Saksafon Nedir? Saksafon Tarihi

Bu yazımızda Saksafon nedir? Saksafon nasıl yapılır? sorularını yanıtladık. Ayrıca Saksafon’un icadı ve gelişimi, Saksafon’un müziğe etkisi, Saksafonun tarihçesi, anatomisi ve türleri gibi konuları inceledik.

Saksafon nedir? Saksafon, koni ve S biçimindeki pirinçten üretilen ve ağız bölümündeki kamışla ses çıkaran üflemeli bir çalgıdır. 1840’larda Adolphe Sax tasarlanmıştır. Saksafon türleri;

• Soprano Saksafon
• Alto Saksafon
• Tenor Saksafon
• Bariton Saksafon
• Sopranissimo Saksafon
• Sopranino Saksafon
• Bas Saksafon
• Kontrbas Saksafon
• Subkontrbas Saksafon
• C-Melodi Saksafon
• Tubax Saksafon

Saksafon Nedir?

Soluklu enstrüman aleti olan Saksafon, aslında askeri gruplar ve orkestralarda kullanılmak üzere, 100 sene evvel Paris’te icat edilmiştir. O zamanlar, çoğu bestekar tarafından asla orkestra çalgısı olarak kullanılmamış, ancak günümüzde çoğu müzik stilinde ehemmiyetli bir yere sahiptir.

Ayrıca Sax olarak da öğrenilen bu popüler ve değişik çalgı, 1860’larda Adolphe Sax isimli biri tarafından buluş edilmiş, bu sebeple eşsiz bir ad olan saksafon ismi verilmiştir. Ebatlarına göre en ufağından en büyüğüne kadar kategorize edilmiş 14 değişik saksafon buluş edilmiştir. Acayip olan, tüm cinslerin anahtarları aynı yerdedir, başka bir deyişle bir çalgı çalmayı bilen birey hepsini çalabilmektedir.

Saksafon Tarihi

Adolphe Sax saksafonu oluşturmaya başladığında ana görüşü ya da emeli, pirincin eforunu ve bir tahta esintiliğin ton niteliğini kapsayacak bir vasıta yapmaktır. Esasta hem pirinç hem de soluklu enstrümanların senfonik seslerini bir araya getirmek istemiştir. Bu niyeti göz önünde bulundurarak büyük bir saksafon, çok keskin bir konik şekle sahip olan ilk yapıtıdır ve 20 Mart 1864 tarihinde saksafon denmiştir. Adolphe yeni yaratımını tanıtmak ve onaylamak için “Grupların Savaşı” isimli bir aktifliğe sahne olmuştur. Bu savaş, ananesel Fransız piyade grubu ile çalgısını kullanan başka bir grup arasına reelleşmiştir. Sonuncusu, bir hayli müzisyen ve çalgı üreticisi tarafından saksafonu bir çalgı olarak kabul etmeyi yalanladığı miktar da kendisine müteveccih çok fazla dargınlık ve husumetle sonuçlanan müsabakayı kazanmıştır.

Bu cins bir tepki saksafonun gelişiminin arttaki tek neden olan orkestra civarında kullanılmasına izin vermemiştir. Ancak, bu uzun sürmemiş zira kısa müddet içinde muhtelif bestekarlar saksafonu orkestra çalgıyı olarak kullanma fikriyle ortaya çıkmışlardır ve ses niteliğinden çok etkilenmişlerdir. Kısa bir müddet sonra, saksafon çok doğrultulu bir çalgı olarak görülmeye başlanmış, bir hayli bestekar ve müzisyen yapıtlarına dahil ederek muhtelif müzik stillerinde kullanılmaya başlanmıştır. Bu olağanüstü çalgının popülaritesi, 1900’lü seneler de asıl bedel ve potansiyelinin muhtelif caz müzisyenleri tarafından asıllaştırıldığı büyük bir patlama yaşamıştır. Daha sonraları özellikle John Coltrane ve Charlie Parker gibi sanatçılar sebebiyle en büyük ve en popüler solo soluklu caz çalgılarından biri haline gelmiştir. Her iki müzisyenin de tamamen değişik bir stili ve eşsiz sesleri olmasına karşın, bu çalgının ne kadar çok doğrultulu ve esnek olduğunu kanıtlamaya yetmiştir.

Saksafon Nasıl Yapılır?

Saksafon, pirinç ve ahşabın eşsiz bir karışımı ile oluşturulmuş olmasına karşın, teknik olarak ahşap ailesine aittir. Bunun nedeni öncelikle bu makinenin ağızlığı pirinçten değil sazdan yapılmış olmasıdır. Ağızlık, sesin saklandığı saksafonun ana kısmıdır. Son sesin niteliği ehemmiyetli miktar da ağızlığa bağlıdır zira saksafon bir rock bandında kullanıldığında, misalin bir senfoni orkestrasında kullanıldığında ses imali arasında büyük bir fark vardır. Çoğu saksafon gövdesi bakır, bronz, nikel ve pirinç kullanılarak yapılır, ancak birkaç üretici karbon fiber ve hatta plastik gibi öbür hammaddeleri sınamaya başlamıştır.

Saksafon Türleri

Günümüzde kullanılan, her biri ton ve boyut anlamında değişen birkaç saksafon türü vardır. Gelişiminden ve yapımından sonra, saksafon esasta rakamsız cins ve kategorisine neden olan bir hayli farklılık ile bakımdan geçmiştir. Günümüzde ve geçmiş zamanda kullanılan en yaygın ve popüler saksafon cinslerinin bir listesi alttaki gibidir:

Soprano Saksafon

Soprano saksafon, düz veya kavisli bir şekle sahip olabilecek en minik saksafon cinslerinden biridir. Biçim farkı, saksafon çalarlar arasında çok fazla müzakere yaratmıştır, zira kimileri kavisli boyunlu olanların daha sıcak ve daha az nazal bir tonla sonuçlandığını söylemektedir. Soprano saksafonlarının da çalmanın en güç olduğuna inanılır, bu sebeple yeni başlayanlar için önerilmemektedir. Bunun başlıca sebebi hakimiyet etmek için güç olmaları ve kullanıcılarının çoğu en iyi biçimde faydalanmaları için büyük gayret ve enerji gerektirmeleridir. Bu aygıt, B düz anahtarında çaldığı anlamına gelen bir Bb makineyidir ve muhtelif tonlar üretmesini sağlayan tüm saksafon çalgılarının azami perdelerine sahiptir. Sıradan müzikte büyük miktarda solo bir çalgı olarak kullanılır, ancak bazen orkestra ve konser gruplarında da kullanılmaktadır. En dikkat çekici soprano saksafoncuları arasında Christina Rall, Mariano Garcia ve Carina Rascher gibi kimi isimler sayılabilir.

Alto Saksafon

Alto saksafon en çok çalınan saksafonlardan biridir ve yeni başlayanlar için müthiş bir tercihtir. Saksafon yolculuğuna başlamak için müthiş bir taşıttır, zira orta büyüklüktedir ve yakalaması çok basittir. Kavisli bir şekle sahiptir ve E düz anahtarında çaldığı anlamına gelen bir Eb çalgıyıdır. Bir soprano saksafonundan daha büyük olmasına karşın, iyi bir ağırlığa sahiptir ve taşıması basittir. Alto saksafon askeri birlikler, caz grupları, bando, konser sanatçıları ve oda müziğinde kullanılır. Ayrıca, öbür saksafon tiplerine göre daha suskun, daha az soluk ve parmak germe gerektirir. Bazı alanında usta alto saksafoncularından bazıları Marcel Mule, Otis Murphy, Harry White’dır.

Tenor Saksafon

Tenor saksafon, caz ve rock müziklerinde yaygın olarak kullanılan en popüler saksafon cinsidir. Geniş ağızlı alto saksafondan, daha uzun tonlu deliklerden ve çubuklardan daha büyüktür. Bir alto saksafonundan farklı olarak, tenor saksafonu değişik saksafonlardan ayıran karakteristik bir yere sahiptir. B daire anahtarında çalınan ve günümüz caz ve rocklarında en iyi tercih yapan Bb çalgıyıdır. Ancak, geliştirilmesinden sonra, temel olarak bu gruplar için planlandığından, başlangıçta askeri grupta ehemmiyetli bir popülerlik kazanmıştır. Ayrıca normal müzikte de kullanılmaya devam edilmiş ve konser gruplarında standart bir vasıta olarak kabul edilmiştir. Tenor saksafonu, Amerika Birleşik Devletleri’nde, büyük bir çoğunluğu Amerikan İç Savaşı esnasında olan askeri birliklerden gelen büyük bir popülerlik dalgası yaşamıştır.

Bariton Saksafon

Bariton saksafonu, evvelki üç saksafon arasında en büyük ebada sahip olanlardan biridir ve çok derin bir bas sesi üretir. Aynı zamanda “bari sax” olarak da adlandırılır ve uzman bir vasıta olarak kabul edilir. Ağırlığından dolayı büyüklüğü 35 pound’a kadar çıkabilen bariton saksafon, tüm kullanıcılarının, ağırlığını desteklemek için çalgıyı çalarken koşum ekibi takmalarını gerektirmektedir. Bu aletin bazı modellerinde klaksonlarının ucuna takılı bir uzantı vardır ve bu onlara düşük A bariton ismini verir. Öteki saksafon tiplerine eş biçim de ince pirinçten yapılmış konik bir tüp biçimindedir. Klarnete eş tek bir kamış ağızlığa sahiptir ve daha geniş bir uçtan oluşmaktadır. Bariton saksafon genellikle konser gruplarında çalınır, ayrıca caz gruplarında, normal müzik, oda müziği ve askeri gruplarda da kullanılmaktadır.

Sopranissimo Saksafon

Sopranissimo saksafonuna dünyanın en minik saksafon unvanı verilmiştir, ayrıca takma ismi de Soprillio’dur. Bu makineyle alakalı tek ödün minik olması değildir aynı zaman da düşük Bb ile yüksek Eb arasında başkalaşıma izin veren beceriksizsiz tuşlar kapsamasıdır. Acayiptir ki, en minik ebatlı olmasına karşın, gerçeğinde bugüne kadar öğrenilen azami perdeli saksafon cinsidir. Yalnızca doğru olan bu değildir, aynı zamanda olağanüstü derecede minik ebatta olduğundan dolayı son zamanlar da hakikat bir sopranissimo saksafonunun üretilmesi güçtür. Aynı zaman da ebadı, imal sırasında üst oktav anahtarının dahi ağzına yerleştirilmesi gerektiği miktar da mevcut değişik parçaların kullanımına izin vermez. Bu aygıt yalnızca 12 inç uzunluğundadır ve ağızlığı yalnızca 13 inçe kadar uzanmaktadır. Bunu kullanmak akılda kullanıcılar gerektirmektedir, ağızlık embouchure, esas da dudakların şekillendirme ve muhteşem aletin ağızlık ile aynı hizaya biçimde surat adalelerinin kullanılması olarak belirlenmektedir.

Sopranino Saksafon

Bir başka minik ebatlı saksafon olan bu saksafon cinsi çok yumuşak, melodik bir ses çıkarmaktadır. Bununla beraber, minik ebatlarından dolayı günümüzde yaygın olarak kullanılmamaktadır. Bu tip saksafon, saksafon ailesindeki tüm çalgıların temsilcisi olarak kabul edilir, zira genellikle çekici olarak adlandırılan etkileyici sesidir. Bu çalgının yaygın kullanım alanları arasında orkestralar, olağan müzik ve caz bulunmaktadır.

Bas Saksafon

Bas saksafon tenor saksafonundan daha yüksek bir ses çıkarır. Popüler bariton saksafondan dahi daha büyük olan saksafon ailesinin en büyük azalarından biri olarak kabul edilir. Bu saksafonun geçmişi, Adolphe Sax’ın 1841 senesinde Brüksel’deki bir sergide sunmasından dolayı 1800’lü senelere sabretmektedir. B düzlüğünde B anahtarının içinde çalındığı anlamına gelmektedir. Günümüzde, bas saksafonu yaygın olarak kullanılan bir çalgı değildir, ancak birkaç saksafon korosunda, 1920’li senelerin caz kayıtlarında ve hatta parasız cazlarda kullanıldığını görülmüştür. Ayrıca genellikle konser gruplarında, ancak seyrek orkestra müziğinde kullanılmaktadır.

Kontrbas Saksafon

Kontrbas saksafon en büyük saksafon cinslerinden biridir ve bariton saksafonun iki misli uzunluktadır. Aynı zaman da saksafon ailesinin en düşük ikinci kademe azasıdır. Bariton saksafonun ses bakımından bir oktavı olmasına karşın, olağanüstü derecede ağırdır ve takribî 45 kilo ağırlığındadır. Vasati bir insandan daha uzun durur, takribî 6 fit 4 inç yüksekliğe erişir ve müthiş bir zarafeti vardır.

Subkontrbas Saksafon

Değişik saksafonların aksine, subkontrbas saksafonu Adolphe Sax’ın inşa etmeyi tasarladığı, ancak üretimini hiç bulamadığı bir yer. Enteresan bir biçimde, 1990’lara kadar çalınabilir ve orijinal bir taşeron saksafon üretilmemiştir. Bununla beraber, 1999’da Benedikt Eppelsheim isimli bir çalgı üreticisi tarafından Münih’te çalınabilir ve asıl bir saksafon geliştirilmiştir. Bu çalgı kontrbas saksafon ile aynı parmaklama operasyonuna sahipken, konik şekilli deliği klasik bir saksafona mukayeseyle daha dardır. İlk defa Eylül 2012’de, 7 metre boyunda duran ilk subkontrbas saksafonun geliştirilmesi bitirilmiştir.

C-Melodi Saksafon

isminden de anlaşılacağı gibi, bu saksafon C’nin anahtarında bulunur ve genellikle İngiltere’de C tenor olarak adlandırılır. C-Melodi saksafon günümüzde çok yaygın kullanılmasa da, özellikle Rudy Weidoeft ve Frankie Trumbauer’ın çalışmaları sebebiyle 1900’de ehemmiyetli bir popülerlik kazanmıştır. Ebat olarak, bu saksafon tenor saksafonundan minik, alto saksafonundan büyüktür. Ayrıca bu saksafonlarının çoğu tenor saksafonuna eş bir biçimde kavisli boyunlara sahiptir. Bu saksafonun tanımlayıcı özelliklerinden biri, kullanıcıların ve müzisyenlerin aktarma yapmak zorunda kalmadan müzik notaları çalabileceği anlamına gelen bir aktarma taşıtı olmamasıdır. Öteki bazı saksafonlara mukayeseyle bu çalgı için ehemmiyetli bir satış noktası olmuştur.

Tubax Saksafon

Karşılaştırmalı olarak bakıldığında, Eb ezgisine yerleştirilmiş ve bariton saksafonundan bir oktav altında bir ses üreten, yeni planlanmış ve değiştirilmiş bir kontrbas saksafonudur. Konvansiyonel kontrbas saksafonuna mukayeseyle, tubax saksafonu dar bir delikten oluşur, bu da daha az ölçüde hava üflenmesi gerektiği anlamına kazanç. Dar delik, bu aletin en düşük üfleme de dahi meselesiz bir biçimde çalışmasını basitleştirir. Bu saksafon dört kere sabreder ve bu da neredeyse 114 cm yüksekliğindedir. Bu boyut bariton saksafondan daha büyük olmasa da, asılda tüp uzunluğunun iki katıdır. Tubax saksafonunun tanımlayıcı bir özelliği, fazla şişmeyi basitleştiren ve müzisyenin sol başıyla hakimiyet edilebilen özel bir havalandırma anahtarına sahip olmasıdır. Bu, müzisyenlerin surat adalelerini çok fazla kaydırmak veya kullanmak zorunda kalmadan değişik tonları ve aralıkları çalmalarını sağlamaktadır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Piyano Nedir? Ne Zaman İcat Edildi? Piyano Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.