Polonya Sendromu Nedir? Tarihi ve Önemi
II. Dünya Savaşı Sürecinde Polonya Sendromu ve Türkiye
Polonya Sendromu nedir? Polonya Sendromu, uluslararası ilişkilerde iki ateş arasında kalmak olarak tanımlanabilir. İkinci Dünya Savaşı sırasında Polonya’nın işgale uğrayacağı konusunda duyduğu endişe olarak da tanımlanabilir.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Polonya Sendromu Nedir?
İkinci Dünya Savaşı sırasında Polonya’nın, hem Rusya hemde Almanya tarafından işgale uğrayacağı konusunda duyduğu endişeye verilmiş isimdir. Ayrıca Almanya’nın, Varşova’yı işgal ettiğinde, direnişçi Polonyalılar arasında ve daha sonra şehirdeki sivil halk arasında yaşanan zorlayıcı ve travmatik deneyimleri de ifade eder.
Polonya Sendromu, uluslararası ilişkiler literatüründe iki ateş arasında kalmak olarak da tanımlanabilir. İkinci Dünya Savaşı’nda Almanya’nın Polonya’ya savaş açmasıyla Türkiye’de de bu sendrom oluşmuştur. Bu sendroma göre Almanya, Türkiye’ye saldırırsa Rusya da bu saldırı sonucunda Türkiye’ye girer korkusu yaşamıştır.
Savaşlar Dünya tarihi boyunca karşı tarafın bertaraf edilmesi amacıyla gerçekleşen saldırı durumuyla ilişkilendirilir. Savaşlar, nesillerden nesillere ortaya çıkan kültür ve ekonomik farklılıklarla paralel olarak karşı bir ideoloji veya dini inancın dayatılmak istenmesi, ekonomik kaynakların ele geçirilmesi veya varolan bir düzene karşı çıkan başkaldırılar sonucu ortaya çıkabilir. İnsanlığın geçirdiği süreç boyunca yürüttüğü saldırı ve diplomatik polemikler uluslararası ilişkiler dalının ortaya çıkışına ve ülkelerin aktif diplomasilerinin incelenmesi ihtiyacını doğurmuştur.
Polonya Sendromu, uluslararası ilişkiler literatürüne göre aktif tarafsızlık sonucu “iki ateş altında kalma” ve iki zıt kutup tarafından işgal edilme endişesinin ortaya çıkması olarak ifade edilmektedir. Özellikle insanlığın gördüğü ilk “Büyük Savaş” olarak adlandırılan I. Dünya Savaşı, ardından I. Dünya Savaşı’nın sonuçlarından da büyük ölçüde kaynak bulan II. Dünya Savaşı’nın ortaya çıkışı insanlığın savaşlar ve politika çerçevesinde ortak bir bellek oluşturmasıyla sonuçlanmıştır. Yalnız II. Dünya Savaşı süresince milyonlarca asker ve sivil hayatını kaybetmiş ve yüzyıllardır yürütülen bilişsel birikimin de öngörülemez ve geri döndürülemeyecek biçimde zarar görmüştür. II. Dünya Savaşı ardından ortaya çıkan “Dünya Düzeni” günümüzde çoğu uluslararası ilişkiler uzmanına göre geçerliliğini sürdürmektedir. II. Dünya Savaşı’nda yürütülen başarılı politikalar Türkiye bazında Polonya Sendromu’nun meydana gelişinin önüne geçmiştir.
İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Polonya
1 Eylül 1939’da Almanya’nın Polonya’yı işgali II. Dünya Savaşını başlatmıştır. İşgal öncesi Adolf Hitler‘in 1934 yılında imzalamış olduğu Saldırmazlık Paktı, Almanya’nın savaşa girmesi durumunda ortaya çıkabilecek bir Polonya-Fransa askeri ittifakının önüne geçmiştir. Almanya’nın sahip olduğu askeri hava kuvvetlerini yeni bir mobil savaş anlayışı üzerinden uygulayabildiğini göstermiştir. Polonya, işgaller karşısında önceki yıllarda imzalamış olduğu anlaşmanın etkisinde kalarak geç müdahale etmek durumunda bırakılmıştır. Almanya’nın özellikle hava kuvvetleri bakımından üstünlüğü Polonya’yı dezavantajlı konumda bırakmıştır.
Polonya’nın içinde bırakıldığı durum aynı zamanda Almanya ile II. Dünya Savaşı öncesi müttefik olan Rusya’nın da Polonya’ya işgal ihtimalini ortaya çıkardı. Polonya’nın Alman işgali acımasız ve baskıcıydı; Naziler Polonya halkına karşı yaygın katliamlar, zorla çalıştırma ve diğer zulümleri uygulamıştır.. Polonya’nın Yahudi nüfusu da imha edilmek üzere hedef alınmış, Naziler tarafından Auschwitz, Treblinka ve Sobibor da dahil olmak üzere bir dizi toplama ve imha kampı kurulmuştur. Polonya direniş hareketi, karşılarındaki ezici güçlere rağmen, savaş boyunca sabotaj, casusluk ve diğer direniş eylemleri gerçekleştirerek Alman işgaline karşı mücadele etmeye devam etmiştir. Bu direniş hareketlerinin en ünlüsü, Polonya Vatan Ordusu’nun Varşova şehrini Alman işgalinden kurtarmaya çalıştığı 1944 Varşova Ayaklanması olarak adlandırılmıştır. Ayaklanma nihayetinde Almanlar tarafından bastırılmış ve binlerce Polonyalı sivilin ve direniş örgütü üyesinin ölümüne neden olmuştur. Savaştan sonra Polonya, komünist hükümetin muhalefeti bastırmasıyla bir Sovyet uydu devleti haline gelmiştir.
İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türkiye ve Polonya Sendromu
Türkiye Cumhuriyeti, II. Dünya Savaşı Dönemi’nde statükoculuk anlayışı üzerinden karar alma politikasını benimsemiştir. Statükocu anlayış (Status quo) mevcut durumu temsil eder ve statükocu anlayış mevcut siyasal ve sosyal düzenin mümkün mertebe muhafazasını kapsamaktadır. Statükocu düzen, revizyonistliğin tam tersi anlayıştır, revizyonist anlayış değişiklik ve kurulu düzenin değişikliğe uğraması üzerinden değerlendirilirken statükocu anlayış düzenin korunması üzerinedir. Cumhuriyetin ilk yılları genel ele alındığında revizyonist politikalar daha etkin görülmüş, ancak ortaya çıkan Dünya Harbi’nde tarafsızlığın korunması amaçlı statükocu tavrı tehlikeye düşürmüştür. Dünya genelinde kutuplar mihver devletler ve müttefik devletler ekseninde taraflaşırken Türkiye Cumhuriyeti Devleti, 1941 yılı itibariyle statükocu tavrın entegresine yoğunlaşmıştır. Savaş ilanının ardından bir gün sonra tarafsızlığını ilan eden Türkiye, Alman-Rus polemiğinin ardından Polonya Sendromu tehlikesini de bertaraf etmiştir.
Alman Birliklerinin 1942 Haziranında Rusya’yı işgali, Türkiye’nin tarafsızlığını tehlikeye düşüren iki devletin birbiriyle polemiğe girmesi ve Türkiye’nin gündemden uzak olmasını sağlamıştır. Dönemin Dışişleri Bakanı Şükrü Saraçoğlu bu anlayışın korunmasında önemli rol oynamıştır. Türkiye-Almanya ilişkilerinin iyileşmeye başladığı Haziran 1942’de Almanya’nın Sovyetler Birliği’ne saldırısı Türkiye’yi Polonya Sendromuna uğramaktan yani SSCB ve Almanya ortak işgalinin gerçekleşmesi ihtimalini ortadan kaldırmıştır. Almanya ile izlenen saldırmazlık antlaşması ve Batı ile yürütülen olumlu ilişkiler bu duruma örnek oluşturmaktadır.
Türkiye Cumhuriyeti bu süreç içerisinde statükocu ve revizyonist devletler arası ince bir denge politikasında yoğunlaşmış, sonuç olarak mihver ve müttefik devletler arası saldırıların dışında durabilmeyi başarmıştır. Türkiye, savaş sonrasında ise statükocu tavrını Batı’ya yöneltmiş, özellikle Sovyetler tarafından sergilenen saldırgan tutum Türkiye’nin Amerika ve İngiltere ekseninde diplomasi izleme eğilimi ile sonuçlanmıştır. Soğuk Savaş sürecinde ise Türkiye, stratejik açıdan önemli jeopolitik avantajlarına da ithafen kapitalist Amerika yanında yer alarak müttefik belirlemiştir. Soğuk Savaş Dönemi’nde izlenen politikalar, Türkiye’nin NATO’ya girişini büyük ölçüde kolaylaşmıştır.
Not: Bu konuyla ilgili olarak İkinci Dünya Savaşı Ne Zaman Başladı? Nedenleri ve Sonuçları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.
