Tarih Biliminin Özellikleri Nelerdir? Tarihi Olayın Özellikleri

Tarih biliminin özellikleri nelerdir? 

• Tarihi bir olay aynı biçimde gerçekleşemez.
• Tarihi bir olay için deney ve gözlem yapılamaz.
• Tarihi bir olay belirli yerde ve zamanda geçer.
• Tarihi bir olay belgelere dayanır.
• Tarihi bir olay insan faaliyeti içeriyorsa tarihin konusudur.
• Tarihi bir olayın sonucu başka bir tarihi olayın nedenidir.
• Tarihi bir olay insanların geleceğine yön verir.
• Tarihi bir olay hiçbir zaman kesinlik içermez.
• Tarihi bir olay yaşandığı dönemin koşullarına göre incelenir.

Tarih Bilimi Nedir?

İnsan topluluklarının geçmişteki yaşayışlarını, kültürlerini ve topluluklar arasındaki ilişkileri; yer ve zaman göstererek, yanlış ve uydurma bilgiler içermeyen yazılı belgelere ve kaynaklara dayandırarak ve neden-sonuç ilişkisine uygun olarak tamamen tarafsız bir şekilde inceleyen bilim dalına “Tarih bilimi” denir.

Tarih bilimi kısaca, insanların geçmişte yaşadığı olayları inceleyen bir bilim dalı şeklinde de tanımlanabilir. Tarih insan ile başlayan bir bilim dalı olduğundan, tarihin konusu insandır. Tarih; ispatlara yani belge ve kaynaklara dayandırılarak, yer ve zaman gösterilerek, objektif bir yaklaşım ile ve olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi kurularak incelenmelidir. Tarih bilimi genel olarak geçmişi, geçmiş dönemlerdeki toplulukları ve topluluklar arasında yaşanmış olayları inceler. Dolayısıyla insan topluluklarının her türlü faaliyeti, tarihin bir konusudur.

Tarih Biliminin Özellikleri

Yukarıda kısa özetine yer verdiğimiz tarih biliminin özellikleri konusunu burada maddeler halinde ayrıntılı olarak inceleyelim. İşte tarih biliminin özellikleri;

• Tarihi bir olayın tekrardan gerçekleşmesi mümkün olmadığından, yaşanmış olayların tekrarı yoktur.
• Ayrıca olaylar incelenirken, olayların yaşandığı dönemin şartları dikkate alınır.
• Tarihi olayların meydana geldiği yer ve zaman bellidir. Dolayısıyla bir olayın yer ve zamanı bilinmiyorsa bu olayın tarihsel bir karşılığı ya da değeri yoktur. Bu nedenle yer ve zamanı belli olmayan olaylar hikaye veya efsane olarak kabul edilir.
• Tarihte deney ve gözlem olmaz. Olaylar belgelere dayalı yaşanmış olaylar üzerinden incelenir. Dolayısıyla tarihi olaylar her zaman kanıt ve ispatlara dayalı olarak, belgeler ve kaynaklara dayanarak incelenmek zorundadır.
• Olaylar tamamen objektif, tarafsız, nesnel ve neden sonuç ilişkisine bağlı olarak incelendiğinden, tarihte yaşanmış bir olayın sonucu başka bir olayın nedenidir.
• Tarih biliminin herhangi bir kanunu veya kuralı yoktur.
• Tarih dinamik bir bilim olduğundan, kendini yenileyebilir.
• Tarih, geçmişte yaşanılan olaylardan ders çıkarıldığından dolayı geleceğe ışık tutar.
• Ayrıca, yaşanmış tarihi bir olay her zaman belgelere dayanmasına rağmen, hiçbir zaman tam anlamıyla bir kesinlik yoktur. Bunun sebebi ise, bulunan yeni belgelerin bir önceki belgenin doğruluğunu çürütecek nitelikte olabilme ihtimalinden kaynaklanmaktadır.
• Tarihi bir olayın incelenmesinde en önemli unsur belgelerdir. Belgeler birinci el ve ikinci el olarak sınıflandırılır. Ayrıca belgeler sözlü, yazılı ve yazısız belgeler olacak şekilde üçe ayrılmaktadır.

Tarih Biliminin Türleri

Tarih kendi içerisinde de türlerine ayrılmaktadır. Bunlar; genel tarih, özel tarih, siyasi tarih, sanat tarihi, bilim tarihi ve uygarlık tarihi olmak üzere gruplandırılır. Genel tarih, toplulukların geçirdiği aşamaların bütünlük içerisinde incelendiği bir tarih türüdür. Özel Tarih, bir devletin veya ulusun tarihinin incelendiği bir tarih türüdür. Siyasi Tarih, topluluklar arasındaki savaşların, ittifakların ve barış antlaşmalarının incelendiği bir tarih türüdür. Sanat ve bilim tarihi dönemlere göre bu alandaki ürünleri inceleyen tarih türleridir. Son olarak uygarlık tarihi ise, toplumların ortaya koyduğu kültürleri ve uygarlıkları inceleyen bir tarih türüdür.

Tarih Biliminin Yöntemi

Tarihi bir araştırmada genel olarak; kaynak arama, araştırılan tarihi olay ile ilgili olan tüm belgelerin incelenmesi ve değerlendirme yapılması, bilgilerin sınıflandırılması, bulunan verilerin doğruluk derecesinin kontrol edilmesi ve bir araya getirme gibi aşamalar izlenir. Tarihi araştırmalarda olayın veya olayların geçtiği yerde çeşitli araştırmalar yapılmalıdır. Olayın veya olayların üzerinden belirli bir zamanın geçtiğinden emin olunmalıdır. Ayrıca yapılan araştırmalarda, olayların günümüz değer yargılarıyla yargılanmamasına dikkat edilmelidir. Yapılan tarihi araştırmada; öncelikle tarihi olayların analizini yapmak amacıyla tarama yapılarak araştırma için gerekli olan bilgi ve veriler tespit edilir.

Örnek olarak; Osmanlının kuruluş dönemi ile ilgili tarihi bir araştırma yapılacak ise, veri olarak elde edilmesi gereken kaynaklar şunlardır. Araştırılan dönemi tamamen yansıtan birinci elden kaynaklar ile araştırılan dönemi yansıtan ve daha sonra o dönemin baz alınarak yazıldığı eserleri kapsayan ikinci elden kaynaklar bulunmalıdır. Sonrasında tasnif yani sınıflandırma yapılarak, elde edilen bilgi ve veriler sınıflandırılır. Tasnif aşamasında hangi bilgilerin, hangi aşamada ve nasıl kullanılabileceği belirlenir. Tarihi araştırmalarda tarihin tasnifi, yani sınıflandırılması onu daha iyi araştırmak ve anlamak için yapılır.

Ayrıca tarih; konuya, zamana ve mekana göre olmak üzere üç farklı sınıfa ayrılarak incelenir. Daha sonra tahlil yani çözümleme yapılarak, kaynaklardan yapılan taramalar ve sınıflandırmalar sonucunda elde edilen bilgi ve verilerin yeterliliği çözümlenir. Bu aşamada; ulaşılan bilgilerin, yapılan tarihi araştırmanın konusuna gerçekten uygun olacak yeterliliği taşıdığı ya da taşımadığı sorgulanır. Bir sonraki aşamada tenkit yani eleştiri yapılarak, elde edilen bilgi ve belgelerin güvenilirliği sorgulanır. Bulunan bilgilerin objektif olmasına dikkat edilir. Diğer kaynaklar ile karşılaştırıldığında herhangi bir bilgi yanlışının olmadığından emin olunur. Ayrıca bu aşama iç tenkit ve dış tenkit olarak iki kısma ayrılır. Terkip yani sentez aşaması ise, tüm aşamalardan ve yapılan tüm araştırma sürecinden sonra elde edilen bilgilerin birleştirildiği son aşamadır. Sonuncu aşamadan sonra, yapılan tarihi araştırma sonlanır.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Tarih Biliminin Yöntemi Nedir? Beş Aşamalı Sıralı Yöntem başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Tarih Biliminin Konusu

Tarih biliminde incelenen, geçmişte yaşanmış olan tarihi olayların tamamı genellikle kısa sürede gerçekleşen ve tamamıyla somut durumlardır. Yaşanan bu olayların tarihi, hangi dönemde ya da yılda geçtiği, bellidir. Tarih boyunca yaşanmış bazı olaylara örnek olarak; Malazgirt Savaşı, Talas Savaşı ve Cumhuriyetin ilanı vb. söylenebilir. Olayların sonucunda gerçekleşen uzun süreli ve soyut durumlar ise “olgu” şeklinde tanımlanır. Olayın aksine olgu kavramının tarihi, hangi dönemde ya da yılda geçtiği, belli değildir. Bazı olgu örnekleri olarak; Anadolu’nun türkleşmesi, Türklerin müslümanlaşması ve Türkiye’nin gelişerek demokratikleşmesi vb. söylenebilir.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Tarihin Konusu Nedir? Tarihin Konusuna Örnekler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.