Cem Sultan Kimdir? Cem Sultan Olayı ve Sonuçları
Cem Sultan kimdir? Cem Sultan, Fatih sultan Mehmet’in en küçük oğludur. 1459 – 1495 yılları arasında yaşamıştır. Ağabeyi II. Bayezid ile giriştiği taht kavgasıyla bilinir.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Cem Sultan Kimdir?
Cem Sultan, 27 Aralık 1459 yılında, İstanbul’un fethinden 6 yıl sonra Edirne’de dünyaya gelmiştir. Fatih Sultan Mehmet ve Çiçek Hatun’un son şehzadesidir. Cem Sultan, ilk çocukluk yıllarında 10 yaşına kadar sarayda yaşamıştır. Bu 10 yıllık saray hayatında diğer şehzadeler gibi çok yönlü bir eğitim aldı. Eğitiminde büyük rol oynayan önemli devlet adamları bulunmaktadır. Bunlardan bazıları; Aştıoğlu Yakup Paşa, Gedik Ahmet Paşa ve Ayas Paşa’dır. Ardından 1469 yılında teamüller gereği 10 yaşında iken sancağa çıktı. Bu dönem Osmanlı’da şehzadelerin padişahlık yolunda kendilerini geliştirebilmeleri için sancağa çıkmaları gerekirdi. Cem Sultan’ın ise sancak beyi olarak görev yaptığı ilk yer Kastamonu idi. Sonrasında 1474 yılında babası Fatih Sultan Mehmet tarafından Konya sancak beyi olarak görevlendirildi.
Cem Sultan, gördüğü eğitimlere rağmen kendini geliştirmeye devam etti. Çok yönlü bir şehzade olması ile beraber en çok şiir alanındaki yeteneği ve ilgisi ile öne çıkmaktaydı. Şiirlerinde kullandığı Farsça dilinde de oldukça yetenekliydi. Cem Sultan; şiir alanının yanı sıra tarih, felsefe, coğrafya ve müzik alanlarına da ilgi duymaktaydı. Fatih Sultan Mehmet’in son şehzadesi olmasına rağmen Anadolu Seferleri başta olmak üzere babası yerine birçok kere vekillik yaptı. Taht yoluna yürüyen büyük Şehzade Mustafa’nın ölümünün ardından Cem Sultan, Karaman vilayetine sancak beyi olarak gönderildi. Dönemde Karaman Vilayeti, Konya’yı da kapsıyordu. Selçuklu gibi büyük bir Türk devletine başkentlik yapmasından dolayı Konya, dolayısıyla da Karaman Vilayeti siyasi üstünlüğe sahip olan bir konumdu. Bu vilayetteki 3 yıllık görevinin ardından 3 Mayıs 1481 yılında Fatih Sultan Mehmet’in ölmesi ile beraber Şehzade Bayezid ve Cem Sultan arasındaki taht kavgası başladı.
Cem Sultan Olayı
Fatih Sultan Mehmet, ölümünden önce kendisinden sonra tahta geçmesi için Cem Sultan’ı gösteriyordu. Bu sebeple vezir-i âzam Mehmed Paşa başta olmak üzere birçok devlet adamı taht için Cem Sultan’ı uygun görüyor ve destekliyorlardı. Buna karşın halk Cem Sultan’a karşın 2. Bayezid’in tarafını tutmaktaydı. Halk Bayezid’i desteklemelerinin sebebi olarak Fatih Sultan Mehmet’in dinsiz olmasını göstermekteydi. Çünkü Fatih Sultan Mehmet, hüküm sürdüğü dönem içerisinde Venedik ülkesine ticari ayrıcalıklar sağlamıştı. Ayrıca Osmanı hakimiyetindeki yerlerdeki Hristiyanlara da pekçok ayrıcalık sağlamıştır. Bu sebeple dönem içerisindeki Osmanlı halkı, taht kavgasında merhum Fatih Sultan Mehmet Cem Sultan’ı işaret ettiği için 2. Bayezid’in destekçisi olmuştur. Halk her ne kadar sebep olarak Fatih Sultan Mehmet’i dinsiz olarak görmeleri olarak gösterse de asıl sebep dönem içerisindeki ekonomik nedenlerdi. Fatih Sultan Mehmet’in dinsiz ilan edilmesi isyanlar için yalnızca bir bahane idi. Fatih Sultan Mehmet’in ölümünün ardından iki şehzade arasında başlayan taht kavgası olayı tarihçi İsmail Hakkı Uzunçarşılı şöyle ifade etmektedir:
“Fatih ölür ölmez Vezir-i âzam Mehmed Paşa ekseriyete uyarak bir taraftan Kelek Mustafa adında bir çavuşu, büyük Şehzâde Bayezid’i davet için Amasya’ya yollarken diğer taraftan da kendi adamlarından birini Cem Sultan’a gönderip yolu uzak olan Bayezid gelmeden evvel onu İstanbul’a davet ile bir emr-i vaki yapmak istemişti; fakat Cem’e bu gizli mektubu götüren şahsı Anadolu Beylerbeği Sinan Paşa yakalayarak öldürdü. Bunu, Bayezid’in gelmesini bekleyen yeniçeriler duyunca ayaklanarak vezir-i ‘azamı öldürdükleri gibi bazı evleri de yağmaladılar; bu anarşinin önünü almak için Bayezid gelinceye kadar büyük babasının yanında bulunmakta olan Bayezid’in büyük oğlu Korkud babasına vekâleten tahta geçirildiyse de söz ayağa düştüğünden Bayezid’in gelmesine kadar âsayiş yerine gelmedi; bununla beraber vezir İshak Paşa bir dereceye kadar fenalığı önlemeğe muvaffak oldu.”
Cem Sultan’ın İsyanı ve Tahta Çıkışı
Ölümünden önce Fatih Sultan Mehmet’in taht için onu işaret etmesi de Cem Sultan’ı cesaretlendi ve isyan etti. Ancak bu isyan için askeri bir çatışmaya girmemesi gerekiyordu. Çünkü ağabeyi İkinci Bayezid, askeri olarak kendisinden katbekat üstündü. Cem Sultan’ın olası bir askeri çatışmada kazanamayacağı barizdi. Bu nedenle bürokratik bir teklifte bulundu. Teklifinde Osmanlı Devleti topraklarının ikiye bölünmesini, Rumeli kısmının yönetiminin İkinci Bayezid’in elinde olması ve Anadolu kısmının yönetiminin ise Cem Sultan’ın elinde olmasını talep etti. Bu teklifin üstüne İkinci Bayezid’in orduları doğrudan Cem Sultan’ın üzerine yürüdü. 20 Haziran 1481 yılında Sultan İkinci Bayezid’in ordusu Yenişehir’de Cem Sultan’ın ordusuna yürüdü. Bu çarpışmanın ardından önce Cem Sultan Bursa’yı ele geçirip padişahlığını ilan etmiş olsa da ardından büyük bir yenilgiye uğradı. Sonrasında canını zor kurtararak Karaman’a kaçtı. Karaman yolunda tüm eşyaları, mal-mülkleri yağma edildi. Bunun üzerine Anadolu’da barınamayacağını anlayan Cem Sultan, ailesini de yanına alarak Mısır’a sığındı.
Memlük Sultanı Kayıtbay; Osmanlı şehzadesi Cem Sultanı, Osmanlı Devleti’ne karşı kullanmak amacı ile sarayında misafir etti. Bu misafirliği yıllar sürdü. Cem Sultan, bu yıllar içerisinde tekrardan küçük çaplı askeri harekâtlar gerçekleştirmeye çalışmış olsa da muvaffak olamadı. Ayrıca Cem Sultan, Mısır’da bulunduğu dönem içerisinde Kahire’den Hicaz’a geçerek hac vazifesini de yerine getirdi. Bunun sonucunda Osmanlı hanedanından hac ibadetini gerçekleştiren ilk hanedan üyesi oldu. Cem Sultan hac sırasında yazdığı şiirlerde saltanat kavgasından tamamen çekildiğini, hacda bu isteklerden arındığını ve iç huzuruna kavuştuğunu belirtmesine rağmen Hicaz’ın ardından Anadolu’ya geçmiştir. 27 Mayıs 1482 yılında bu sefer Konya’yı kuşatmak için orada olan Cem Sultan, Sultan İkinci Bayezid’in ordularının gelmesinin ardından kuşatmayı kaldırmış ve Ankara’ya gitmiştir. Cem Sultan’ın amacı Ankara’nın ardından tekrardan Mısır’a gitmekti ancak dönüş yolları kapatılmıştı. Sultan İkinci Bayezid, Cem Sultan’a tekrardan yüklü para ve Kudüs’e yerleşmesini teklif etse de Cem Sultan bu teklifi de reddetmiştir.
Cem Sultan’ın Rodos’a Gidişi
Bu dönemde Cem Sultan, Karaman Beyi Kasım Bey ve çevresindeki diğer önemli zatların yönlendirmeleri ile Rumeli’ye geçip mücadelesini orada sürdürme kararı aldı. Bu sayede Rodos gibi yerlerdeki şövalyelerden destek alacak ve Sultan İkinci Bayezid’e karşı daha güçlü olarak tahta yürüyecekti. Cem Sultan, Sen Jan Şövalyelerinden, Pierre d’Aubusson tarafından Rodos’a davet edildi. 1482 yılının Temmuz ayında Rodos’a geçti. 30 Temmuz 1482 tarihinde vardıkları anlaşmaya göre Rodos şövalyeleri Cem Sultan’ı koruyacak ve yardım edeceklerdi. Ayrıca Cem Sultan istediği zaman Rodos’u terk edebilecekti. Bunun karşılığında ise Cem Sultan tahta geçtiğinde Rodos’tan alınan adalar verilecek, ayrıca 150 bin altın alacaklardı. Cem Sultan Rumeli yolunda konuk edildiğini düşünmüştü ancak bu anlaşma ile beraber esaret yılları başlamıştı. Pierre d’Aubusson her ne kadar yakın bir tavır sergiliyor olsa da Cem Sultan’la yaptıkları anlaşmayı Papa’ya şu mektubu ile anlatmıştı;
“Şimdi Mehmed’in menfur ırkını mahvetmek artık Hristiyanların elindedir. Şehzâde Cem’e asker verilecek olursa taraftarları kuvvet bulacaklardır. Cesaretten mahrum olan kardeşi bundan son derece korkacaktır. Kardeşinin maiyetinde o derece mükemmel serdarlar yoktur. İçlerinde en mükemmeli, Otranto fatihi Gedik Ahmed Paşa’dır; o da kendisine karşı hareket etmek için münasip bir fırsat bekliyor. Hatta Sultan Cem’e bu yolda bir mektup yazmış, talihinden meyus olmamasını, bil’akis şimdilik ahvale tâbi olmasını tavsiye etmiş.”
Pierre d’Aubusson, Cem Sultan’ın tahta geçme ihtimaline karşın onunla anlaşma imzalayarak kendini güvenceye almıştır. Pierre d’Aubusson, yapılan anlaşmada kendisi ve Rodos adası için ayrıcalıklar talep etmişti. Cem Sultan’ın Rodos adasına gelişinden önce Pierre d’Aubusson ile yaptıkları anlaşmada Cem Sultan, yapılan yardımın karşılığında 150 bin duka altın verileceğini ve Rodos’tan alınan adaların geri verileceğini belirtmişti. Ardından Sultan İkinci Bayezid farklı bir anlaşma yaptı. Her yıl şövalyelere 45 bin duka altın vereceğini söyleyerek Cem Sultan ile yapılan anlaşmayı bozdu. Sonrasında Cem Sultan Rumeli’ye geçme planları yaparken, Sultan İkinci Bayezid’in emri üzerine Fransa’ya gönderildi.
Cem Sultan’ın Ölümü
Cem Sultan beş yıl boyunca Fransa’da esirdi. Fransa’nın ardından 14 Mart 1489 tarihinde Roma’ya gitti ve papa ile görüştü. Papa, Cem Sultan üzerinden Osmanlı Devlet’ine karşı bir haçlı seferi düzenlemeyi planlıyordu. Ancak planı istediği gibi işlemedi ve bunun üstüne Cem Sultan’a Hristiyan olmasını teklif etti. Cem Sultan bu teklifi reddetti. Ardından 6 yıl boyunca Roma’da kaldı. Bu dönemde kendisine ve papaya suikast girişimleri olsa da bu girişimlerin hiçbiri başarılı olamadı. Sonrasında Fransa Kralı VIII. Charles’ in yoğun istekleri sonucu Cem Sultan Napoli’ye doğru yola çıktı. Yol esnasında fenalaştı. Tarihçiler bunun sebebinin papa tarafından zehirlenmesi olduğunu düşünse de konu ile ilgili net bir kaynak bulunmamakta. Fenalaşmasının ardından Osmanlı’ya gömülmesi ve Mısır’da kalan ailesinin İstanbul’a götürülmesini belirttiği bir vasiyet yazdırdı.
