İslam Dünyasında İlk Ayrılıklar Ne Zaman Başladı?

Bu yazımızda İslam Dünyasında İlk Ayrılıklar konusunu Hz. Osman’ın öldürülmesi, Cemel (Deve) Vakası, Sıffin Savaşı ve Hakem Olayı başlıkları altında inceledik.

İslam Dünyasında İlk Ayrılıklar Ne Zaman Başladı?

İslam Dünyasında ilk ayrılıklar ne zaman, nerede, kimler arasında, nasıl ve neden başlamıştır? Hz. Muhammed vefat etmeden önce İslam Dünyası’nda ayrılıklara zemin hazırlayan birçok olay olmuştur. Hz. Muhammed vefat ettikten sonra da yerine geçecek halifeye karar verilirken görüş farklılıklarından dolayı kaçınılmaz olarak ortaya ayrılıklar çıkmıştır ve toplumlar birbirlerinden ayrılmışlardır. Bu ayrılıklar “Haşimoğulları”, “Muhacirler” ve “Ensar da Mekkeliler”in arasında gerçekleşmiştir. Bu üç topluluk da Hz. Muhammed’in ölümünden sonra ortada kalan halifeliğin kendilerine ait olduklarını ileri sürüp halifenin kendi topluluklarından olup kendi topluluklarından birisinin seçilmesini savunmuşlardır.

Hz. Osman’ın Öldürülmesi

Hz. Osman ne zaman, nerede, kim tarafından, neden ve nasıl öldürüldü? Haşimoğulları, Hz. Osman’dan da önceki halifelere karşı olumlu bir tavır sergilemiştir ve bu tavırlarını Hz. Osman’a karşı da sergilemeye devam etmişlerdir. Ona itaat edip, yardımcı olmuşlardır. Aynı zamanda Hz. Osman ile birlikte cihata (savaşa) bile gitmişlerdi fakat ilerleyen zamanlarda birtakım sebeplerden dolayı (fitne, mezheplerin ortaya çıkmasıyla birlikte yaşanan ayrılıklar, liyakat sorunları, mal bağışlarında taraf tutulması yani bağışların yanlış kişilere verilmesi yani yandaşlara verilmesi gibi) Hz. Osman ile aralarındaki ilişki olumsuz bir yöne doğru ilerlemiştir.

Bir yandan Hz. Ömer zamanında topraklarını genişletme heyecanıyla (koşturmacasıyla) gün yüzüne çıkmayan gerginlikler de Hz. Osman zamanında ortaya çıkmıştır. Memnuniyetsizlik çok hızlı bir şekilde yayılmıştır ve toplulukları da kendi arasında etkilemeye hatta onları ayırmaya başlamıştır. Bu olaylar sonucu da birçok topluluğun katılımıyla (isyancılar) gerçekleştirilen bir suikast sonucu Hz. Osman vefat etmiştir. Bu suikast: Hz. Osman’ın evinde bulunduğu bir vakitte, isyancıların onun evini kuşatmasıyla birlikte (eve yiyecek bir şey bile sokmadan) bir süre bekledikten sonra evini yağmalayarak; Hz. Osman, Kuran okurken sırtından bıçaklayarak katlediyorlar ve öldükten sonra birkaç gün gömülmesine bile izin vermiyorlar. Bu olay İslam Tarihi’ndeki ilk darbe girişimi olarak adlandırılır.

Cemel (Deve) Vakası

Cemel (Deve) Vakası nedir? nedenleri, sonuçları ve önemi nedir? Hz. Osman’ın şehit edilmesinden sonra birkaç gün karışıklık (anarşi) hüküm sürdü ve yine birkaç günlüğüne devletin başında Hz. Osman’ı şehit eden isyancılar bulunmaktaydılar. Hz. Osman’ı şehit eden isyancılar halifeliğin başına birilerini geçirmek istiyorlardı. Geçirmek istedikleri bütün kişilerden olumsuz cevaplar aldıktan sonra, bütün Medinelileri toplayarak bir halife seçmelerini yoksa daha birçok insanı öldüreceklerini söylediler. (Bu insanların içinde Hz. Ali, Talha ve Zübeyir’de vardı.) Medineliler hızlı bir biçimde en güvendikleri kişilerden biri olan Hz. Ali’yi seçtiler. Hz. Ali ne kadar istemese de en sonunda baskılardan ötürü yeni halife oldu. Kendisi halife olduktan sonra Hz. Osman’ın katillerini bulup cezalarını vermek istedi ama kesin olarak bir katil belirlenemedi.

Bunun üzerine Hz. Ali kendi tarafında bulunması için insanlarla konuşmaya ve Hz. Osman’ın katilinin bulunması için insanları dolduruşa getirmeye, coşturmaya ve etkilemeye çalışıyordu. Tabii bu sırada Hz. Osman’ı öldüren asiler saklanırken bir yandan da kendi tarafında bulunmaları için insanları etkiliyorlardı. Bir yandan da Hz.Muhammed’in eşlerinden ve Hz. Ebubekir’in kızı Hz. Aişe, Hz. Ali’nin Hz. Osman’ın intikamını almak istemediğini düşünüp o da kendi tarafını tutan taraftarlardan bir grup ordu hazırlıyordu. Bir gün Hz. Ali ile Hz. Aişe karşı karşıya geldi ve çatışma sırasında biri çatışmayı bitirmek için Hz. Aişe’ye ateş açtı ve onu deveden düşürdü. Bunun üzerine Hz. Ali hemen gidip ona yardımcı oldu. İyileşmesine yardımcı oldu. Hz. Aişe olayları yanlış anladığını ve Hz. Ali’nin aslında iyi bir niyetinin olduğunu fark etti.

Bu çatışma da yanlış bir anlaşılmadan ötürü ortaya çıktı ama bu çatışma sayesinde herkes Hz. Ali’nin iyi biri olduğuna ve kimsenin kanını yerde bırakmayacağına inandı. Bir daha da herhangi bir çatışma yaşanmadı ve barış ortamı sağlandı. Bu nedenle bu olay barış ortamı sağlama açışından çok önemlidir.

İslam Devleti’nin Merkezinin Kûfe’ye Taşıması

Hz Ali’nin, İslam Devleti’nin merkezini Medine’den Kûfe’ye taşımasının nedenleri nelerdir? İslam Devleti’nin merkezinin Medine’den Kufe’ye taşınmasının nedenlerinden biri Hz. Ali’yi destekleyen kişi sayısının Medine’den fazla olmasıdır. Bunun beraberinde de daha güvenli ve güçlü (kuvvetli) olmasındandır. Aynı zamanda Kufe’ye taşınması sonucu bölgenin; ekonomik (ticari), idare ve kültürel olarak da gelişmesine katkı sağlayacağından dolayıdır. Kufe’nin stratejik olarak da çok iyi bir noktada bulunmaktadır. Medine’ye göre daha bereketli toprakları vardır. Daha önceden de çok önemli ordu konuşlanmalarına tanıklık etmiştir.

Sıffin Savaşı

Sıffin Savaşı nedir? nedenleri, sonuçları ve önemi nedir? Sıffin Savaşı Hz. Ali ve Muaviye arasındaki fikir ayrılıkları, anlaşmazlıklar ve gerginliklerden dolayı çıkmıştır. (Muaviye: İslam Devleti’nin Hz. Ali’den sonraki halifesidir. Aynı zamanda da Emevi Devleti’nin kurucusudur.) Savaş hemen başlamamıştır. Öncesinde anlaşma yapılmaya çalışılmıştır. İsmini Suriye’de bulunan Sıffin adlı yerden almıştır. Savaş orada başlamıştır. Savaş sonunda halife seçiminin Kuran hakemleri tarafından karar kılınması gerektiği kararı alınmıştır. Yanlış bir karar sonucu da halifelik Muaviye geçmiştir. Bu durum neredeyse kimse tarafından kabul edilmemiş olmasına rağmen uygulamaya geçilmiştir. Sonrasında savaş Hz. Ali’nin ölümü ile sonlandırılmıştır. Savaş yaklaşık dört yıl sürmüştür.

Hakem Olayı

Hakem Olayı nedir? nedenleri, sonuçları ve önemi nedir? Hariciler kimlerdir? Hz. Ali ve Muaviye arasında gerçekleşen savaş (Sıffin Savaşı) sonucu birçok Müslüman hayatını kaybetmiştir. Bu nedenle de daha fazla kan akıtılmasın diye anlaşmaya varılması düşünülmüştür. Aynı zamanda da Muaviye taraftarları, mızraklarının ucuna Kuran sayfaları taktığı gerekçesiyle Hz. Ali’nin daha fazla savaşmayacağını bildirilmesi üzerine anlaşmaya varılması düşünülmüştür. Halifeliğin başına geçecek kişinin Kuran hakemleri tarafından seçilmesi öngörülmüştür. Bu seçim sonucu ise Muaviye’nin halifeliğe geçmesi uygun görülmüştür. Çünkü Muaviye’in hakemi kurnaz, zeki, askeri ve siyasi büyük tecrübe sahibiyken, Hz. Ali’nin hakemi yeteneksiz (askerlerin zoruyla hakem seçilmişti.) biriydi. Muaviye’nin hakeminin Hz. Ali’nin hakemini kandırması da hiç zor olmamıştı. Onu kandırması sonucu Hz. Ali’yi halifelikten azlettiğini, Muaviye’yi halife tayin ettiğini ilan ettirdi. Bu şekilde de Muaviye yeni halife oldu. Kimse tarafından kabul edilmemişti ama yine de uygulamaya geçilmişti.

Hz. Ali döneminde Suffin Savaşı’ndan sonra ortaya Hariciler çıkmıştı. Yukarıda da bahsedildiği üzere Muaviye tarafında bulunan kişiler mızraklarının uçlarına Kuran sayfaları takması üzerine “Aramızda Kur’an hakem olsun.” derler. Bunun üzerine de savaşa ara verilir ve anlaşma yapılmasına karar verilir. Sonrasında Hakem Olayı gerçekleşir. Bu sırada da bir kısımdaki insanlar Hz. Ali’ye “Sen insanları hakem olarak kabul ettin. Halbuki hüküm ancak Allah’ındır.” Diyerek karşı çıkar ve onun tarafından ayrılarak Muaviye’nin tarafına geçerler. Hz. Ali’nin tarafından Muaviye’nin tarafına geçen kişilere de “Hariciler” adını almışlarıdır.