Anadolu’nun İlk Fatihleri (Tarih Konu Anlatımı)
Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 10. sınıf tarih dersinin 1. ünitesi olan Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi ünitesinin 3. konusu olan Anadolu’nun İlk Fatihleri konusuna yer verdik. Oğuz Göçleri ve Anadolu konusunu “Anadolu’daki ilk Türk siyasi teşekküllerinin birbirleriyle ve çevre devletlerle olan ilişkilerini uzlaşma ve çatışma bağlamında değerlendirir.” kazanımı çerçevesinde anlattık.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Anadolu’nun İlk Fatihleri
Ders: Tarih 10
Ünite: Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi
Konu: Anadolu’nun İlk Fatihleri
Kazanım: Anadolu’daki ilk Türk siyasi teşekküllerinin birbirleriyle ve çevre devletlerle olan ilişkilerini uzlaşma ve çatışma bağlamında değerlendirir.
Anadolu’nun İlk Fatihleri konusunda Anadolu’ya yapılan ilk Türk akınları hakkında bilgi verdik. Müslümanların Anadolu’ya yaptıkları gaza seferleri hakkında bilgi verdik. Anadolu’ya yapılan ilk Selçuklu akınları hakkında da bilgi verdik. Yabgulular Meselesi nedir? sorusunu yanıtladık. Ayrıca Anadolu’nun Türkleşme süreci hakkında tarihsel olaylar ekseninde bilgi verdik.
Anadolu’ya Yapılan İlk Türk Akınları
Anadolu’ya birçok farklı Türk devleti akın yapmıştır. Bu Türk devletlerinden birisi de İskitlerdir. İskitlerin önemi Anadolu’ya ilk akın yapan Türk devleti olmasıdır. Yapılan bu ilk akın MÖ 650 yılında yapıldı. İskitler dışında Anadolu’ya ilk akın yapan Türk devletlerden birisi de Hun Türkleridir. Hun Türkleri Anadolu’ya akın yapan ikinci Türk devletidir. Karadeniz’in kuzeyinde hakim olan Batı Hunları o dönemki Roma İmparatoru I. Theodios’un ölümünden sonra Kafkasların ve Balkanların üzerinden Trakya’yı geçmiştir. Böylece Anadolu’ya giriş yapmışlardır. Bu akın ise 395 yılında yapılmıştır. Basık ve Kursık adındaki iki başbuğun komutasındaki Hun atlıları Çukurova, Erzurum ve Malatya bölgelerini geçerek Kudüs’e kadar ilerlemişlerdir. Sonrasında da ilerledikleri yol üzerinden geri dönmüşlerdir. Bu akın ise 398 yılında gerçekleşmiştir.
Avrupa Hunlarından sonra Anadolu’ya akın yapan bir diğer Türk devleti de Sabar Türkleridir. Komşuları olan Sasanîler devleti ile ittifak kuran Sabar Türkleri, hükümdarları olan Balak’ın öncülüğünde Doğu Anadolu’ya giriş yaptılar. Doğu Anadolu’ya yaptıkları girişten sonra harekâtlara devam ederek Konya, Ankara ve Kayseri’ye de akın yaparak oraları da ele geçirmişlerdir. Bu akınların sonucunda pek çok ganimet kazanmışlardır. Ayrıca bu akınlar da 515-516 yıllarında gerçekleşmiştir. Anadolu’ya yapılan bu ilk Türk akınlarının amacı ise Anadolu’yu tanıyıp karşılaşacakları güçleri görmek, önemli geçitleri ve yolları keşfetmekti. Yani bu akınların amacı sanılanın aksine Anadolu’ya yerleşmek değildi.
Müslümanların Anadolu’ya Yaptıkları Gaza Seferleri
Gaza, Müslümanların İslamiyet’i yaymak veya korumak amacıyla Müslüman olmayanlarla yapılan savaşlara denir. Şam valisi Muaviye, Hz. Ömer’den Bizans’a karşı yapılan seferler için donanma kurmasını istemiştir. Ancak Hz. Ömer donanma kurmanın İslam ordusunu zayıflatacağını düşünmüştür. Hz. Ömer’in bir bu düşünceye bir diğer karşı çıkma nedeni de İslamiyet’in halk tarafından kolay bir şekilde benimsenmesini sağlamaktı. Bir çöl halkı gibi göçebe bir toplumun yerleşik hayata geçmesi için ve fethedilen yerlerin iskan edilmesi için zamana ihtiyaç vardı. Ayrıca yeni kurulan bir donanmadaki tayfalar ve gemiler için de yeni limanlar yapılmalıydı. Bu Hz. Ömer’in donanma istememesindeki bir diğer nedendi. Hz Ömer’in döneminde Anadolu’ya iki farklı koldan saldırılmıştır. Bunlar Mardin Diyarbakır kolu ve Hatay Adana koludur. Hz. Ömer, Kuzey Anadolu’ya çok fazla fetih düzenlemeyip daha çok Anadolu’nun iç kesimlerine odaklanmıştır.
Hz. Osman ise Muaviye’ye donanma kurması için emir vermiştir. İlk deniz fetihlerini Doğu Akdeniz üzerinden yapmıştır. Bu donanmalarla beraber Hz. Osman döneminde fetih yerlerinde değişiklik olmuştur. Anadolu’daki fetihler Malatya ve Antalya üzerinden devam ettirilmiştir. Ayrıca Malatya’da da bir ordugâh kurulmuştur. Müslümanların Anadolu’ya yaptıkları bir sefer de Çukurova’yadır. Kilikya olarak da bilinen yer savaşılmadan Müslüman olan Arapların eline geçmiştir. Ermeni patricisi Theodoros Rştuni, yapılan Arap akınlarına direnmenin siyasi bakımdan doğru olmadığını düşündüğü için Araplarla, Bizans’a ödedikleri vergiden daha az ödeme karşılığında anlaşmışlardır. Böylece bölge Müslüman Arapların eline geçmiştir. Ermeniler, bölgedeki Bizans garnizonlarının kaldırılmasında da Araplara yardım etmişlerdir. Böylece Ermeniler, Arapların Anadolu’daki tebaası olmuşlardır.
Anadolu’ya Yapılan İlk Selçuklu Akınları
Selçukluların Anadolu’ya yaptıkları akınlar çok önemlidir. Çünkü böylece artık Anadolu’nun hakimiyeti Türklere geçmiştir. Çağrı Bey 1018 yılında Azerbaycan ve Horasan’ı geçerek Anadolu’ya geldi. Sonra Vaspuragan yani Van topraklarına geldikten sonra yönünü kuzeye çevirerek Kars topraklarına doğru gitti. Orada bazı akınlar yaptıktan sonra Maveraünnehir’e geri döndü. Akınlarla birlikte keşfedilen Anadolu’nun yeni bir yurt olabileceği anlaşıldı. Bunun dışında Tuğrul Bey öldükten sonra onun yerine geçen Alp Arslan, Anadolu’ya akınlar düzenledi. Sultan Alp Arslan 1064 yılında Azerbaycan üzerinden Doğu Anadolu’ya geçerek Van gölü civarındaki şehirleri işgal etti. Çağır Bey’in yaptığı akınlar sonucunda Anadolu’nun yeni bir yurt olabileceğinin anlaşılması üzerine Kutalmışoğlu, İbrahim Yınal ve Tuğrul Bey’in Anadolu’ya gönderdikleri Türk kuvvetleri Erzurum’a kadar ilerlediler.
Sonrasında Gürcülerle birleşen Bizans ordusunu Pasinler Ovası’nı yenmişlerdir. Bu zaferin üstüne Tuğrul Bey, Gürcü kralı Liparit’in serbest bırakılması karşılığında İstanbul’da kendi hutbesinin okutulmasını sağlamıştır. Bu zafer ile beraber Bizans’ın gücünün Türklere yetmeyeceği anlaşıldı. Anadolu’ya yapılan Türk akınları yoğunlaştı. Sonrasında yapılan Pasinler Savaşı’nın amacı ise gelecekte daha çok akın yapılabilmesi içindi. Türklerin bu akınlarının artması üzerine İmparator Romen Diojen, Sultan Alp Arslan’ın Suriye’de bulunmasından faydalanarak Selçuklu başkenti olan Rey’e doğru harekete geçti. Bu olayın üzerine Alp Arslan da Anadolu’ya doğru ordusunu çevirdi. 26 Ağustos 1071 tarihinde Malazgirt ovasında iki büyük ordu arasında yapılan savaşı Selçuklular kazanmıştır.
Yabgulular Meselesi Nedir?
Selçukoğulları iki kola ayrılmıştır. Bu kollardan birisi Selçuk Bey’in oğullarından olan Mikail’in soyundan gelenlerdir. Diğer bir kol ise Arslan Yabgu’nun soyundan gelenler olmak üzeredir. Mikail’in soyundan gelenlerin kurduğu devlet Büyük Selçuklular devletidir. Arslan Yabgu’nun soyundan gelenlere Yâbgulular da denir ancak Arslan Yabgu’nun soyundan gelenlerin kurduğu devlet ise Türkiye Selçuklularını kurmuşlardır. Selçukluların tarihi boyunca sürekli bu iki devletin arasında bir gerilim olmuştur. Aralarında bir çekişme ve mücadele vardır. Aralarındaki soğukluktan dolayı durumları böyledir. Aralarındaki bu anlaşmazlığın nedeni Selçuk Bey’in sağlığına kadar uzanmaktadır.
Bu durumdan ötürü Büyük Selçuklular devletinin kuruluşundan sonra sürekli bir şekilde devletin içinde iç isyanlar ve saltanat mücadeleleri gerçekleşmiştir. Bu durumun aynısı da Türkiye Selçuklularının kuruluşundan sonra da yaşanmıştır. Bu mücadelelerden ötürü Türkiye Selçuklularından iki hükümdar hayatını kaybetmiştir. Bu iki devletin de hükümdarları devletlerin geleceğini değiştirmişlerdir. Türkiye Selçuklu Devleti’nin hükümdarlarını söylemek gerekirse sırasıyla Süleyman Şah, 1.Kılıçarslan, Sultan 1. Mesut, Sultan 2. Kılıçarslan, 1. Gıyaseddin Keyhüsrev, 1. İzzettin Keykavus, 1. Alaaddin Keykubat, 2. Gıyaseddin Keyhüsrev isimlerini sayabiliriz. Büyük Selçuklu Devleti’nin hükümdarlarını sırasıyla söylemek gerekirse Tuğrul, Alp Arslan, 1. Melikşah, 1. Mahmud, Berkyaruk, 2. Melikşah, Muhammed Tapar, Sencer isimlerini sayabiliriz.
Anadolu’nun Türkleşme Süreci
Anadolu’nun Türkleşmesi kısa bir süre zarfında olmamıştır. Gayet uzun bir tarihi süreci vardır. Bu sürecin uzun olmasında etkili olan durumlardan bir tanesi Türk boylarının yüzyıllar boyunca yaptıkları akınlardır. Anadolu’nun Türkleşmesinde iki büyük göç dalgası yaşanmıştır. İlk büyük göç dalgası Malazgirt Savaşı’ndan sonra yaşanmıştır. İkinci büyük göç dalgası ise Moğol İstilası’ndan sonra yaşanmıştır. 1018 tarihinde Çağrı Bey, Doğu Anadolu’ya sefer yaparak Anadolu’ya ilk seferini düzenlemiştir. Bu akınlar sırasında ise Anadolu’nun durumu oldukça karışıktır. 6. ve 7. yüzyılda gerçekleşen Arap-Bizans ve Sasani-Bizans mücadeleleri Anadolu için büyük bir yıkım olmuştur. Birçok köy ve bölge zarar görmüştür. Özellikle Bizans devletinin kötü yönetiminin ardından Anadolu’daki birçok bölge nüfus bakımından azalmış ve ıssızlaşmış hâle gelmiştir.
Böyle güçsüz bir Anadolu’ya da Türkler bir sürü akın gerçekleştirdi. Bu olayın dışında 1040 yılında gerçekleşen Dandanakan Savaşı ile birlikte Gaznenelileri yenen Selçuklular kendi devletlerini kurdular. Bu durum ile Türklerin Anadolu’ya yerleşme süreçleri hızlandı. Anadolu’nun Türkleşmesindeki dönüm noktalarından biri Malazgirt Savaşı olmuştur. Sınırlardaki boyların Malazgirt Savaşı ile beraber önlerine bir ülkenin açılmış olduğunu anladılar. Böylece boylar Anadolu’ya yayılmış oldu. Bu durum ve Moğol İstilası ile beraber Anadolu’ya Türk göçü inanılmaz bir şekilde artmıştır. Böylece Anadolu da Türk nüfusu da arttığı için Bizans’ın gücü gerilerken Anadolu da yavaş yavaş Türkleşmeye başlamıştır.
1. Ünitenin Tüm Konuları: Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.
