors Alfabesi’nin bu alanda en büyük avantajları hataya daha az yer vermesi, kesin motor kontrolüne ihtiyaç duymaması ve hızlı olmasıdır. Mors Alfabesi ile tasarlanmış bilgisayarları kullanan insanlar da tıpkı iş hayatında sıklıkla klavye ya da daktilo kullandıktan sonra on parmak klavye kullanma becerisini edinen insanlar gibi bu işi bilinçsizce, düşünmeden yapabilme yetisini geliştirir. Bunların yanı sıra bilgisayarla uğraşan birçok insan kendi bilgisayarlarının kullanımını kolaylaştırmak için çeşitli okazyonlarda Mors Alfabesi’ne başvurmaktadır. IOS Klavye arayüzü, Gboard gibi birçok klavye sağlayıcıları da Mors Alfabesi’ni arşivlerine dahil etmiştir. Sonra kullanıma sunmuştur. Bütün işletim sistemlerinde Mors Alfabesi deşifre eden yerine göre basit ya da çok daha karmaşık işler için kullanılan birçok uygulama ya da program bulunmaktadır.

Mors Alfabesinin Önemi

Telgrafın icadı ile ortaya çıkan yeni bir haberleşme sistemi ihtiyacının yerini dolduran Mors Alfabesi iki işaretli ve pratik olması nedeniyle bu kolda oldukça yaygın kullanılmıştır. Kolay kullanımı sayesinde sadece telgrafla kalmamış ve tarih boyunca birçok alanda kullanılmıştır. 1920’lerin ortasında çok yaygınlaşması ve sadece bulunduğu ülke olan Amerika’da kalmayıp bütün dünya tarafından yaygın olarak kullanılmaya başlanmasıyla Uluslararası Mors Alfabesi adıyla orijinalinden farklı bir kolu daha ortaya çıkarak gelişmiştir. Yüzyılı aşkın bir zaman aralığında havacılık, demiryolları, denizaşırı taşımacılık, karayolları gibi uzak mesafe iletişimlerinde sıkça kullanılan Mors Alfabesi radyolarda, savaşlarda, donanma ve ordularda da yer yer tercih edilmiştir.

Bunlarla birlikte bilgisayar kodunun temellerine ilham olmuştur. Bilgisayarla entegre bir şekilde fiziksel açıdan dezavantajlı kesime kolaylık sağlamıştır. Onlar için internete erişimi oldukça pratik hale getirmiştir. Yaklaşık yüz elli yıl süren popülerliğini telgrafın raflara kalkması, radyonun yerini televizyonun alması ve internetin yaygınlaşmasıyla kaybetmiştir. Özellikle 1900’lü yılların başında radyoda çalışmak için başvuran insanların Mors Alfabesi’ni deşifre edebilme kabiliyetine bakılırken 2000’lere doğru bu beceri bir gereklilik olarak görülmemeye başlanmıştır. Dolayısıyla yeni milenyumda televizyon ve internetin yaygınlaşmaya başlaması, telgrafların yerini cep telefonlarının almasıyla Mors Alfabesi eski popülerliğini kaybetti sonucuna varılabilir. Buna rağmen Mors Alfabesi uzun süreler insanlık için vazgeçilmez iletişim araçlarının kilit noktası olmayı başarmıştır.