Mahalle Mektebi ve Şemsi Efendi Okulu (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 12. sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük dersinin 1. ünitesi olan 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya ünitesinin 1. konusu olan Mahalle Mektebi ve Şemsi Efendi Okulu konusuna yer verdik. Mahalle Mektebi ve Şemsi Efendi Okulu konusunu “Mustafa Kemal’in Birinci Dünya Savaşı’na kadarki eğitim ve askerlik hayatını içinde bulunduğu toplumun siyasi, sosyal ve kültürel yapısı ile ilişkilendirir.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

Mahalle Mektebi ve Şemsi Efendi Okulu

Ders: Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük

Ünite: 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya

Konu: Mahalle Mektebi ve Şemsi Efendi Okulu

Kazanım: Mustafa Kemal’in Birinci Dünya Savaşı’na kadarki eğitim ve askerlik hayatını içinde bulunduğu toplumun siyasi, sosyal ve kültürel yapısı ile ilişkilendirir.

Mahalle Mektebi ve Şemsi Efendi Okulu konusunda Mustafa Kemal Atatürk‘ün Mahalle Mektebi ve Şemsi Efendi Okulu sırasındaki eğitim yaşamı hakkında bilgi verdik. Ayrıca Mustafa Kemal’in okul yaşamının ona katkısını inceledik.

Mustafa Kemal’in Mahalle Mektebi’nde Eğitim Yaşamı

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk çocukluk ve gençlik yıllarında yeterli bir eğitim sürecinden geçmiş; yıllarca durmaksızın yeni şeyler öğrenmeye devam etmiştir. Mustafa Kemal’in okula başlama süreci aile içerisinde bir tartışma ortamına yol açmıştır. Annesi Zübeyde Hanım dini ve geleneklerine çok bağlı bir kadın olduğu için oğlunun bu tarz bir eğitim ile büyümesini ileride dindar bir din adamı olmasını istiyordu. Fakat babası Ali Rıza Efendi annesinin tersine oğlunun daha çağdaş ve modern bir eğitim almasını istemiştir. Ali Rıza Bey ev içerisinde çıkan bu sorunu zekice çözmüştür.

Atatürk bu eğitim sürecinde annesi Zübeyde Hanım’ın isteğiyle dini bir okul olan ve çocuklara Kur’an, namaz kılınması gibi eğitimler verirken matematik, fen bilimleri gibi Atatürk’ün yaşadığı döneme göre modern ve çağdaş bilimlere yönelik dersleri içerisinde bulundurmayan daha geleneksel ve eski tarz bir okul olan Mahalle Mektebi’nde eğitim hayatında başlamıştır. Ali Rıza Bey oğlunun bu okulda eğitim görmesini istememesine rağmen gönül rahatıyla oğlunu bu okulda göndermiştir. Çünkü Ali Rıza Bey oğlunu tanıyan bir babaydı ve oğlunun bu okulda uzun süre kalamayacağının farkındaydı.

Mahalle Mektebi yapı olarak tamamen din temelli bir eğitim veren, modern ve çağdaş bir türden uzak eğitim veren bir okuldu. Mustafa Kemal bu okula gittiğinde genel yapıya hiçbir zaman uyum sağlayamamıştır. Bu okulda modern okul sıraları yerine yer masaları, modern kalem ve defter yerine daha geleneksel araçlar kullanılıyordu. Bunun dışında genel olarak Avrupa’da daha yaygın olarak kullanılan ve modern bilimlerin öğretilmesinde önemli bir yere sahip olan cetvel, pergel, dünya küresi, harita gibi eğitimde yeni yeni kullanılmaya başlanan ve öğrenciler için çok büyük öğrenme fırsatları sağlayan öğrenim araç gereçleri kullanılmamıştır.

Bunların dışında cami yanlarına yapılan bu okullarda çocuklar kız ve erkek olarak cinsiyetçi bir ayrıma göre sınıflara ayrılmıştır. Yıllar geçtikçe eğitim sistemi değişmiş ve neredeyse 4 yaşından itibaren çocukları alıp eğitim vermeye ilahiler, ayetler, hadisler öğretilmesine yardımcı olmuştur. Bu mescitler sayesinde yeteri sayıda din adamı yetiştirilebilmiştir. Fakat din adamı olarak yaşamına devam etmeyecek insanlara akademik olarak modern bir bilim öğretmediği için pek bir faydası bulunmamıştır. Bu da Osmanlı’da eğitimin hedefsiz ve idealsiz bir şekilde sadece din öğretmek için yapıldığını bize basit bir şekilde göstermiştir.

Mahalle Mektebi, Mustafa Kemal’in küçük yaşlarında tam olarak bir fikir ve düşünme yapısında sahip olmadığı yıllarda bile yapısında ters düşmüş. İslami eğitim, geleneksel eğitim ve giyinme yapısında alışamamış ve uyum sağlayamamıştır. Bu Mustafa Kemal’in çok küçük yaşlarda bile geleneksel eğitime, gelenek ve göreneklerine çok bağlı kalmadığı ve çağdaş bir şekilde hayatını devam ettireceğine ulaşabiliriz. Mustafa Kemal’i gelenek göreneklere bağlı kalmaması yıllar içerisinde değişmemiştir. Yaptığı inkılap ve yenilik çalışmalarıyla yüzyıllardır süregelen yapılar ve oluşmuş kalıpları kırıp yeni düzenleri cesurca getirebilmesiyle de belli oluşmuştur.

Mustafa Kemal’in Şemsi Efendi Okulu’nda Eğitim Yaşamı

Kısa bir süre bu okulda geleneksel tarzda eğitim gören Mustafa Kemal, okulda yapısı gereği uyum sağlayamamıştır. Öğretmenleriyle ve arkadaşlarıyla bazı problemler yaşamış ve kısa süre içerisinde okuldan babasının da ona olan desteğinde güvenerek ayrılmıştır. Mahalle Mektebi sürecini tamamlamıştır ve mahallelerinde yeni kurulmuş bir özel okul olan Şemsi Efendi Mektebi’ne katılmıştır. Okula katıldığı andan itibaren öğretmen, Şemsi Efendi Mustafa Kemal’in bakışlarından ve davranışlarından kısa süre içerisinde üstün bir zekaya ve baskın, lider bit karaktere sahip olduğunu anlamıştır. Bu okul Osmanlı eğitim yapısının tersine modern birimler, matematik, fen bilimleri gibi dersler görerek çağında uyum sağmayabilen, geri kalmamış ve modern bir hayatın temellerini atmıştır.

Mustafa Kemal bu okulda büyük başarılara imza atmıştır. Akademik anlamda başarılarıyla övgü dolu bir öğrencilik hayatı geçirirken ani şekilde babasını kaybetmiştir. Dayısının çiftliğine yerleşerek eğitim hayatına bir ara vermek zorunda kalmıştır. Bir süre eğitimi aksayan Mustafa Kemal bir süre sonra teyzesinin evinde kalarak okul hayatına devam etmiştir. Fakat bu süreçte Şemsi Efendi Mektebi’ne dönmemiş, askeri okul sınavlarına girmiştir. Hayatının geri kalan kısmını bir asker olarak geçiren Mustafa Kemal, askerlik hayatında da Şemsi Efendi Mektebi’nde öğrendikleri ile kendi temelini oluşturmuştur. Hayatı boyunca kendini ilerletmiştir. Bu okulda pek çok güzel anı yaşamış, başarılı bir öğrencilik hayatı geçirmiştir.

Bu okulda olan başarısını Mustafa Kemal, okula gelen müfettişe karşı verdiği etkileyici ve zekice cevaplar ve müfettişi kendine hayran bırakması ile anlatmıştır. Öğretmenin üst sınıf kitaplarından sorduğu matematik soruların rahatça çözen Mustafa Kemal, kısa süre içerisinde hem okulda öğretmenine verdiği cevaplarla ve çalışkanlığıyla bütün ilgiyi üzerine toplamıştır. Okullarını denetlemeye gelen müfettişe verdiği cevaplarla da müfettişi kendine hayran bırakmıştır. Bu okulun yapısı 1885’te Türk çocuklarının çağdaş eğitim alması için kurulan ve cumhuriyet tarihine kadar süregelen Işık Okulları ile de pek çok benzerlik göstermiştir.

Şemsi Efendi okulunun bir özel okul olması, okulda masa, sıra, kalem gibi çağı yakından takip eden ve Avrupa tarafından kullanılan eğitim yöntemlerinin kullanılması Mustafa Kemal’e modern, çağdaş bir bilimsel yapı bırakmıştır. Mustafa Kemal’e küçük yaşta kazandırılan bu değeler, kitap okuma sevgisi, modern düşünme ve geleneksel yapıya bağlı kalmama isteği hayatının her evresinde Mustafa Kemal ile beraber gelmiştir. İleride katıldığı savaşlarda bile bilgi edinmek, kültürlenmek için kitap okumasıyla, büyük bir lider olduğunda gelen olumsuz tepkileri ve sert eleştirileri dinlemeden cesur bir şekilde yeni bir sistemi ortaya çıkarması ve 600 yıllık köklü bir tarihi kaldırıp yen, bir cumhuriyeti hayata kazandırmasıyla bize bu okulda neler kazandığını göstermiştir. Geleneksel bir yapının hakim olduğu bir ortamda geleneksel eğitimi yarıda bırakıp modern bir eğitim almanın faydalarını bütün dünyaya göstermiştir.

Mustafa Kemal’in Okul Yaşamının Ona Katkısı

Sonuç olarak Mustafa Kemal hayatının kısa bir bölümünde çağdaşlıktan tamamen uzakta, gerçekçi olamayan, hayatta akademik olarak insanlara çok bir şey katmayan geleneksel bir eğitim almaya mahkûm kalmıştır. Yapısı gereği bu eğitime katlanamayan Mustafa Kemal daha yapısına uygun bir eğitim almak için özel bir okul olan Şemsi Efendi ortaokuluna geçmiştir. Ve orada öğrendi çağdaş bilgiler ile kendine akademik ve kültürel bir temel oluşturmuştur. Hayatının ortaokul, lise ve üniversite yıllarında kendine kattığı farklı işlerle ilgilenme, birçok konuya derin bir hakimiyet duyma ve kitap okuma sevgisini ve çok okuma alışkanlığını da bu temelin üstüne eklemiştir.

Mustafa Kemal’in kendine hazırladığı bu yapı her şeyde olduğu gibi meyvesini vermiştir. Katıldığı savaşlarda daha az askeri olsa bile rakip komutandan daha bilgili ve daha çok askeri beceriye sahip olduğu için savaşlarda çok başarılı olmuştur. Katıldığı savaşlarda başarılı bir şekilde sonuçlandırmıştır. Mustafa Kemal’in kendine oluşturduğu bu temel yalnız kendi hayatını değil, oluşturduğu Kurtuluş Savaşı’nda bütün Türk Milletinin hayatını etkilenmiştir. Oluşturduğu bu temel ve üzerine koyduğu eğitim ve profesyonel iş hayatı ile Mustafa Kemal kendini çok iyi bir şekilde geliştirmiştir. O 1900’lü yıllarda yaşayan bütün Türk Milleti’nin neredeyse hayatına bir dokunuş bırakmıştır.

Kısaca Atatürk, aldığı eğitimi çok iyi değerlendirmiş, kendine Şemsi Efendi Okulu’na oluşturduğu altyapı ile birçok insanın geleceğini oluşturmuştur.

---

1. Ünitenin Tüm Konuları: 20. Yüzyıl Başlarında Osmanlı Devleti ve Dünya ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.