Neandertal nedir? Neandertal, günümüzden yaklaşık 250 bin yıl önce yaşamış bir Homo (insan) türüdür. Bu tür 1856’da keşfedilmiştir.
Neandertaller, yaklaşık 200 bin ila 28 bin yılları arasında yaşamış bir insan türüdür. Sapiens’e en yakın olan Neandertaller için, bazıları bu türün yok olduğunu söylerken bazıları Sapiens ile asimile olarak yaşadıklarını savunur. Bu yazımızda Neandertaller: Yok mu Oldular Yoksa Aramızdalar mı? Neandertaller aslında yok oldu mu? Neandertaller’in ve Homo’nun tarihi nedir? sorularını yanıtladık.
Bu Yazının İçindeki Başlıklar:
Homo Nedir? İlk İnsan
Neandertallerin insan olduğunu anlamak için ilk olarak insan, yani Homo’nun ne demek olduğununun bilinmesi gerekir. Homo’nun ve atalarının genel farkı alet yapabilmeleri, toplumsal hayali kuramlar üretebilmeleri ve sanat konularının var olmalarıdır. Homo’nun ortaya çıkışı aslında Sahelantropus tchadensis (Taomi adamı) olarak adlandırılan maymunsu bir türdür. İnsana benzemeyen ancak insan ve şempanze dallanmasında görev alan en eski canlıdır. Beyni çok küçüktür ve kazılarda sadece bir kafatası ve birkaç kemik bulunabilmiştir. Bu türün ömrünün sonlarına doğru, şempanzelerin ve tüm Homo türlerinin atası olan Orrorin Tugenensis ortaya çıkmıştır.
Bu tür, insanlar için en önemli türlerden biridir. Yaklaşık olarak 6 milyon yıl önce hayatını sürdürmüştür. İnsanın sahip olduğu körelmiş azı dişleri, iki ayak üzerinde duran ilk insan atası olma ve alet yapabilen bilinen ilk canlı olma özelliğiyle insanın evrimini hızlandıran bir canlı olma özelliğini gösterir. İleriki zamanlarda yavaşlayacak olan beyin gelişimi en hızlı bu türde gerçekleşmiştir. Bu türün yaşadığı zamanlarda bu türden gelen canlılar üç gruba ayrıldı. Orrorin Tugenensis olarak kalanlar, ki ömürleri çok fazla sürmedi. Homo Habilis olanlar ve şempanze olanlar. Neandertaller ise Homo Habilis’in yolundan ilerlemişlerdir.
Homo Nasıl Ortaya Çıktı?
Homo, modern insanı ve diğer insan türlerini bünyesinde barındırır. Günümüzde Homo sapiens sapiens dışında türü bulunmayan bir türdür. Orrorin Tugenensis’ten gelen ve şempanze ile evrim kardeşliği bulunan Homonoidler, ilk olarak 2.2 milyon yıl önce Homo Habilis olarak ortaya çıkmıştır. O zamanlar şempanzeye çok benzeyen bir tür olan Homo Habilis, ayakta durabilen ancak çok fazla dik duramayan bir canlıdır. Taş aletler yapabilen ve Neandertal’in ve Sapiens’in aksine sadece et yiyen Homo Habilis, en ilkel insan türüdür. Bu yüzden ömrü, başka insanlar çıktıktan sonra çok uzun sürmemiştir.
Homo Habilis ortaya çıktıktan yaklaşık 200 bin yıl sonra Homo Erectus ortaya çıkmıştır. Bu insan türü, ayakta durabilecek hale gelmiştir. Bilim insanları bu dikelme evrimini kendisini güçlü gösterme ve görüş açısını artırmak için yapılan bir adaptasyon olduğu konusunda mağara çizimleri bulmuştur. Sanat algısı aynı zamanda bu dönemde ortaya çıkmıştır. Ateş kullanmayı bilen ilk dik canlı olan Erectus, Afrika’dan daha soğuk olan Avrupa ve Asya’ya göç etmiştir.
Homo Erectus göç edince, farklı yerlerde bulunan Erectuslar, yeni insan türlerinin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Bu insan türlerinin arasında Afrika’da kalmayı seçen Sapiens ve Avrupa’da ortaya çıkan Neanderthalensis de vardır. Belli yerlerde ise saf Erectus uzun zaman boyunca yaşamıştır. Yaklaşık 1.97 milyon yıl hayatlarını sürdüren Erectus, ömrü en uzun olan insan türüdür. Neanderthalensis, Sapiens, Rudolfhensis gibi türler de evrimleşmeyi sürdürürken Erectus yavaş yavaş geri kalmıştır. Sonunda yok olmuştur. Geri kalan türler de göç ederek evrim ağacını devam ettirmişlerdir. Kalıtsal olarak en yakın olan Sapiens ve Neanderthalensis’in asıl atası Homo Habilis’ten Erectus’a dönüşmeye başlayan ancak mutasyona uğrayan ve beyin ağırlıkları artan bireylerdir. Bu bireyler aynı zamanda eskiden Sapiens ve Neandertaller gibi anılan ancak sonrasında farklı bir insan türü olduğu saptanan, en ilkel ahşap mızrakları ve el baltalarını yapan Homo Heidelbergensis’in de atasıdır.
Neandertal Nedir?
Neandertal olarak bilinen Homo Neanderthalensis, 440 bin yıl önce evrimleşmiştir. 200 bin yıl önce ortaya çıkmıştır. 40 bin ila 28 bin yılları arasında da yok olmuşlardır. En çok fosili bulunan insan türlerinden biridir. Bunun sebebi, Neadnertaller’in iyi bir fosil koruyucu olan kirecin bol olduğu mağaralarda yaşamalarıdır. Hatta bazı Neandertaller’in kireçten aletleri bile bulunmuştur. Bu insan türünün ilk fosili Neander Vadisi’nde bulunmuştur. İsmi de buradan gelmektedir. “tal” sözcüğü, vadi anlamına gelmektedir. Kıyılarda yaşayan ve Doğu Akdeniz’e kadar uzanan keşif bölgeleri vardır. Afrika’ya, Sapiens’in ana topraklarına, ulaştıklarına dair bir kanıt yoktur. Sapiens’e göre daha güçlü ve dayanıklıdırlar. El becerisi yüksek, ateş kontrölünde uzman, soğuğa dayanıklı, çok iyi avlanan, ilkel silahları iyi üreten ancak gelişmiş silahlar üretemeyen ve çok zeki olmayan ve ses telleri çok gelişmiş olmadığı için etkili bir iletişim kuramayan bir insan türüdür. Modern kültürlerde, tiyatrolarda ve animasyonlarda tipik mağara adamı olarak görülürler.
Neandertal ile Sapiens Arasındaki Farklar
Homo Neanderthalensis, Homo Sapiens Sapiens’ten 150 bin yıl önce ortaya çıkmıştır. Homo Sapiens Sapiens’e fazlasıyla benzeyen Neandertaller, Sapiens’e göre daha arkaya doğru genişleyen bir kafatası, daha küçük bir beyni olan, evrimi daha yavaş gerçekleşen bir yapıya sahip olan, daha az ses çıkarabilme kapasitesi olan ve alet konusunda daha az gelişebilmiş bir türdü. Bazı kişiler bu nedenlerin Neandertaller’i Sapiens’e göre daha zayıf bir tür olduklarından doğal seçilim yüzünden yok olduklarını düşünürler.
Neandertaller’in sadece zayıf yönleri olduğu düşüncesi ise yanlış bir düşüncedir. Çünkü Neandertaller’in birçok güçlü yönleri de bulunmaktadır. Örneğin, Neandertaller yapıştırıcıyı bulan ilk canlılardır. Bu yapıştırıcılar, dönemin en güçlü mızraklarını üretebilmelerini sağlıyordu, bu yüzden bu dönemlerde avcılıkta çok gelişmişlerdi. Ayrıca el becerileri modern insanınkinden bile daha gelişmişti. Bu sayede yemekleri daha iyi pişirebiliyor ve yapıştırıcı üretebiliyorlardı. Yemek kültürleri de gelişmişti. Araştırmacılar, kalıntılara bakarak bu insanların pişirilmiş sebzenin üzerine pişirilmiş et koyarak bir tür yemek tükettiklerini kanıtlamıştır. Ayrıca beyin gelişimleri her ne kadar yavaş olsa da, kafatası hacimleri daha büyük olduğu için modern insandan daha zeki olma kapasitelerini ellerinde tutmuşlardır. Ancak bu evrimsel bir süreç olduğu için bu noktaya gelemeden ortadan kalkmışlardır.
Neandertal ile Sapiens Karşılaşması
Neanderthalensis ile Sapiens karşılaşması bilim insanları tarafından sık araştırılan bir konudur. İlk karşılaşmanın Avrupa’dan keşfe çıkan Neandertaller ile Afrika’dan keşfe çıkan Sapiens’in Doğu Akdeniz’de gerçekleştiği varsayılır. Bu birleşmeden sonrası Homo tarihi hakkında en sık tartışılan konulardan biridir. Bazı araştırmacılar Sapiens’in Neandertaller’i orada katlettiklerini, bazıları önce bekleyip sonra birlikte yaşadıktan sonra katlettiklerini, bazıları da bu katliamın gerçekleşmediğini, Sapiens ile etkileşim sonucu yok olduklarını, bazıları da yok olmadıklarını ancak asimile olduklarını savunur.
Sapiens’in Neandertaller’i hemen katletmiş olmaları en zayıf görüştür. Bunun nedeni genlerimizde Neandertaller’in genetik özelliklerinin bulunması ve eğer katlettiysek de bunu bekletmiş olmalarımızdır. Çünkü Neandertaller, Sapiens’e göre daha güçlüydü. Olası bir ani savaş durumunda bu savaşı Neandertaller kazanırdı. Neandertallerin hemen katledilmiş olmaları olasılığı bu nedenlerden dolayı düşüktür.
Sonradan katledilmiş olmaları olası bir durum. Çünkü Sapiens teknolojilerini anlamaktan sonra düşük iletişim ve gelişim nedenlerinden dolayı yaşamaya değer bir tür olarak görmemiş olabilir. Ancak genlerimizde bulunan Neandertal genomları bu toplumların uzun süre boyunca ilişki halinde bulunduklarını gösterir. Her ne kadar sonradan katledilme olasılıkları kayda değer bir olasılık bulundursa da, bilim insanların çoğu bu türün yok olmadığını söyler. Ancak doğal seçilim yüzünden az kalan Neandertaller’in Sapiens tarafından asimile olduklarını savunur. Bu durum, aslında Neandertaller’in tam olarak yok olmadıklarını, teknik olarak aramızda olduklarını gösterir.
Son görüş Sapiens ile Neandertal birleştikten sonra Afrika’dan gelen hastalıkların Neandertaller’e bulaşması sonucu yok olmalarıdır. Bu görüş de aynı zamanda çıkarılan fosiller ile kanıtlanmıştır. Ancak bu durumun bir Neandertal için mi yoksa tüm Neandertaller için mi olduğu bilinmiyor.
Neandertal Genleri
Bazı araştırmacılar, Neandertaller’in şu anda yaşamasının Homo türü için faydalı olacağını savunur. Yüksek kapasiteli beyin gelişimi bilimi ilerletebilirdi. Yüksek seviyedeki el becerileri ise sanat anlamında yeni bir seviye getirebilirdi. Ayrıca daha önceden hiçbir Sapiens’in yaklaşamadığı bir bakış açısı Neandertaller tarafından ortaya atılabilirdi. Neandertaller’in Sapiens tarihine yararı olmadığı düşüncesi de pek doğru değildir. Çünkü Neandertaller, Sapiens ile kesiştikleri zamanlarda, şu anki zamanı bile etkileyen faydalar sağlamışlardır.
Neandertaller, Sapiens ile karşılaşmalarından ve çiftleşmelerinden sonra Sapiens’e aktarılan bazı genler bulunmaktadır. Bunlardan ilki, çillerdir. Bu gen, kıyı kesimlerinde yaşayan Neandertaller’in soğuk iklimlerine ayak uydurmaktan veya Güneş’in etkilerinden ortaya çıkmıştır. Neanderteller’in bir genetik mutasyonudur. Sapiens ile çiftleştikten sonra bu özellik Sapiens’e de geçmiştir. Ayrıca Neandertaller, açık renkli ten özelliğini de bize aktarmışlardır. Soğuk ve karlı iklimlerde yaşayan Neandertaller için açık renk saklanmak için çok önemlidir. Aynı zamanda Afrika’da bulunan ve Neandertaller’den bağımsız olarak mutasyona uğramış bazı açık tenli Sapiensler Afrika’da doğal seçilimden hayatta kalmayı sürdürmüştür. Açık rengin ışığı yansıtması ve otlarda kamufle olmaları bu canlıları diğer Sapienslere göre bir adım daha öne çıkarmıştır. Bunun dışında mikroplardan ve UV ışınlarından koruyan ve saçlarımızda, tırnaklarımızda bulunan keratin, nikotin bağımlılığı, iri gözler, depresyon, uzun kafatası özellikleri de Neandertaller tarafından bize aktarılmıştır. Sanat akımının Neandertaller’den gelişmesinin sebebi de aslında depresyona yatkın bünyedir. Bu genin Neandertaller’in soğuk mağaralarda uzun süre yaşamaları sonucu evrildiği olasıdır.
Modern Neandertal Kavramı
Modern Neandertal, bilim insanlarını heyecanlandıran bir düşüncedir. Bu düşünce, Neandertaller’in asimile veya yok olmamaları durumunda ortaya çıkacak modern toplumdaki Neandertal örneğini gösterir. Modern Neandertal var olsaydı Homo türü nasıl gelişirdi tam olarak bilinmiyor. Bilim insanları, farklı perspektifleri sağlayan bir insan türünün insan ırkını daha hızlı ileriye götüreceğini savunuyorlar. Hayatta olsalardı Sapiens’ten çok daha zeki olacak olan Neandertaller, Sapiens’i kontrol altına bile alabilirlerdi. Bu nedenden dolayı bazı kişiler Modern Neandertal düşüncesine çok sıcak bakmamaktalar. Neandertaller’in soyunun tamamen tükenmiş olduğunu düşünsek de aslında Neandertaller, geri getirebileceğimiz türlerden biridir. Bilim insanları, bir annenin rahminde bir Neandertal bebek oluşturabileceklerini teorik yollardan kanıtladılar. Ancak bu deneydeki sıkıntılar çok kritik. İlk olarak, yüksek ölüm şansı ve anneyi tehlikeye sokan bu deney insanlara göre kesinlikle etik değil. Ayrıca, evimi duran Neandertaller’in modern insan beynine yetişmesi yavaş evrim hızlarından dolayı yüzbinlerce yıl sürebilir. Şu anda sadece gönüllü bir anne arıyorlar, ancak şu zamanlarda bir gönüllünün ortaya çıkacağı gözükmüyor.
Neandertaller Yaşıyor Mu?
Sonuç olarak Homo Neanderthalensis, Sapiens ile etkileşime geçmiş, yok olmuş veya asimile olmuştur. Potansiyeli yüksek ve modern dünyaya ayak uydurabilecek bir insan türüdür. Evrim ağacında kendisine uzun süreli yer bulamayan ancak Sapiens için en önemli insan türlerinden biri olan bu türün yok olması, teknolojiye büyük bir yara veya Sapiens’in sonunun önlenmesi olabilir. Bu tür, katledildi mi, hastalıkla mı yok oldu? Buzul Çağına uyum sağlayamadı mı veya bunlardan hiçbiri gerçekleşmedi. Sapiens arasında asimile mi oldu bilinmiyor. Ancak Sapiens’in evriminde büyük yarar sağlayan, hatta belki de hastalık bağışıklık genleriyle Sapiens’in hayatını kurtaran bu türün neler yapabileceğini bilim insanları hala araştırıyor. Eğer etik kurallardan çok uzak olan Neandertalleri geri getirme deneyi başarıyla gerçekleşirse çıkacak sonuçlar insanın merak duygusunu artıracak. Ancak yine de biraz korkutacak.
Not: Bu konuyla ilgili olarak Evrim Nedir? Evrim Düşüncesinin Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.
