Maarif Kongresi Nedir? Amacı, Önemi ve Kararları

Maarif Kongresi nedir? Maarif Kongresi, 15-21 Temmuz 1921 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen bir eğitim kurultayıdır. Türkiye Cumhuriyeti’nin milli eğitim ve kültür politikaları ana hatlarıyla ilk kez bu kongrede tartışılmıştır.

Bu yazımızda Maarif (Eğitim) Kongresi ne zaman, nerede, niçin toplandı? Maarif Kongresi’ne kimler katıldı? Bu kongrede hangi kararlar alındı? Maarif (Eğitim) Kongresi önemi ve özellikleri nelerdir? sorularını yanıtladık.

Maarif Kongresi Nedir?

Maarif Kongresi, 15-21 Temmuz 1921 tarihleri arasında Ankara’da düzenlenen bir eğitim kurultayıdır. Türkiye Cumhuriyeti’nin milli eğitim ve kültür politikaları ana hatlarıyla ilk kez bu kongrede tartışılmıştır. Bütün zorluklara ve risklere rağmen Mustafa Kemal Atatürk’ün de katıldığı kongrede çağdaş Türkiye Cumhuriyeti’nde yer alacak eğitim sistemi tartışılmış, tüm yeniliklerin ve çağdaşlaşmanın ardından yeniden gerici bir yapıya dönülmemesini için uygun bir sistemin temeli atılmaya çalışılmıştır.

Maarif Kongresi Niçin Toplandı?

Genel olarak Türkiye Cumhuriyeti tarihinde beliren ilk aydınlar, Osmanlı’nın çöküşünü ilk elden yaşamış olan kimselerdir. Osmanlı eğitim sisteminin açıklarını, hatalarını ve toplumla uyuşmayan noktalarını gençlere göre çok daha iyi bildiklerinden Maarif Kongresi’ne özellikle davet edilmişlerdir. Türkiye Cumhuriyeti eğitim sisteminin her gruptan görüş almanın temel avantajlarını kullandığı; yani yaşlıların bilgileri, orta yaşlı insanların uygulanabilirlik yeteneği ve gençlerin öğrenciler açısından görüşleri olarak üç farklı görüşün harmanlanarak oluşturulduğu söylenebilir. Yaşlı, aydın kimselerden başka öğretim sistemini daha doğru kavramaları konusunda öğretmenler ve genel bir görüş almak için öğrenciler de kongreye çağırılmıştır.

Maarif Kongresi Ne Zaman Toplandı?

Maarif Kongresi; 15-21 Temmuz 1921 tarihlerinde, ki bu tarih Millî Mücadele Dönemi’ne tekabül etmektedir. Geleceğe yapılacak bir yatırım olarak toplanmıştır. Maarif Kongresi toplanma zamanı Batı Cephesi’nde Yunan ordusunun saldırısının yeniden başladığı günlere denk gelmektedir.

Maarif Kongresi Nerede Toplandı?

Maarif Kongresi’nin toplandığı yere baktığımız zaman Ankara’da toplanış olduğunu ve işgale nispeten uzak olduğunu görürüz. Ankara’nın görece güvenli olma durumunun aksine Anadolu’nun öteki coğrafyalarında gerek ayaklanmalar gerek de işgalci güçler ile çeşitli çatışmalar, bazı durumlarda cephe açmaya yakın çatışmalar yaşanmaktaydı. Özellikle savaş zamanında toplanması, eğitimin yeni kurulacak ülkede ciddi bir konu olduğunu kanıtlar. Kongre’nin Ankara’da yapılmasının temel sebepleri olarak gösterilme ihtimali olan sebepler şu şekilde listelenebilir:

Tüm bu özellikleri göz önünde bulundurulduğu zaman Maarif Kongresi’nin bu şehirde yapılması uygun bulunmuştur.

Maarif Kongresi, savaş şartlarına rağmen 180 kişi gibi bir topluluğu o zamanın Ankara Öğretmen Okulu, bugün ise Ankara Ulus Merkez Bankası olan binada barındırmıştır. Bu durum özellikle normalden daha geniş bir kitleye hitap etmesi üzerinde ciddi ve olumlu bir etki bırakmıştır. Maarif Kongresi, 12 gün boyunca toplanması üzerine planlanmış fakat Yunan güçlerinin yarattığı tehlike nedeniyle 7. günün sonunda dağılmıştır.

Maarif Kongresi’ne Katılanlar

Kongreye katılanlarla ilgili kesin liste yoktur. Ayrıca bu kongreye kaç kişi katıldığı bilgisi de net değildir. Hakimiyet-i Milliye gazetesine göre kongreye 250’den fazla öğretmen, okul müdürü ve eğitim yöneticisinin katıldığı söylenebilir. Maarif Kongresi’ne katılan ve spesifik olarak önemli olan kişileri şu şekilde sıralayabiliriz.

Üst Düzey Yöneticiler

• Mustafa Kemal Paşa (TBMM Başkanı)
• Adnan Bey (TBMM İkinci Başkanı)
• Hamdullah Suphi Bey (Eğitim Bakanı)
• Kazım Nami Bey (Orta Öğretim Genel Müdürü)
• Ahmet Edip Bey (İlköğretim Genel Müdürü)
• Vasıf Bey (Eğitim Bakanlığı Özel Kalem Müdürü)

Yüksek Dersler Müderrisleri

• Ziya Gökalp
• Rıza Nur Bey
• Nafi Atuf Bey
• Akçora Yusuf Bey
• Yakup Kadri
• Mithat Bey
• Ruşen Eşref Bey
• Niyazi Bey
• Veled Çelebi Efendi
• Veli Bey
• Ağaoğlu Ahmet Bey
• Mahmut Esat Bey
• Halide Edip Hanım
• Mustafa Şeref Bey
• Müfide Ferit Hanım
• Suat Bey
• Adnan Bey
• Hüseyin Bey
• Ali Suat Bey
• Mehmet Vehbi Bey
• Fuat Bey
• Cemal Hüsnü Bey

Üniversiteden Katılanlar

• İsmail Hakkı
• Mehmet Emin

Eğitim Müdürleri

• Haydar Bey
• Osman Nuri Bey
• Avni Bey
• Hakkı Hilmi Bey
• Refet Bey
• İhsan Hami Bey
• Talat Bey
• Sadık Bey
• Zakir Bey
• Adil Bey
• Haydar Bey
• Ahmet Nuri Bey
• Cudi Bey
• Şükrü Bey
• Baha Tevfik Bey
• Hasan Fehmi Bey

Okul Müdürleri

• Eşref Bey
• Osman Nuri Bey
• Avni Bey
• Mehmet Fuat Bey
• Şahur Hanım

Hamdullah Suphi Tanrıöver Kimdir?

1885-1966 yılları arasında yaşamış olan Hamdullah Suphi, Maarif Kongresi’nin toplandığı tarihte Milli Eğitim Bakanı olarak tanımlanabilecek bir mevkideki önemli bir şahıstır. Şükrü Saracıoğlu yerine Milli Eğitim Bakanı olarak atanmıştır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde sergilediği konuşmalarında insanlara aktardığı coşku nedeniyle “Cumhuriyet Hatibi” ve “Milli Hatip“ gibi lakaplarla tanınır. En son açılan Osmanlı Mebusan Meclisi’nde Antalya mebusu olarak katıldı. Bu mecliste Türk Millî Mücadelesinin tarafında onu destekleyen konuşmalar yapmıştır. Aynı zamanda yazarlık ile de uğraşan Hamdullah Suphi Tanrıöver, 4 eser çıkartmıştır.

Maarif Kongresi Kararları

Maarif Kongresi’nde Alınan Kararlar Hakkında Bilgi

Eğitim sistemindeki müfredatın Osmanlı’daki gibi dini değerler üzerine değil de daha modern bir şekilde yeniden düzenlenmesi kararlaştırılır. 20. yüzyılın yarısına bile gelinmeden ortaya çıkarak hızla gelişecek “Cesur Yeni Dünya“ olarak tanımlayabileceğimiz sanayi çağına ayak uydurabilecek çağdaş bilgi düzeyinde bireyler yetiştirmek de bu madde üzerinde önemli bir noktadır. Katılan diğer kişiler halkın içinden davet edilmiştir.

İlköğretim; gerek okuma yazma, gerek okul ortamına hazırlık anlamında eski zamanlarda günümüzden çok daha önemliydi. Dört senede verilebilecek eğitimin yetersiz görülmesi üzerine ilkokul 1 yıl daha uzatılarak 5 yıl olmuştur.

Osmanlı eğitim sisteminin ilkokul sistemi dini bilgiler üzerine olan mahalle mektepleri ve modern özel okullar gibi farklı okullardan oluşuyordu. Ücret talep etmeyen mahalle mektepleri dini eğitim üzerine kurulu gerici yöntemler uyguluyordu. Özel okul kapsamındaki Şemsi Efendi Okulu gibi okullara ise alt ve orta kesimin çocukları maddi sebeplerden ötürü gidemeyebiliyorlardı. Kısaca Osmanlı eğitim sisteminin yarısı zaman ile ters yöne koşarken diğer yarısı da sadece kısıtlı bir kitleye hitap ediyordu. Bu maddeden sistem üzerinde köklü bir değişikliğe gidileceği anlaşılabilir.

Osmanlı eğitim sisteminden geçmiş halkın büyükçe bir kesimi çoğunlukla tarım gibi alanlar ile uğraştıkları için ileri düzey eğitime hazır değillerdi ve zaten yüksek programlar da onların işine yaramayacaktı. Bu nedenle dil, din ve hesap gibi temel konular üzerinden eğitim verilmesi uygun bulunmuştur.

Köylerde yaşayan halkın genel bilinci 4. maddede yazıldığı gibi yüksek öğretime uygun değildi. Bunun çocuklara yansımasının sonucu olarak kentlerdeki nispeten entelektüel kesim ile köydeki daha düşük bilinç düzeyine sahip kesimlerin çocuklarının algılarının ve ihtiyaçlarının farklı olması göze çarpardı. Bu farkın olumsuzluk yaratmaması için iki farklı müfredat türetilmesi uygun bulunmuştur.

Kısıtlı bir kapasiteye sahip ilkokullarda tam anlamıyla teorik + pratik eğitim verilememekteydi. Bu tür bir eğitim için üniversiteler gerekiyordu. 6. madde de bu durumu açıklar.

Günümüz şartları için fazlasıyla laiklik dışı olarak görünen bu madde, o zamanın koşullarındaki düşük değerlerdeki kadın okuryazar oranı ve meslek edinebilme yüzdesine bağlı olarak evde kalan kadınların eğitimiyle alakalı bir maddedir.

Maarif Kongresi Önemi ve Özellikleri

Bu sorunun cevabı ilk paragrafta da verilmiştir fakat şu beş cümlede özetlenebilir. Halkın her kesimine bir miktar hitap edecek şekilde maddeler içermektedir. Alınan kararlar, köy enstitülerini açılmasında rehber olarak kullanılmıştır. Savaş döneminde toplanmış ve 12 gün planlanmasına rağmen 7 gün sürmüştür. Cumhuriyeti geliştirecek ve ayakta tutacak yegâne direk olan Türkiye Cumhuriyeti eğitim sisteminin temelini oluşturmuştur. Osmanlı eğitim sisteminin yanlışlarını uygulamamak için Osmanlı’nın hatalarını görmüş aydın kimseler de kongreye davet edinmiştir.

Maarif Kongresi, Köy Enstitüleri‘nin temelini atmıştır. Bu kongrede alınan kararlar ve kongrenin genel vizyonu ve misyonu üzerine açılmış Köy Enstitüleri, döneminde elzem olan kurumlardır. Asıl amaçları insanlara temel düzeyde mesleki eğitim vermektir. Köy enstitülerinin açılması 28 Aralık 1938 yılında gerçekleşmiştir. Bu yıllarda yüzde 80’lik bir kesim köylerde yaşarken okuma-yazma oranı sadece yüzde 5 idi.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Türk Tarih Kongresi Nedir? Türk Tarih Kongresi Ne Zaman? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.