Amiral Bristol Raporu Nedir? Tarihi, Önemi ve Maddeleri

Amiral Bristol Raporu nedir? Amiral Bristol Raporu, ABD’nin Türkiye Yüksek Komiseri Mark Lambert Bristol tarafından 22 Haziran 1919’da (Türkler lehine) yayınlanan rapordur.

ABD Deniz Kuvvetleri’nde tuğamiral rütbesine bir subay olan aynı zamanda, ABD’nin 1919-1927 yılları arasında Türkiye Yüksek Komiseri olan Mark Lambert Bristol tarafından 22 Haziran 1919’da yayınlanan raporda Ermeniler ve Yunanlar lehine, Türkler aleyhine yapılan yayınların gerçeği yansıtmadığını belirtmiştir.

Amiral Bristol Kimdir?

Tam adıyla Mark Lambert Bristol, 17 Nisan 1868 tarihinde doğmuştur. Amerika Deniz Kuvvetleri’nde görev yapan bir subaydı. Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri Akademisi’nden 1887 yılında mezun olan Bristol, ilk görevini İspanya-Amerika arasında olan savaşta USS Texas adlı gemide yaptı. Ardından Santiago de Cuba Savaşı’nda yer aldı. Rütbesi ABD Kuzey Atlantik Filosu Başkomutanı’nın yaverliğine yükseltildi. 3 sene boyunca bu görevi yaptı. Birinci Dünya Savaşı başladığında ise USS Oklahoma (BB-37) adlı gemiye komutan olarak atandı. Cumhuriyetin ilanından sonra TBMM-ABD arasında Büyükelçilik görevine atandı. Bu görevini başarıyla yerine getirdi. Türkiye’nin tarihi için önemli bir rapor olan Amiral Bristol Raporu’nu yazdı. 1927’de Büyükelçilik görevinden ABD Asya Filosunun komutanlığına atandı. 13 Mayıs 1939 yılında hayatını kaybetti. Şu an Amerika Birleşik Devletleri Deniz Kuvvetleri’ne ait olan iki tane faal gemiye ismi verilmiştir.

Wilson İlkeleri Hakkında Bilgi

Amiral Bristol Raporu yazılırken esas alınan ilkeler Wilson İlkelerinde yer alan ilkelerdir. Wilson İlkeleri, Amerika Birleşik Devletleri’nin başkanı olan Woodrow Wilson tarafından 8 Ocak 1918 günü kongrede kamuoyuna sunulmuştur. Bu ilkeler temel olarak 14 maddeden oluşmaktadır ve bu maddeler şunlardır;

1. Açıklık getirilmiş herhangi bir barış antlaşmasından sonra devletler arasında hiçbir özel ve gizli anlaşmamaya gidilmemelidir.
2. Karasuları harici bütün denizlerin savaşta ve barışta her devlet tarafından kullanılabilmelidir.
3. Barışı onaylayan ve barışı koruyan bütün ülkeler arasındaki ekonomik ilişkiler olabildiğince geliştirilmelidir.
4. Her ülkenin savunması kendilerine yetecek en düşük düzeyde olmalıdır.
5. Sömürgelerin talepleri ciddiye alınmalıdır.
6. Rusya’da olan işgalci devletler derhal geri çekilmeli ve Rusya’nın iç problemlerine karışılmamalıdır.
7. Belçika’da olan işgalci devletler de derhal geri çekilmeli ve eski sınırları verilmelidir.
8. Bütün Fransız toprakları özgürlüğüne kavuşturulmalı ve işgal edilen kesimler geri verilmelidir.
9. İtalya’nın sınırları tekrardan çizilmelidir.
10. Romanya, Sırbistan ve Karadağdaki işgalciler geri çekilmeli ve işgal edilen topraklar geri verilmelidir.
11. Avusturya-Macaristan halklarının uluslar arasındaki yeri korunmalı ve barış içinde devam ettirilmelidir.
12. Osmanlı İmparatorluğu’nda bulunan Türk kesimin özgürlüğü kabul edilmeli ve bağımsız olarak kalmalıdır.
13. Polonyalılar tarafından bir Polonya devleti kurulmalıdır ve bu devletin bağımsızlığı sağlanılmalıdır.
14. Bütün devletlerin siyasal bağımsızlığı ve toprakları için bir birliktelik oluşturulmalıdır.

Wilson ilkelerini bu şekilde sıralayabiliriz. Bu maddelerden anlaşılacağı üzere Amerika Birleşik Devletleri 1. Dünya Savaşı’na geç girdiğinden dolayı diğer itilaf devletleri gibi fazla bir şekilde toprak alamadı. Diğer itilaf devletlerinin de aşırı fazla toprak almasını istemediğinden dolayı sömürge ve işgal edilen devletleri savunan bir bildirge hazırladı. Amiral Bristol Raporu da aynı sebepten dolayı hazırlanmıştır. Yine aynı şekilde Amerika Birleşik Devletleri, İzmir’de yunanlılara fazla toprak düşmelerini istemediklerinden dolayı bölgeye bir heyet gönderip türklerin haklı olduğuyla alakalı bir yazı yazmalarını istemişlerdir.

Amiral Bristol Raporu Nedir?

Birinci Dünya Savaşı’nda yunanlılar İzmir’i işgal etti. Bunun sonrasında Türkler, bütün dünyaya bu işgalin haksız olduğunu dile getirmeye çalıştı ve bu çalışmaları sonuç verdi. Bunun sonucunda Amerikalı deniz subayı Mark Lambert Bristol İzmir’e geldi. Amiral Bristol raporunu hazırladı.

İzmir’in işgali dünya çapında büyük bir tepkiye ve kınamaya sebep olunca İtilaf Devletleri, İzmirdeki durumu kamuoyuna yansıtabilmek için bölgeye Amiral Bristol önderliğinde bir heyet göndermişlerdir. Bu heyet İngiliz, Fransız ve İtalyan generallerden oluşmaktaydı. Amiral Bristol Raporu’nun temel yazılış amacı yukarıda da belirtildiği gibi yunanlıların İzmir ve çevresinde fazla toprak alamamaları içindir. Bu raporun hazırlanmasında etkili olan bir başka sebep ise Yunanların Türkleri katlettiğini öğrenen yabancı kamuoyu Türklere karşı bir taraf tutmaya başladı. Ayrıca İtilaf Devletleri bunu istemiyordu.

Amiral Bristol Raporu Maddeleri

Bu bildirgenin maddelerinin genel özeti şu şekildedir:

• İzmir’de yaşanan kargaşanın sebebinin Türkler olmadığını ve Rumlar olduğunu söyledi.
• İzmir ve çevresinde yaşayan toplumlardan çoğunlukta olan toplumun Türkler olduğunu açıkladı. Bu madde Amiral Bristol Raporu’ndaki en önemli madde olabilir. Çünkü İtilaf Devletlerinin önceden yayınladığı bir bildirgede toprakların çoğunlukta olan devletlere ait olması gerektiğini söylemişlerdir. Yani Amiral Bristol Raporu’ndaki bu madde, toprakların Türklere ait olduğunu niteler durumdadır.
• Bu raporda Yunanlar işgalci olarak nitelendirildi. Bu maddenin önemi ise Yunanistan’ın bölgeyi himayesi altına almak değil, asıl amaçlarının işgal olduğu belirtilmiş oldu.
• Bölgedeki Yunan askerlerinin çekilmeleri yerine başka İtilaf Devletlerinin askerlerinin gelmesi talep edildi.
• İşgaller gereksiz ve haksız olarak nitelendirilmiştir.

Amiral Bristol Raporu’nun genel olarak nelerden bahsettiği yukarıdaki olarak söylenebilir. Amiral Bristol Raporu, Türkiye’yi savunduğundan dolayı kurtuluş mücadelesi için önemli olduğu söylenebilir. Bu raporda yukarıda belirtildiği gibi Yunanlar işgalci olarak nitelendirildi. Yani Türklere karşı İzmir’de bir haksızlık olduğu belirtildi. İtilaf Devletleri kontrolü altında olan Yunanistan işgalci olarak nitelendirildiğinden dolayı İtilaf Devletleri de işgalci olarak nitelendirilmiş oldu. Amerika Birleşik Devletleri buraya gönderdikleri heyet ile Türk Milli Mücadelesinin haklılığını ve önemini vurgulamış oldu. Amiral Bristol Raporu’nun bir diğer önemli özelliği ise Türk Milli Mücadelesini kanıtlayan ve destekleyen ilk belgedir.

Amiral Bristol Raporu Önemi

Amiral Bristol Raporu’nu yukarıda belirtildiği gibi başka ülkelerden olan insanlar birlikte yazmışlardır. Ancak bu belgeyi asıl hazırlayan devletin Amerika Birleşik Devletleri olduğunu söyleyebiliriz. Ancak hiçbir devlet, diğer devletler ile bir çıkarı olmadıkça birbirlerini savunmaz veya aynı fikirde olmaz. Yukarıda da kısaca bahsedilmiş olduğu gibi 1. Dünya Savaşı’na Amerika Birleşik Devletleri geç katılabilmiştir. Bundan dolayı diğer itilaf Devletlerine nazaran daha az toprak alabilmiştir. Bundan dolayı ilk başta Wilson İlkelerini yayınlamıştır. Bu bildirgede de yukarıda bahsedildiği gibi işgal edilen devletler ve sömürge devletler savunulmuştur. Çünkü Amerika Birleşik Devletleri diğer devletlerin daha fazla toprak almalarını istememektedir. Amiral Bristol Raporu da aynı sebepten ötürü yazılmıştır. Ancak Amiral Bristol Raporu, Türkler için daha önemlidir. Çünkü direkt olarak Türkleri ilgilendiren İzmir’de olan haksız işgaller ile alakalı yazılmıştır.

Sonuç olarak Amiral Bristol Raporu, Amerika Birleşik Devletleri ön planda olmak üzere itilaf devletleri tarafından yazılmıştır. İzmir’deki işgallerin haksız olduğuyla alakalı yazılan bir rapordur. Türklere karşı olumlu bir rapor olduğundan dolayı Amerika’yı Türk dostu olarak göstermiştir. Ancak Amerika’nın asıl amacı diğer itilaf Devletlerinin toprak almalarını engellemektir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak İzmir’in İşgali (15 Mayıs 1919) Nedenleri ve Sonuçları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.