Dondurma Nasıl Keşfedildi? Dondurma Tarihi

Dondurma nedir? Geçmişten günümüze kadar nasıl bir değişim süreci geçirmiştir? Dondurma geçmişten günümüze kadar bir değişim geçirmiştir. Bu değişimin sonucunda bugünkü şeklini almıştır. Teknolojini ilerlemesi, makineleşme sayesinde bu değişim olmuştur. Tüm ayrıntılarıyla işte dondurmanın tarihi;

Dondurma Nedir?

Dondurma hemen hemen herkesin severek tükettiği bir üründür. Günümüz gıdaları arasında en çok tüketilenlerden birisi olan dondurma, teknolojinin değişmesi ve gelişmesi sayesinde ortaya çıkmış gibi görünse de aslında çok uzun zaman öncesinden icat edilmiştir. Ne zaman icat edildiği tam olarak bilinmemesine rağmen yaklaşık olarak günümüzden 3000 yıl önce icat edildiği öne sürülmektedir. Kökeni antik medeniyetlere dayanır.

Dondurmanın ne zaman icat edildiği ve kimin icat ettiği konusu hakkında ortaya birçok farklı görüş atılmıştır. Bazı kaynaklara göre dondurmanın kökeninin Çin, Roma ve hatta Mısırlara dayanır. Çinlilerin dağlardan topladıkları karlarla balı, meyveleri ve şarabı karıştırarak dondurma ürettikleri rivayet edilir. Kimi kaynaklara göre de ilk dondurmayı Persler bulmuştur. Persler soğuk hava depoları konusunda uzmanlaşmış bir topluluklardı. Dağların yüksek yamaçları kazarak yaptıkları bu soğuk hava depolarında karları toplayıp süt, kaymak, bal, şurup, çeşitli baharatlar ve tatlandırıcılarla beraber karıştırarak o çukurun içine tekrar kara gömüyorlardı. Böylelikle dondurma kıvamında ve dondurmaya benzeyen bir tatlı elde etmiş oluyorlardı.

Dondurma şu anda yaz mevsiminde, sıcaklarda serinlememiz için en önemli etkenlerden birisidir. Yazın vazgeçilmez unsurlarından birisi olan dondurmayı dünya genelinde çoğunlukla herkes severek yemektedir. Geçmişten bu zamana kadar teknolojinin artmasıyla üretimi değişen ve gelişen dondurma bir evrim geçirmiştir. İlk zamanlarda kısıtlı zamanda ve kısıtlı bölgelerde yapılan dondurma imkanlarınların artmasıyla dünyanın her yerine ulaşmış ve yayılmıştır. Teknolojinin bu kadar ilerlemesi dondurmayı dünyanın her yerinde üretilebilen ve tüketilebilen popüler kültürün en önemli gastronomi unsurlarından birisi haline getirmiştir. Değişen bu ürün, uzun ve meşakkatli bir değişimin sonucunda bu halini almıştır ve her gün yeni tariflerle değişmeye devam etmektedir. Dünya genelinde bir ticaret ürünü haline gelen dondurma, üretildiği ülke, kent için de bir marka halini almıştır.

Dondurman Nasıl Keşfedildi?

Dondurmanın ilk kim tarafından icat ettiği bilinememektedir. Bunun yanında birçok fikir ve tahmin yürütülmektedir. Bu konu hakkında çok sayıda farklı görüş vardır. Ayrıca tarihte bazı kişilerin de soğuk yiyecek adı altında dondurmaya benzeyen yiyecekler tükettiği de yazmaktadır. Dondurmanın tarihi ilk olarak milattan önce 500’lü yıllarda başladığı düşünülmektedir. Bir görüşe göre dondurma ilk olarak Orta Doğu’da kurulan Persler döneminde ortaya çıktığı bilinmektedir. Oradaki sıcak ortamda yaklaşık 2500 yıl önce ortaya çıkmıştır. O zamanda dondurma yapmak oldukça uğraştırıcı, meşakkatli ve pahalıydı. Ayrıca o dönemde, soğuk tutmak için de yeterli teknolojileri ve uygun ortamları yoktu.

Buna rağmen sonraki yıllarda yiyecekleri uzun süre saklamak için geliştirdikleri yöntem sayesinde de dondurma yapabilmişlerdir. Soğuk saklama depoları inşa ederek dondurmayı karın içinde bırakmışlardır. Böylece soğukla birlikte donan malzemeler dondurmanın yapısında bir tatlı ortaya çıkarmıştır. Bu soğuk depoları dağların karlı taraflarında çukur açarak elde etmişlerdir. Kar ile süt, kaymak, bal, şurup, şerbet, çeşitli baharatlar ve diğer tatlandırıcıları da karıştırıp oluşan karışımı tekrar çukurun içine gömüp bekliyorlardı. Uzun zaman geçmesinin ardından tekrar gidip kardan çıkarıyorlardı. Haftalar sonra kardan çıkardıkları zaman oluşan bu karışım, soğuk ve bir çeşit dondurmaydı. Sonra elde ettikleri yiyeceği kendilerinin kar ve buz ihtiyaçlarını karşılamak için icat ettikleri soğuk hava depolarına koyuyorlardı.

Bu soğuk hava depoları bir çeşit buzhaneydi. Yiyecekleri soğutmak ve buz depolamak için kullanılan bu depoların adı yahçaldır. Günümüz formatına pek de uymasa da soğuk olan ve dondurmaya en yakın yiyeceği yapan ilk Perslerdir. Bir diğer görüş de dondurmanın bundan 3000 yıl önce Çinliler tarafından icat edildiğine yöneliktir. Dağlardan toplanan karların şarap ve meyvelerin karışmasıyla birlikte oluşan bir yiyecektir. Soğukla ve buzla beraber donan bu karışım, günümüzdeki dondurmaya daha çok benzemektedir ve dondurulmuş şerbet olarak kayıtlara geçmiştir. Bunun dışında da Çinlilerin milattan önce 200’lü yıllarda bir tür pirinç-süt karışımını karda dondurarak ilk sütlü dondurmayı elde ettiklerini kabul edenler de vardır. 7. yüzyılda da kral Hang’ın 94 buzcusunun görevi, dağdan buz getirmekmiş. Bu buzları manda sütüyle karıştırıp, tatlandırıp yiyorlarmış.

Dondurma Külahı Nasıl Keşfedildi?

Dondurma ilk başlarda, eski zamanlarda, sadece tabakların ve kapların eşliğinde servis edilip yenirken günümüzde farklı şekillerde ve görünüşlerde servis edilmektedir. Sadece tabakta yenen dondurma 1900’lerin başından itibaren külahın icadından sonra külahta yenmeye başlanmıştır. Hızla gelişen teknoloji sonucunda kornetler, makinelerin seri üretimi sonucunda kutu üretimi dondurmalar, çubuklu dondurmalar ortaya çıkmıştır ve hızlıca tüketilmektedir. Herkes külahın eski zamanlardan kalan geleneksel bir dondurmayı yeme şekli olarak da düşünseler bile aslında külahın icadı Amerika Birleşik Devletleri’ne dayanmaktadır. Külahın 1904 yılında düzenlenen St. Louis Dünya Fuarı’ndan kalma bir icat olduğu ortaya atılmıştır. Aslında külah, İtalyan İtalo Marcion tarafından 1896 yılında icat edilmiş ve 13 Aralık 1903 yılında patenti alınmıştır. 1904 yılındaki fuarda da Suriyeli şekerci E.A. Hamwi külahın içinde servis yapınca külaha olan ilgi artmıştır. Teknoloji ile artık farklı şekillerde yiyebiliyoruz.

Dondurma Tarihi

Ayrıca Asur ve Mısırlılara ait kabartmalarda dondurmaya benzeyen yiyeceklerin var olduğu belirlenmiştir. İncil’de Kral Süleyman’ın hasat zamanı buzlu içecekler tükettiğine dair cümleler vardır. Büyük İskender’in meyveli, yemişli, ballı ve şaraplı buz yemeyi sevdiği rivayet edilmektedir. Kaynaklara göre milattan sonra 54-68 yılları arasında Roma İmparatorluğunu yöneten Kral Neron’un soğuk bir tatlı yediği bahsedilmektedir. Neron’un en güzel yemeği yapana ödül vereceği bir yarışma yapmış ve yarışmayı kazanan çeşnicibaşının karın üstüne bal ve meyveler koymuştur. Neron’un beğenmesinden dolayı da yarışmayı kazanmıştır.

Dondurmanın Avrupa’ya Gelişi

Roma İmparatorluğu’nun yıkılmasından sonra dondurmanın Avrupa’daki yayılışı durmuştur. Avrupa’ya dondurmayı getiren insan ise Marko Polo’dur. 1296 yılında ünlü İtalyan gezginin Çin’e yaptığı gezi sırasında dondurmayı görüp beğenmesi sonucunda tarifini Avrupa’ya getirerek İtalyan aşçılarla paylaşmıştır. İtalyan aşçılar tarifleri değiştirip bugünkü dondurmaya daha yakın bir dondurma yapmışlardır.

Dondurma Fransa’ya Kral 2. Henry ile Catherine de’Medici’yle beraber gelmiştir. İtalyan olan kraliçenin aşçıları tarafından 1553’te İtalya’dan Fransa’ya getirilmiş. Bu olaydan sonra ilk başta Fransa olmak üzere bütün Avrupa’ya hızlı bir şekilde yayılmıştır.

17. yüzyılda İngiltere kralı 1. Charles dondurmayı sofrasından hiç eksik etmezmiş ve çok severmiş. O dönemde çok pahalı ve gizli olduğu için sadece kraliyet ailesi yiyebiliyordu. 1. Charles aşçısına kimseye söylememesi için anlaşma yapmış ve para vermiş. Aşçısı bu tarifi başkasına verdiği ve halk da öğrendiği için idam edilmiştir.

Dondurmanın Dünyaya Yayılışı

Avrupa’ya hızlıca yayılan dondurmanın Amerika’ya gidişi 1700’lü yıllarda olmuştur. 18. Yüzyılın ortalarında Amerika’ya giden dondurma, halka satılmaya başlandı. Teknolojinin hızlı gelişimi ve insanların her geçen gün dondurmaya talebinin artması üzerine ilk dondurma makinesi icat edilmiştir. 1843 yılında hem Avrupa’da hem de Amerika’da dondurma makinesinin tanıtımı yapıldı ve dondurma üretimi kolaylaştı, basitleşti. Seri dondurma üretiminin temelleri atıldı. Bu makine, buz ve tuzla doldurulmuş ve dönen bir sapa sahip tahta bir kovadan oluşuyordu. Makinenin merkezinde bulunan dondurmanın konulduğu metal kap, buz ve tuz karışımı tarafından sarılıyordu. Bu yöntemle daha düz ve pürüzsüz bir dokuya sahip dondurma elde edilir olmuştur. Bu yöntemden önce dondurma, el yapımı olarak yapılmıştır. Kocaman bir kovanın içine tuz ve buz karışımı ile doldurulduktan sonra içine kalay bir kap yerleştirilirdi. Bu kabın içinde de dondurma üretilirdi. Elle durmadan karıştırılan dondurmayı karıştırmak ve bazen de kazımak için uzun bir tutacağın üzerinde bir tür minyatür kürek kullanılırdı.

Dondurmanın yapımında önemli bir malzeme olan buz sevkiyatı başladı ve ilerledi. 19. yüzyılın başlarında gelişen buz ihracatı Norveç, Amerika, Kanada’dan başladı. Bunun sonucunda çoğu kişi için farklı iş imkanları oluşmuştur.

1870 yılında kaymak ayırıcı makineler, 1878’de mekanik soğutucular, 1902’de tuzlu su akımıyla çalışan soğutucular, 1922’de ekspansiyon soğutucular, 1929 yılında sürekli dondurucular, 1940 yılında ev dondurucuları icat edilmiştir. Bu icatlar ve teknolojideki gelişmeler sayesinde dondurma sektörünün sorunları büyük oranda çözülmeye başlanmıştır.

Mekanik soğutmanın başlamasıyla birlikte dondurma eski halinden bugünkü şeklini almıştır. Büyük buz kütleleri gerekliliğini yitirmiştir. Dondurmayı üretme, saklama ve depolama kolaylaşmıştır. Önceden dondurmayı soğuk halde tutmak için çok fazla miktarda buz gerekirken ve hemen tüketilmesi gerekirken şimdi dondurma çok uzun süreler depolanmaktadır.

Günümüzde Dondurma

Zaman içinde teknolojinin gelişmesi, makineleşmeye geçilmesi, sanayileşme ve üretimin artmasıyla dondurma büyük bir değişim sürecinden geçmiştir. Bu değişimin sonucunda bugünkü şeklini alan dondurma, halen daha değişmeye ve gelişmeye devam etmektedir. Son yüzyılda iyi bir pazarlama ürünü hale gelen dondurma, dünyanın her tarafında yenmektedir. Dünyada en fazla Amerika kıtasında yenmektedir. Yılda ortalama kiş başına 26 litredir. Amerikayı sırasıyla Yeni Zelanda, Avustralya, İsveç, İngiltere, Norveç, İtalya ve Finlandiya takip etmektedir. Avrupa’da ise en çok tüketen ülke yılda kişi başına 10 litre ile İsveç’tir. Avrupa’da yıllık ortalama tüketim miktarı ise 7 litredir. Türkiye’deki yılda kişi başına düşen ortalama dondurma tüketimi 2016 verileri itibariyle yıllık 4 litredir. Bunun sebebi de ülkemizde dondurmayı bir tatlı olarak görmememiz ve sadece yazları yememizden kaynaklanmaktadır.

Son yıllarda artan bu tüketim zamanla yeni ihtiyaçlar da doğurmuştur. Firmalar farklı şekillerde ve tatlarda yeni ürünler üretmenin peşine düşmüştür. Her geçen gün farklı bir marka yeni tatlarda ve görünüşlerde yeni dondurmalar üretmektedir. Bunun haricinde yeni şirketler de bu dondurma yarışına ortak olmuşlardır. Dünya genelinde en çok dondurma satan marka Unilever’dir. İngiliz olan bu marka birçok dondurma markasını bünyesinde bulundurmaktadır. Dünya dondurma piyasasının yaklaşık %22’sini kaplamaktadır. Onu Häagen-Dazs, Ben & Jerry’s gibi firmalar takip etmektedir.

Dondurma Nasıl Yapılır?

Geçmişten beri dondurmanın yapım şekli değişimlere uğramıştır. Şu anda dondurma günlük ürünler, süt proteinler, şeker, yağlar, tatlandırıcılar, sabitleyiciler, hava ve buzun birleşmesiyle oluşmaktadır. Teknolojini ilerlemesi üzerine şu anda fabrikalarda el değmeden üretilip paketlenmektedir. Dondurma yapımında ilk önce ana malzemelerin koca ve büyük kaplarda makinelerin yardımıyla karıştırılır. Yüksek sıcakta ısıtılır, homojenleştirilir. Ondan sonra, lezzet ve görünüm için renkler, meyve püreleri ve tatlandırıcılar eklenir. Renklerin ve meyve pürelerinin eklenmesinden sonra karışım soğuması için yaklaşık dört saat bekletilir. Özel fıçı dondurucu makinesi dondurmayı alır ve yavaş yavaş dondurmaya başlar ama bu sırada dondurmanın kas katı şekilde kalmaması için içine temiz hava pompalanır. Yarı dondurulmuş karışım daha sonra meyveler, kuruyemişler, tatlılar veya bisküvi karışımları gibi son karışımlarla karıştırılır ve kaplara, çubuklara makine aracılığıyla konulur. Konulan dondurmalar paketlenir ve -30 ya da -40 derecede tamamen donması ve sertleşmesi için 3,4 saat bekletilir.

Sonuç olarak dondurma dünya çapında yenilen ve ticareti yapılan bir üründür. Yaz kış demeden herkesin yediği ve yerken de mutlu olduğu dondurma, daha çok yazları serinlemek için tüketilmektedir. Geçmişten itibaren birçok değişim süreci geçirip son halini almıştır. Teknolojini gelişmesiyle üretimi yıllar içinde kolaylaşmıştır. Artık insan gücüne bile ihtiyaç duymadan makineler tarafından dondurma üretilmektedir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Baklava Türk Tatlısı Mıdır? Baklava Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.