Berlin Kongresi Nedir? Neden Toplandı? Sonuçları Nelerdir?

Bu yazımızda Berlin Kongresi ne zaman, nerede, niçin, nasıl ve kimlerle toplanmıştır? sorusunu yanıtladık. Ayrıca Berlin Kongresi sonrasında imzalanan Berlin Antlaşması tüm maddelerini yorumladık. Berlin Antlaşması sonuçları, önemi ve özellikleri hakkında bilgi verdik.

Berlin Kongresi Nedir?

Berlin Kongresi, Almanya’nın başkenti Berlin’de 13 Haziran 1878’de başlayıp 13 Temmuz 1878’de biten bir kongredir. Rusya, İngiltere, Fransa, Avusturya-Macaristan, İtalya, Almanya, Osmanlı İmparatorluğu, Yunanistan, Sırbistan, Romanya ve Karadağ ülkelerinin bir araya gelerek 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında Balkanlardaki siyasi sınırları belirlediği kongre Berlin Antlaşması’nın imzalanmasıyla sona ermiştir.

Berlin Kongresi Neden Toplandı?

Osmanlı Devleti, 1877 ve 1878 yılları arasında gerçekleşen Rus savaşında (93 Harbi) yenilince savaş sonunda ve 3 Mart 1878 tarihinde imzalanan Ayastefanos Antlaşması aracılığıyla Rumeli’de bulunan topraklarında olacak değişiklikleri kabul etmek zorunda kalmıştı. Rusya’nın, Avrupa Devletleri’nin birbiri ile olan ilişkisini önemsemeden, Doğu Sorunu‘nu kendi çıkarlarına göre şekillendirmeye çalışması, ilk olarak İngiltere ve Avusturya olmak üzere birçok devletin de tepkisine sebep olmuştur. Buradaki tepkilerin giderilmesi adına, ayrıca Ayastefanos Antlaşması’nın tekrar gözden geçirilmesi amacıyla Berlin’de bir kongre yapılmasının doğru olacağı kararına varılmıştır.

Bu süreçte İngiltere, Osmanlı’nın içerisinde olduğu zor durumu kendi menfaatleri doğrultusunda kullanmak amacıyla Kıbrıs’ı geçici süreliğine devralmış ve savaş sırasında Rusların Edirne’ye doğru ilerlemesinden faydalanmak amacıyla Yunanistan’da Epir ve Teselya’da isyan başlatarak Yanya’nın işgal edilmesindeki altyapıyı hazırlamıştı. Yunanistan’ın bu altyapıyı hazırlamasının Balkanlar’da bir bunalıma neden olacağı bu olaydan ise en fazla Rusların yararlanacağını düşünen Avrupa Devletleri bu duruma engel olmak için çeşitli tekliflerle Yunanistan’ı bu girişiminden vazgeçirmişlerdi.

Berlin Kongresi’nde Osmanlı Devleti

Berlin Kongresi, 13 Haziran 1878 tarihinde gerçekleştirilmesiyle birlikte kongreye, Ayastefanos Antlaşması’nda bulunan zararlı maddelerin düzeltilmesi ümidi ile katılan Osmanlı Devleti, bu ümidinin aksine yeni dayatmalarla karşılaşmıştı. Kongre adeta Doğu Sorunu’nun çözümü adı ile Osmanlı topraklarının paylaşım pazarlığının yapıldığı bir kongre haline dönüşmüştü. Kongreye sınır bağlantısı bulunması nedeniyle Yunanistan da çağırılmıştı. Yapılan müzakereler sonucunda, Yunanistan’ın yararlanacağı biçimde, iki ülke arasındaki sınırın düzenlenmesi adına görüşmelerin yapılması ve bu görüşmelerin de protokolle belgelenmesi sonucuna varılmıştı.

Osmanlı, Rusya, İngiltere, Almanya, Fransa, Macaristan ve İtalya’nın katıldığı kongrede Yunanistan, Berlin Kongresi Protokolünü imzaladıktan sonra Babiali’ye sınır ile alakalı görüşmelerin başlaması konusunda taleplerini bildirmişti. Görüşmeler 6 Şubat 1879 tarihinde Preveze’de başladı. Preveze, Yunanistan’ın istekleri sebebiyle bir sonuca varamadı. Osmanlı, Yunanistan’ın hareketleri karşısında istenen toprakları vermek istemediğini ilgili yerlere bildirmişti. Bunun üzerine ise Osmanlı’nın Yunanistan lehine olan Avrupalı Devletler engellemesinin kaldırılması isteği reddedildiği gibi durum son haliyle uluslararası bir mahiyet de kazanmaktaydı. Yunanistan ve Avrupalı Devletlerin sınır konusundaki istekleri devam ederken, İstanbul da bu konunun savaşsız çözüme kavuşması için pazarlıklar yapıyordu.

Berlin Antlaşması Hakkında Bilgi

Bu antlaşmaya göre Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olmuştur. Osmanlı devleti savaş tazminatı ödeyecektir. Bu antlaşmada ilk defa Ermeni sorunu ortaya çıkmıştır. Kars, Ardahan ve Batum Rusya’ya verilecektir ve Doğu Beyazıt Osmanlı’ya verilecektir. Bosna-Hersek Osmanlı’ya bırakılacak yönetimi Avusturya’ya bırakılacaktır. Bulgaristan üç farklı bölgeye ayrılacaktır. Ayastefanos Antlaşması yerine Berlin Antlaşması imzalanmasıyla Rusların Balkanlar ve Osmanlı üzerindeki etkilerini kırmak amaçlanmıştır. Rusya Bulgarlar üzerinden sıcak denizlere inme fırsatını kaçırmıştır. Günümüze kadar sürecek olan Ermeni meselesinin temelleri atılmıştır.

İngiltere bu antlaşma ile Osmanlı’yı korumak istemiştir ama asıl amaçları güçlü bir Rusya olmasından çekinilmiştir. Osmanlı Devleti İngiltere’nin desteği karşılığında Kıbrıs’ın işletilmesi yani kiralanmasını İngiltere’ye bırakmıştır. Sırbistan, Karadağ ve Romanya bağımsız olacaktır. Teselya bölgesi Yunanistan’a verilecektir. Ermenilerin yaşadığı bölgelerde ıslahatlar yapılacaktır. Bosna-Hersek Osmanlı toprağı sayılacak fakat yönetimi Avusturya’ya bırakılacaktır. Bulgaristan üç bölgeye ayrılacaktır. Küçük ve özerk bir Bulgar prensliği kurulacaktır.. Ayastefanos’a göre farklı yanları Doğu Beyazıt’ın Osmanlı’ya bırakılması, Bosna Hersek bölgesinin Osmanlı elinde kalması, bütün olarak elde olan Bulgaristan’ın üçe ayrılmasıdır. Bu durum Avrupa’nın istediği gibi olmuştur.

Berlin Antlaşması Maddeleri

1. Yıllardır Osmanlı ile bir sıkıntısı olamayan Ermenilerde ilk defa sorun yaşanmasıdır. Osmanlı Devleti Ermenilere milleti Sadıka yani sadık millet demiştir ama Berlin Antlaşmasıyla birlikte bu dostluk bozulmuştur.

2. Rusya Ayastefanos antlaşmasında elde ettiği kazançları kaybetmiştir. Büyük Bulgaristan kurulmasıyla sıcak denizlere inme hayalini Bulgaristan’ın üçe ayrılması ile kaybetmiştir. İngiltere Rusya’nın güçlenmesini engellemiştir.

3. İngiltere’nin yıllardır süren Osmanlı’yı koruma politikası Berlin Antlaşması sonrasında terk etmiştir. Osmanlı’yı yalnız devlet haline sokmuştur. Osmanlı hızlı bir şekilde dağılma dönemine girmiştir.

4. Osmanlı Devleti Berlin Antlaşmasına göre büyük miktarda savaş tazminatı ödeyecektir bu durumda Osmanlı Devletinin mali olarak çökmesine sebep olacaktır. 1881 yılında duyun’u umumiye kurulacaktır.

5. Savaş sonunda Kıbrıs’ın işletilmesi Osmanlı’nın elinden çıkması Akdeniz’de önemli bir üst bölgesini kaybetmesine neden olmuştur.

Berlin Antlaşması’nın maddelerini tek tek ele alıp yorumlanacaktır. Berlin Antlaşması’nın maddelerinden biri olan Osmanlı Rusya’ya iki kat tazminat ödemesini kabul etmesi, Osmanlı’yı zora sokmuş ve borcunu daha fazla ödemesine sebep olmuştur. Bu durum Osmanlı bütçesine ciddi zararlar vermiştir. Diğer bir madde ise Kars, Ardahan ve Batum’u Rusya Devleti’ne bırakmıştır. Bu durum Osmanlı topraklarındaki parça bütünlüğünü bozmuş doğu sorunu böylece büyümüş hem Rusya hem Osmanlı ülkelerinde sıkıntı yaratmıştır.

Berlin Kongresi Sonuçları

1878’de yapılmış olan Berlin Antlaşması’nın sonuçları incelenecektir. Berlin Antlaşması’nın sonucu olarak Osmanlı’nın dağılma süreci hızlanmıştır ve antlaşma ile İngiltere’de Osmanlı topraklarının dağılma sürecine katılmıştır. Bu yüzden İngiltere’deki boş kalan yerleri Almanya ele geçirmiştir. Uluslararası bir antlaşma da ilk defa Ermeni konusundan bahsedilmiştir. Berlin Antlaşması Ermeni meselelerinin ilk defa konuşulduğu yer olarak kabul görmüş ve Ermeni meselelerin başlangıcı kabul edilmiştir. 19. yüzyılda Osmanlı’nın en çok toprak kaybettiği antlaşma Berlin Antlaşması’dır. Antlaşma sonucunda en çok karlı çıkan İngiltere ülkesidir. İngiltere, Bosna-Hersek’ten haklar elde eden Avusturya ve Kıbrıs’ı üs olarak almıştır.

Berlin Antlaşması toplam 64 maddeden oluşmuştur ve bu kongre bir ay boyunca devam etmiştir. Berlin Antlaşması’na göre Ayastefanos Antlaşması ile sınırlarının çizilmiş olan Bulgaristan Ülkesinin toprakları parçalanmıştır. Bulgaristan’ın toprakları üç ayrı bölgeye ayrılmıştır ve birinci bölgesi Osmanlı Devleti’ne tabii Babıali tarafından tasdik ve Osmanlı askerlerinin bulunmadan sınırları daraltılmış bir Bulgaristan Prensliği olmuştur. İkinci bölgesi ise siyasi ve askeri yönden Osmanlı Devletine tabiidir fakat idari yönden bağımsız bir bölgedir. Üçüncü bölgede Makedonya idi. Osmanlı Devletine bırakılan Makedonya’nın tek şartı bu bölgede ıslahat yapılmasıydı. Diğer maddelerden biri ise Yunanistan’a bir miktar toprak verilecekti. Bosna-Hersek Avusturya tarafından işgal edilecek ve Karadağ’ın bağımsızlığı kabul edilecekti. Fakat Karadeniz’in sınırlarında bazı düzenlemeler yapılacaktı. Osmanlı devletinin sınırları içerisinde yer alan Kars, Ardahan ve Batum‘un tamamı Rusya’ya bırakılmıştır.

Osmanlı devleti sınırları içerisinde yer alan Van’ın ise doğusunda bulunan Kultur yöresi İran’a verilmiştir. Osmanlı Devleti’nin tazminat olarak ödeyeceği miktar iki katına çıkartılmıştır yani Osmanlı Devleti’nin Rusya’ya 60.000 ruble savaş tazminatı ödenmesi istenmiştir. Osmanlı’nın Rusya ya ödemesi gereken tazminatı takside bağlanmıştır. Berlin Antlaşmasının önemi incelendiğinde Ayastefanos Antlaşması geçersiz bir duruma düşürülmüştür İngiltere ve Rusya’nın Akdeniz’e ulaşması engellenmiştir. İngiltere Kıbrıs’a yerleşmiştir ve Berlin Antlaşması’nda yer alan Ermeni konusunda Ermeni sorunu ortaya çıkmıştır. İngiltere ise Osmanlı topraklarının bütünlüğünü Savunma politikasından vazgeçtiğini açıklamıştır. 1856 yılında Paris Antlaşması’nda kabul görmüş olan Osmanlı topraklarının ‘bütünlüğüne saygı ilkesi’ Berlin Kongresi’nde yer almamıştır. Osmanlı Devleti’nin Bosna-Hersek‘teki ve Kıbrıs’taki egemenliği hiçe sayılmıştır.

Balkanlar Doğu Anadolu ve Girit gibi yerlerde ıslahat yapmayı kabul eden Osmanlı bunları Avrupa Ülkelerine bildirmeyi kabul etmiştir. Bundan dolayı Osmanlı’nın buralardaki egemenliği büyük oranda sınırlanmıştır. Kongrede Osmanlı’ya yapılan tavizler Rusya’nın Balkanlar’daki etkisini engelleyen Avrupa politikalarından biridir. Bulgaristan özerk haline getirilmiştir. Osman Devletine vergi vermek zorunda olan bir prenslik olmuştur. Kosova ise Osmanlı’ya kalmıştır. Bu anlaşma sonucunda Avusturya, Rusya ve Almanya Devletleri Bosna-Hersek için imtiyazlar istemişlerdir. Bu imtiyazlar Bosna Hersek’li Hristiyan halka din ve mezhepsel Wesley verilmesi, iltizam usulünün kaldırılması, Bosna-Hersek’ten alınacak vergilerin mahalle olarak harcanması, Bosna-Hersek’te Müslüman ve Hristiyanlar arasındaki seçilecek bir komisyon oluşturulması, çiftçilerin değerli bir araziye sahip olması usullerinin düzenlenmesi istenilen imtiyazlardır.