Arap İsrail Savaşları Nedenleri, Sonuçları ve Tarihi

Arap İsrail Savaşları nedir? Arap Birliği ülkeleri ile İsrail arasında 1948-1973 yılları arasında yaşanan savaşlar dizisidir.

Bu yazımızda Arap-İsrail Savaşları ne zaman, nerede, nasıl yaşandı? Arap-İsrail Savaşları nedenleri nelerdir? Arap-İsrail Savaşları sonuçları nelerdir? Arap-İsrail Savaşları önemi ve özellikleri nelerdir? Arap-İsrail Savaşları ne zaman, nerede, nasıl sona erdi? sorularını yanıtladık.

Arap İsrail Savaşları Hakkında Bilgiler

Öncelikle Arap-İsrail Savaşları ne zaman, nerede, nasıl yaşandı? sorusunu yanıtlayalım. Arap-İsrail Savaşları, başta Mısır, Suriye, Filistin ve Ürdün olmak üzere Arap devletleri ve İsrail devleti arasında yaşanan uzun süreli politik gerilim ve savaşlar dizisinden meydana gelmektedir. 1948 yılında Filistin sınırları içinde İsrail Devleti’nin kurulmasıyla Orta Doğu’dan yayılmaya başlayan gerginlik uzun süreli bir savaş döneminin başlangıç nedeni olmuştur. Araplar, Filistin topraklarının olduğu bölgeye İsrail’in kurulmasına karşı çıkmışlardır ve bu oluşumu tanımayacaklarını belirtmişlerdir. 1948 yılında Filistin’in Araplar ve Yahudiler’e dağıtılacağını önceden tahmin eden Birleşmiş Milletler bu durumu önlemek amacıyla savaşa dahil olma kararı almışlardır. Arapların yenilmesi sonucuyla biten 1948 yılındaki ilk Arap-İsrail Savaşı, ülkeler arasındaki sorunları çözmemiştir. Bu olay aksine, uzun yıllar boyunca ülkeler arasında çatışmaların yaşanacağı bir dönemin başlangıcı olmuştur. 1978 yılında Orta Doğu’da İsrail ve Mısır arasında gerçekleşen Camp David Antlaşması’na kadar Arap ve İsrail devletleri arasında üç büyük savaş daha meydana gelmiştir.

Arap İsrail Savaşları Nedenleri

1917 yılında gerçekleşen Balfour Deklarasyonu ve 1920 yılında kurulan Birleşik Krallık Filistin Mandası nedeniyle İngiliz güçleri, Araplar ve Yahudiler arasında son derece gergin bir ilişki meydana gelmiştir. Yahudiler ve Araplar, İngilizlerin izlediği politikaları olumsuz bir şekilde karşılamıştır. 1936 ve 1939 yılları arasında ortaya çıkan Filistin-Arap İsyanı sırasında Arap Devleti görüşlerini açık bir şekilde beyan etmiştir. 1944 ve 1947 yılları arasında Filistin Mandası’nda meydana gelen Yahudi İsyanı sırasında Yahudi Devleti, İngilizlere karşı olumsuz olan görüşlerini açık bir şekilde gözler önüne sermiştir. Zaman geçtikçe iyice artan bu gerilim 1947 yılında bir iç savaşa dönüşmüştür. 29 Kasım 1947 tarihinde Birleşmiş Milletler Genel Kurulu gelecekte uygulayacakları uluslararası bir şekilde insanlara planı duyurmuştur. Duyurdukları bu plana göre, Özel Uluslararası Rejim üçe bölünecektir. Arap-İsrail Savaşlarının sonuşlarında ise dört ana olay bulunmaktadır. Bunlar Süveyş Bunalımı, Altı Gün Savaşı, Yom Kippur Savaşı ve Camp David Antlaşmaları’dır.

Arap İsrail Savaşları Tarihi

Arap İsrail Savaşları’nın tarihi gelişimini Süveyş Bunalımı, Altı Gün Savaşı, Yom Kippur Savaşı, Camp David Antlaşmaları başlıklarında inceledik.

Arap İsrail Savaşları Kronolojisi

• 1948 Arap-İsrail Savaşı
• 1951 Filistin Fedaileri isyanı
• 1956 Süveyş Krizi 
• 1967 Altı Gün Savaşı (Haziran Savaşı)
• 1967 Yıpratma Savaşı
• 1971 Güney Lübnan’daki Filistin isyanı
• 1973 Yom Kippur Savaşı (Ramazan Savaşı)
• 1978 Güney Lübnan Çatışması
• 1982 Birinci Lübnan Savaşı
• 1985 Güney Lübnan Çatışması
• 1987 İlk İntifada
• 2000 İkinci İntifada (El Aksa İntifadası)
• 2006 İsrail-Lübnan Savaşı (Temmuz Savaşı)
• 2006 İsrail-Gazze Çatışması (Yaz Yağmurları Operasyonu )
• 2008 Gazze Savaşı
• 2012 İsrail-Gazze Çatışmaları
• 2014 İsrail-Gazze Çatışması (Koruyucu Hat Operasyonu)

Süveyş Bunalımı (Süveyş Krizi)

1952 yılında Hür Subaylar tarafından meydana getirilen askeri bir darbeye sonuç olarak Mısır Devleti’nin başkanlığını ele geçiren Albay Abdürnassır, Süveyş Kanalı’nı milli bir hale getirmiştir. 1881 yılından itibaren Mısır topraklarında etkili olan İngiltere’nin ülkeden güçlerinin tamamen çekmesi istenmiştir. İngiltere ise böyle bir girişim olduğu için tepki göstermiştir. İngiltere, İsrail ve Fransa devletleri kendi aralarında anlaşarak Abdünnassır’ın bu hamlesinin önüne geçmeye karar vermişlerdir.

İsrail Devleti, Mısır’ın Suriye ve Ürdün’le yaptığı askeri birleşmenin kendi ülkesinin tehdit ettiğini belirtmiştir. Bunun sonucunda da İsrail, Mısır’a bir saldırı düzenlemiştir. Fransız ve İngiliz birlikleri ise Süveyş Kanalı’nı işgal altına almıştır. Mısır Devleti bu saldırılar karşısında ayakta kalamamıştır. Bu olaylar meydana gelirken SSBC Mısır’ın yanında bir tutum sergilemiştir. SSBC’nin bu hareketi üzerinde Arap dünyasında Sovyet etkisinin artacağını düşünen Amerika Birleşik Devletleri bu harekatı desteklememiştir. Birleşmiş Milletler İsrail, Fransa ve İngiltere’nin Mısır topraklarından çekilmesi hakkında bir karar alıp bu ülkelerin Mısır topraklarından çekilmesini istemiştir. O zamanlardaki dönemin en büyük iki gücünün de bu karara destek vermesi sonucunda İngiltere, Fransa ve İsrail işgal ettikleri Mısır topraklarından çekilmeye karar vermişlerdir.

Bu savaşın sonucu olarak da Orta Doğu’da bulunan siyasi dengeler bir hayli değişmiştir. Fransa ve İngiltere Orta Doğu üzerinde kurdukları güçlü baskıyı kaybetmişlerdir. Fransa ve İngiltere yerine Amerika Birleşik Devletleri ve SSCB Orta Doğu’da büyük bir söz hakkına sahip olmaya başlamışlardır. Mısır Devleti’nin başında bulunan Cemal Abdürnassır’ın Süveyş Kanalı’nı milli yapma girişimi, Mısır’ın savaştan yenilgiyle ayrılmasına rağmen Arap dünyasındaki siyasi etkisine büyük bir katkısı olmuştur.

Altı Gün Savaşı

1948 ve 1956 yıllarında gerçekleşen Arap-İsrail Savaşlarındaki yenilgileri telafi etmek amacıyla Mısır’ın başında olan Cemal Abdürnassir, yeni bir savaşa hazırlanma kararı almıştır. Irak, Suriye, Ürdün ve Mısır arasında İsrail devletine karşı askeri bir birlik oluşmuştur. Bu olayın sonucunda ise İsrail ve Arap Devletleri arasında buluna büyük gerginlik tetiklenip artmaya başlamıştır. 1967 yılında Filistinli olan direnç gruplarının Suriye toprakları üzerinden İsrail’e saldırıda bulunması yeni bir savaş alevlenmesine neden olmuştur. Fakat SSCB’nin silah sağladığı Arap devletleri uzun olmayan bir süre sonucunda büyük bir yenilgiye uğramışlardır. Tarih kitaplarına “Altı Gün Savaşı” adıyla geçen 1967 Arap-İsrail Savaşı sonucunda Mısır toprakları içinde bulunan Sina Yarımadası’nı, Ürdün’deki Batı Şeria Bölgesi’ni, Suriye’deki Golan Tepeleri’ni ve Doğu Kudüs’ü işgal ederek kendi sınırlarını neredeyse dört kat genişletmiştir. Bu savaşın sonucunda Yahudiler neredeyse iki bin yıl sonucunda ilk defa Kudüs bölgesinin tamamına sahip bir hale gelmişlerdir.

Yom Kippur Savaşı

1973 yılında meydana gelen ve Yom Kippur Savaşı olarak bilinen Arap-İsrail Savaşı, 1967 savaşının bir nevi devamıdır. 1967 yılında olan savaşta ağır bir şekilde yenilgiye uğrayan Mısır, Ürdün ve Suriye savaşta kaybettikleri topraklarını geri almak amacıyla hazırlıklara başlamıştır. Bu savaşta Arap devletlerinin oluşturduğu ve başında Mısır olan ittifak, İsrail’e habersiz bir saldırıda bulunmuştur. Savaşın başında Mısır ve Suriye ilerleme sağlamıştır. Fakat savaşın ilerleyen zamanlarında İsrail durumu dengelemiştir. BM Güvenlik Konseyi’nin çağrısı sonucunda taraflar savaşı durdurmuşlardır. 1974 yılında ise kesin ateşkes sağlanmıştır.

1973 yılında gerçekleşen Arap-İsrail Savaşı sonucunda Arap devletleri, İsrail’i destekleyen Batı ülkelerine karşı çıkarak kendi petrollerinin fiyatlarını bir tür siyasi kuvvet olarak kullanma kararı almışlardır. Arap ülkelerinin petrol üretimini azaltması sonucunda 1970 yılında varili 1,8 dolar olan ham bir şekilde satılan petrolün fiyatı 1973 yılında 34 dolara kadar bir artış yaşamıştır. Böylece uluslararası bir petrol krizi ortaya çıkmıştır. Bu petrol krizi batı ülkelerinde büyük bir endişeye neden olmuştur. Bunun sonucunda Batı ülkeleri, yükselen petrol fiyatlarını sanayi ve teknoloji ürünlerinin fiyatlarında bir artış meydana getirerek kısa bir sürede bu ekonomik kriz durumunu kontrol altına almışlardır. Böylece Arap ülkelerinin Batı ülkeleri başta olmak üzere tüm dünya ülkelerine karşı yaptığı petrol fiyatlarının artması girişimi, Arap devletlerinin istedikleri amaca ulaşamamıştır.

Arap İsrail Savaşları Sonuçları

Arap İsrail Savaşları’nın sonuçlarını Camp David Antlaşmaları çerçevesinde ele alalım. 1948 yılında İsrail’in kurulmasının sonucunda başlamış olan Arap-İsrail Savaşları, 1978 yılında İsrail ve Mısır’ın imzalamış olduğu Camp David Antlaşması ile yeni bir sürece girmiştir. Mısır’ın başına yeni geçen Enver Sedat SSCB ile yakınlığından vazgeçip ABD ile işbirliği yapma çalışmalarına başlamıştır. Bundan sonra Amerika Birleşik Devletleri, Mısır ile İsrail arasındaki anlaşmazlıklara son vermekle adına arabuluculuk yapmaya başlamıştır. Yapılan görüşmeler sonucunda 17 Eylül 1978 tarihinde Camp David Antlaşması Mısır ve İsrail arasında imzalanmıştır. Böylece Arap-İsrail Savaşları son bulmuştur.

Antlaşmalar sonucunda İsrail’in Sina Yarımadası’nı Mısır’a geri vermesi, Mısır’ın da İsrail’in siyasi varlığını tanımasına karar verilmiştir. Bunun sonucunda kurulduğu tarih olan 1948 yılından bu yana İsrail devletinin siyasi varlığını ilk kez bir Arap devleti kabul etmiştir. Camp David Antlaşmaları sonucunda Mısır ve Ürdün üzerindeki Amerika Birleşik Devletleri etkisi artmıştır. Suriye, Irak, Libya, Güney Yemen ve Cezayir antlaşmalara büyük bir şekilde karşı çıkmıştır. Bunun sonucunda bu ülkeler bir “Red Cephesi” kurarak SSCB’ye daha çok yakınlaşmaya çalışmışlardır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Siyonizm Nedir? Siyonist Kimdir? Ünlü Siyonistler başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.