İskambil Nedir? İskambil Kartları Tarihi ve Anlamları

Bu yazımızda bir iskambil destesinde bulunan tüm kartların anlamlarını inceledik. İskambil kartları tarihi konusunu da ele aldığımız bu yazımızda iskambil kartlarının tasarım özelliklerini de inceledik.

İskambil destesi incelendiğinde belli toplumların yaşantıları, inançları, ilişkileri, ekonomileri gibi ögeler incelenir. Çünkü kartlar şu anki haline gelene kadar bir sürü farklı toplumda kullanıldı. İskambil kartlarının tarihi ve desenleri incelendiği zaman toplumların sosyal, kültürel, ekonomik, dini ve etkileşimleri ile ilgili sonuçlar çıkarılır.

İskambil Nedir?

Bir iskambil destesi jokerler dahil olmadan 52 karttan oluşur. Dört farklı grubu vardır; bunlar maça, karo, sinek ve kupadır. Her grubun 13 kartı vardır. Koz kullanılmayan bir oyunda bu kartlar güçlüden güçsüze as, papaz, kız, vale, on, dokuz, sekiz, yedi, altı, beş, dört, üç, iki olarak sıralanır. Koz olması durumunda kartın grubu gücünü etkiler. Kart sayısının 52 olma nedeni bir yılda 52 hafta bulunması, 13 farklı kart olmasının sebebi 13 ay döngüsü olması ve 4 farklı grup olmasının nedeni 4 mevsim olması gibi inançlar olmasına rağmen somut bir kanıt yoktur.

Bu kartlarla Pis Yedili, Yirmibir, Pişti, Papaz Kaçtı, Poker, Batak gibi birçok oyun oynanabilir. Ancak bir oyun aracı olmak dışında kartlar dünya tarihi hakkında bir sürü bilgi taşır. Daha iyi incelendiği ve tarihi öğrenildiği zaman kartların eskiden kalan izler taşıdığı görülür. İlk Çin kartlarından günümüzde kullanılan standart Fransız destesine kadar bir çok ülkeden geçmişlerdir. Kullanıldıkları yerlerin sosyal değişiklikleri, ekonomisi, kültürü ve endüstriyel gelişmelerini yansıtır. Zamanla beraber İskambil destesinin kartları, tasarımları, renkleri, grupları, güç sıralaması gibi etkenler değişmiştir.

İskambil Kartları Tarihi

İskambil kartlarının nerede oluştuğu ve nasıl yayıldığı tartışılan bir konudur ve üzerine sayılı kanıt vardır. Ancak, Asya bölgesinden olduğu kesindir ve Çin’de başladıkları inancı yaygındır. M.S dokuzuncu yüzyılda Tang İmparatorluğunda ahşap bloklar ile baskı tekniği kullanılırdı. M.S dokuzuncu yüzyılda Tang İmparatorluğunun yazarlarından Su E. tarafından yazılmış olan Duyang’da Miscellanea’nın Koleksiyonu, Prenses Tongchang’ı “yaprak oyunu” oynarken anlatır. Ancak bu yaprakların -yani kartların- rengi, grubu veya numarası bulunmamaktadır. Üzerlerinde sadece insan resimleri bulunmaktadır. Çin’den Fas’a ve oradan da Memlüklere geçtiği düşünülen kartlar Memlüklerde gruplara ayrılmıştır. Memlük kartları incelendiği zaman kılıç, polo sopası, kupa (günümüzdeki kalp değil, bardak şeklinde olan) ve para grupları vardır. Bu grupların Memlüklerin ilgisini çeken eşyalara göre ayrıldığı söylenebilir. Para, kılıç, polo ve kupalar Memlüklerin günlük yaşantısının büyük bir parçasıydı. Deste bu haliyle Tarot kartlarının gruplarıyla çok yakındır ve İtalya ile İspanya’da bu hali kullanılmaya devam etmektedir.

Memlük destesinde insan figürü kullanılmamıştır, bunun bazı dini inançlarla bağlantılı olduğu öne sürülmektedir. Mısır’dan sonra kartlar, Avrupa’ya yayılmaya başlarlar. İtalya, İspanya, Almanya ve Fransa’ya geçer. Bu olayın tarihi 1300 ve 1400 yılları arasında olmakla beraber denizciler, tüccarlar veya gezip fal bakarak geçimini sürdüren insanlar sayesinde gerçekleşmiştir. Fransızlar bu kartlarda oldukça önemli değişiklikler yapmıştır. Ters ve düz sistemi olmayan simetrik kartlar ve grupların sembollerini değiştirip Q kartını ekleyerek şu an kullanılan deste ile neredeyse aynı olan bir deste üretmişlerdir. İlerleyen zamanlarda Dünya’daki çoğu ülkeye yayılmıştır.

İskambil Kartlarının Tasarımı

Güncel İskambil destesi çift yönlüdür ve sol üst köşelerde kartları tanımlayan sayı veya harf ile sembol bulunur. Ancak Çin’deki kartlar incelendiğinde tek yönlüdür. Üzerindeki kişinin kim olduğu yazar ancak kesin bir grup yoktur. Memlüklerin kartları ise insan figürü bulundurmamak ile birlikte desene benzerler. Bir simetri görülür ve gruplar oluşmuştur. Daha sonrasında Avrupa’da gerçekçi resmedilmiş K, J gibi tek yönlü kartlar oluşur. Ayrıca karın ismi yazar ama kısaltma bulunmaz. Eski bir İsviçre destesinden örneği aşağıdaki görselde inceleyebilirsiniz. Fransızlar ise kartları simetrik hale getirerek son grup sembollerini tanıştırmıştır. Bu simetriler bazı destelerde gerçekçi çizimler üzerine uygulansa da şu anki tarzı da Fransa’da başlamıştır. İngiliz destesi şu anki desteye çok yakın çizimlere sahiptir. Zamanla kısaltma olan harfler de eklenmiştir, bu bazı sihirbazların numaralarını bozduğu için onlar tarafından hoş karşılanmamıştır.

İskambil Kartlarının Anlamları

İskambil kartları şu anki halini alana kadar bir sürü olay geçirmişlerdir. Bu olaylar günümüzde kullanılan standart destenin oluşmasında büyük rol oynamıştır. Aynı zamanda eski ve yeni kartlar incelendiğinde geçtikleri yerlerin sosyal, kültürel, ekonomik durumu ve daha fazlası ile ilgili veriler elde edilir. Çin kartları incelendiğinde kullanılan yöntem üretimdeki durumlarını gösterir. Baskı yapmaya başlamışlar ve elle çizimden daha hızlı bir üretim türünde ilerlemişlerdir. Kraliyet ailesini bulunduran kartlar olduğu için kartların ilk olarak kraliyet için ortaya çıktığı da bir olasılıktır. Memlük destesinde insan bulunmaması, kullandıkları desen ve grupları Memlüklerin inanç sistemi, sanat anlayışı ve günlük yaşantıları ile ilgili izler taşır. Simetrik ve çiçekli kart tasarımları halı tasarımlarına benzer ve estetik anlayışını gösterir.

Aynı zamanda kılıç savaşları, polo oyunları, sıklıkla para kullandıkları ve kupadan içtikleri gibi yorumlar ortaya atılır. İspanya ve İtalya kendi etkilerini fazla bırakmasa da Almanya ve İsviçre günlük yaşantılarını koyar. Palamut, yaprak, kalp ve çan gibi savaştan uzak izler yerleştiren Almanya o dönemki yaşantısını yansıtır. İsviçre ise üzerinde haç olan bir kalkan kullanarak o dönemdeki dinlerini gösterir. Fransızlar ise kartların tasarımında büyük bir değişiklik yaparak estetik anlayışlarını gösterir. Aynı zamanda kartlara gerçek insanlar koyarak onlara bir hikaye verirler. İlerleyen zamanlarda Fransız İhtilali’nde ise A kartını en güçlü kart yaparak o dönemle ilgili sosyal bir mesaj verirler. Amerikalıların ise Amerikan İç Savaşı’nda Almanlarla etkileşim halinde oldukları öne sürülür. Çünkü Joker kartı adını Almanca bir kelimeden almıştır. Kısacası her gün karşılaşılan İskambil kartları özeldir ve elli dört sayfalık bir tarih kitabı gibidir.

A (AS)

As kartı A ile temsil edilir. Bu kart güç sıralamasında ilk sıradadır. Ancak kartların eski hallerinde as, avrupada as yerine bir vardır, en güçsüz kartlardandı. Ancak Orta Çağ’da halk arasında oynanan oyunlarda as güçlenmeye başladı. As özellikle on sekizinci yüzyılda güçlü bir kart haline geldi. Bunun nedeni ise halkın geçirdiği bir sosyal değişimdir. Fransız İhtilali ile birlikte insanlar oynadıkları oyunlarda farklı bir yol izlemeye başladı. As güçlenmeden önce en yüksek kart K yani kraldı. Soylulara ait kartların en güçlü olmasını istemeyen halk oyunlarında ası en güçlü kart olarak kullanmaya başladı ve sıralamayı kaydırdı. 18. yüzyılın ilerleyen zamanlarında İngiltere’de basılan kartların maça asına kartı basan kurum tarafından damga vurulması istendi. Günümüzde de maça asının ortasında kartı basan şirketin sembolü maça şeklinde yer almaktadır.

K (Papaz/ Kral)

Papaz kartı K ile temsil edilir. Üzerindeki resim uzun saçlı, sakallı ya da bıyıklı bir adam resmidir. Farklı K gruplarının resimleri farklı giyinir, farklı saçları veya sakalları vardır, balta ya da kılıç taşırlar ve farklı açılarda dururlar. Yani hiçbir K aynı değildir. Fransız ihtilaline kadar K (Papaz/ Kral) en güçlü kart olmuştur. Fransa’da her Kral kartının tarihi bir figürü sembol ettiği söylenir. Maça K, Kral David; Sinek K, Alexander III; Kupa K, Kral Charlemagne; Karo K, Jül Sezar olarak geçer. Bu kartlar arasından kupa K biraz daha farklı bir pozisyona sahiptir. Çoğu basımda kafasına kılıç tutuyormuş gibi durduğu için intihara meyilli kral olarak da bilinir. Bu durumun kartlar kopyalanırken çizerin baltayı eksik çizmesinden dolayı kafaya tutulmuş bir kılıç gibi göründüğü de öne sürülmektedir.

Q (Kız/ Kraliçe)

Kız kartı Q ile temsil edilir. Q kartları K kartları gibi kendilerine özgün kıyafet, pozisyon ve saçlara sahiptir. Bazı destelerde yüzleri de farklı resmedilmiştir. Kız kartı uzun bir süre destenin kesin bir parçası olmamıştır. 14. ve 15. yüzyılda desteler J’ye benzer bir sınıf daha içermiştir. Kraliçe kartı desteye Fransızlar tarafından eklenmiştir. Fransızlar Q kartına da tarihi ya da mitolojik figürler koymuşlardır. Kupa Q, Bavaria’nın Judith’i; Maça Q, Pallas; Karo Q, Rachel; Sinek Q, Argine’dir.

J (Vale/ Oğlan/ Asker)

Vale kartı J ile temsil edilir. Vale de diğer soylu kartlar gibi kendine özgü pozisyon, bıyık ve kıyafete sahiptir. Vale kartı 17. yüzyılda bir isim değişikliğine uğramıştır. İngilizce’de vale “knave” olarak geçerdi. Bu bir asker ya da hilekar anlamına geliyor olabilir, asker anlamı kabul edilmiştir. Kral ise “king” olarak geçtiği için yazılı kartların üretimi ile birlikte kartların üstüne “KN” ve “K” yazmaları gerekmiştir. Amerikan bir kart yapımcısı olan Samuel Hart, 1864 yılında “knave” ismini “jack”e değiştirdi. Bu ismi bir İngiliz oyunu olan “All Fours”dan aldığı düşünülmekte.

Joker

Her oyuna dahil olmayan Joker kartı 53. ve 54. kartlar olarak sonradan eklenmiştir. Diğer kartlardan farklı olarak yıldız ile temsil edilir ve simetrik olmayan bir tasarıma sahiptir. Üzerinde bir soytarı resmi bulunur. Joker kartı Amerikalılar tarafından “Eucher” denilen oyun için İç Savaş esnasında eklenmiştir. Joker kelimesinin “Juckerspiel” yani Almancada “Eucher”dan geldiği öne sürülmektedir. Buradan Amerikalıların ve Almanların bir etkileşim halinde olduğu çıkarılır. İskambil destesi Tarot kartlarıyla bağlantılı olmasına rağmen Joker ve Deli’nin bağlantısız olduğu kabul edilmektedir.

Gruplar

İskambil destesinde 4 grup vardır. Bunlar kendi içlerinde siyah ve kırmızıya ayrılır. Maça ve sinek siyah, kupa ve karo kırmızı gruplardır. Çin’den kalan kartlarda grup yoktur. Kart grupları ilk olarak Memlüklerle karşımıza çıkar. Memlükler kartların üzerinde günlük yaşantılarından parçalar olan kılıç, polo sopası, kupa ve para kullanmışlardır. İtalya ve İspanya’ya yayılan kartlar Memlüklerin kartlarına yakın kalmıştır. Kılıç, değnek/ sopa, kupa ve para grupları vardır. Şu anda da bu gruplarla deste bulunmaktadır. Aynı zamanda bu gruplar Tarot ve Thoth kartlarında da görülür. Sonrasında Almanya’ya giden kartlar burada yeniden oldukça farklı bir şekilde gruplanmıştır. Palamut, yaprak, kalp ve çan olarak gruplanmıştır. Bu gruplar küçük resimlerle gösterilmiştir. Almanların gruplarına yakın bir gruplandırma sistemi İsviçre’de görülür. Kartlar; palamut, kalkan, gül ve çana ayrılır. Burada kullanılan kalkan “Escutcheon”dur. Escutcheon üzerinde bir amblem taşır, kartlarda bu amblem haçtır.

En sonunda Fransızlar siyah ve kırmızı grupları oluşturarak maça (spike/ spade), sinek (club/ clover), kupa (heart) ve karo (tile/ diamond) gruplarını oluşturur. Kendileri sivri uçlu çubuk, yonca, kalp ve elması kullanmasına rağmen İngilizler ince uçlu çubuk yerine kürek ve yonca yerine sopayı kullanmayı tercih ettiği için İngilizce’de bu grupların iki ismi vardır. Sinek kartı eskiden kılıç, sonrasında palamut ve son olarak sopa/ yonca adını alıp Türkçe’ye sinek olarak geçmiştir. Karo ise paradan ve sonrasında çandan türemiştir. Kupa ilk olarak kupa, sonrasında gül ve kalp olmuştur ancak Türkçe’ye kupa olarak geçmiştir. Maça ise polo sopası, sopa ve değnek, kalkan, yaprak gruplarından günümüzdeki haline gelmiştir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Astroloji Nedir? Nasıl Ortaya Çıktı? Astroloji Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.