Töre Nedir? Tarihte Töre Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

Bu yazımızda İlk Türk devletlerinde töre kavramını inceledik. Töre tarih içinde değişerek günümüze kadar toplum içinde yaşamıştır. Bu yazımızda törenin Türk toplumundaki yeri ve öneminin yanısıra törenin özelliklerine yer verdik.

Töre Nedir?

Töre kelimesinin ilk nereden çıktığına bakıldığında karşımıza ilk Türk devletleri çıkmaktadır. Kelimenin anlamı ise bir toplulukta benimsenmiş, yerleşmiş geleneklerin, göreneklerin, ortak alışkanlıkların kısaca yazısız kuralların bütünüdür. Türkçedeki türetilmek, yaratılmak ve düzenlenmek anlamlarına gelen törü sözcüğünden ortaya çıkmıştır.

İlk Türk Devletlerinde Töre

Eski Türk topluluklarına bakıldığında karşılaşılan ilk şeylerden biri ülkenin yönetildiği hukuk biçiminin yanında o hukukla eş değer seviyede bulunan bir töre kavramı olmasıdır. Devletin içindeki bütün görevli insanların yasaları uygulaması gerektiği gibi halkın da bu yasaları uygulaması gerekliydi. Zaten bütün ülkeye egemen olan yasalar törelerdi. O zamandaki Türklerde bir insan t9reye uymaz ise cezalandırılmak dışında halk tarafından dışlanırdı. Yasalar-Töre ikilisini savunan eski Türk liderlerinden biri de Bilge Kağan’dır. O töre ve yasaların birbirini tamamladığına, aynı zamanda halkı tamamladığına inanırdı. Bilge Kağan gibi diğer eski Türk liderleri de Türk töresini kendi zevkinden önce görmüş ve devletin başına geçer geçmez devletin yasalarını Türk töresine göre düzenlemeye başlamıştır.

Başka bir deyişle eski Türklerde başta bir insan olmasına rağmen o insan kendi istediğini yapmaz halkı Türk töresiyle yönetirdi. Eski Türklerde devletin başındaki bu hükümdarlar aynı zamanda adaletin de başındaydı ve insanları törelere göre yargılanırdı. Törelere göre ise ağır suçların taviz verilmeden çok ağır şekilde cezalandırılması gerekiyordu. Bu cezalar genellikle idam ve suçlunun aile bireylerine kısıtlama oluyordu. Hafif suçlarda ise hapis veya belli bir bedel ödeme tarzı cezalar olmasına rağmen hafif suç işleyen insanlara karşı da halkın tepkisi farklı olmuyor, suçlu insan dışlanıyordu.

Törenin Özellikleri Nelerdir?

Eski Türk toplumlarının neredeyse hepsinde yasaları da belirleyen töre yazılı bir kitap değildir. Herkesin bildiği ve topluma yerleşmiş kurallar bütünüdür. Nesilden nesle aktarılarak devamlılığı sağlanır. Halkın başındaki hükümdar bile uymak zorundadır. Töreler eski Türklerde kutsal görülür. Belli bir zaman sonra şartlar sebebiyle değiştirilebilse de değiştirilemeyen bazı maddeleri vardır. Bu maddeler adalet, iyilik, eşitlik ve insanlıktır. Cezalar devlet tarafından verilir. Cezalarda ise uzun süreli hapis yoktur çünkü eski Türk devletlerinde göçebe yaşam ağırlıktadır. Türk töresinde bazı suçların cezası direk olarak ölümdür ve bu suçlar devlete isyan, askerden kaçma, adam öldürme, hırsızlık, tecavüz gibi suçlardır. Türk töresini ilk kez yazılı hale getiren uygarlık ise Uygurlardır.

Töre Nasıl Ortaya Çıkmıştır?

Zaten bozkır alanda yaşayan toplumlarda yıllardan gelen bir töre kavramı vardır. Türk beyleri de bu töre kavramını kutsal bilmiş ve topraklarını törelere göre yönetmiştir. Törelerin nasıl oluştuğuna bakıldığında ise karşımıza üç adet kavram çıkar. Bunlar halk, kurultay ve handır. Törenin bir kısmı halk içinde bilinir ve bu gelecek nesillere aktarılır. Kurultay ise beylerin karar aldıkları bir mekandır ve burada törelere yeni şeyler eklenebilir. Han da töreyle doğrudan ilgilidir. Törelere uymak zorunda olduğu gibi istediği zaman kurultayda görüşülmesi için bir öneri sunabilir. Yani hanlar kendi başlarına istediği gibi bir töre çıkarıp yeni bir şey getiremezler.

Törenin Türk Toplumundaki Yeri ve Önemi

Türklerin göçebe hayatına belli bir düzen katan sistem töreleridir. Bu törenin en temel yapılarından birisi de yardımlaşmadır. Türkler misafirperverlikleriyle ünlü olmuş bir toplumdur. Eğer bir eve bir misafir geldiyse aile bireyleri o kişiye aileden biriymiş gibi davranır. Aynı zamanda Türk töresinde komşuluk da kutsal sayılır. Komşular birbirlerine edebilecekleri her türlü şekilde yardım ederler. Eğer bir ev fakir kalmışsa o eve hayvan yardımı yapılır. Herhangi bir felakette, zorlukta da komşular birbirlerine yardım eder, birbirlerine sahip çıkar. Günümüzde de Türk köylerinde imece dediğimiz köydeki herkesin emeğiyle, alın teriyle yapılan işler bize eski Türklerden kalan törenin izlerindendir.

Türk Töresinde Askerliğin Yeri

Türk töresinde oldukça önemli bir yeri olan bir etkinlik ise askerliktir. Türk milleti geçmişten günümüze kadarki zaman diliminde hep savaşçı bir toplum olduğu için askerliğin Türk töresinde yeri olması hiç de şaşırtıcı değildir. Eski Türklerde askerlikten kaçmak çok büyük bir suç görüldüğü gibi günümüzde de askerliğini yapmayan erkeklere “adam değil, hain, korkak” gibi lakaplar takılmaktadır. Hatta bazı yörelerde askerliğini yapmayan erkeklere aileler kızlarını vermezler. Sadece son yıllarda tartışma konusu olmaya başlamış askerlik, Türklerin göçebe yaşamda yerleşmek istedikleri yere rahatlıkla yerleşebilmesi veya gelecek tehditleri püskürtmek için gereken güç olduğu için kutsal bir vatan görevi olarak görülmektedir.

Şamanizm’in Türk Töresine Etkisi

Türkler Şamanizm’den İslamiyet’e geçiş sürecinde bazı şaman geleneklerini kendileriyle bağdaştırmıştır. Bunlar gidenin arkasından su dökmek, cami avlularında mum yakmak, kötü bir olay duyulduğunda tahtaya vurmak, kurşun dökmek, çaput bağlamak, başa kırmızı kurdele bağlamak gibi bazı etkinliklerdir. Bu etkinlikler normalde Türk töresinde olmamasına rağmen kurultay kararıyla sonradan eklenmişlerdir ve yapay töre denilen kavramın içinde bulunur. Günümüzde hala örnekleri görülen bu Şamanizm’den alınan olaylar artık töremizin bir parçası olmuş ve nesilden nesle aktarılarak devam edecektir.

Törenin Oluşumunda Neler Etkili Olmuştur?

Günümüz Türkiye’sinde ülke töreyle yönetilmese de eski Türklerde töre anayasa yerine geçecek kadar değerli idi. Bazı suçların kesin cezaları vardı ve bu cezalarda taviz verilmezdi. Eğer bir insan cezası ölüm olan bir suç işler is o insan halk tarafından da dışlanır böylece insanların töreye bağlılığı artardı. Han istediği zaman kurultaya eklemek ya da çıkarmak istediği töre geleneğini söylerdi. Kurultay bir karar alır ve çoğunluğun oyuyla uygulanır ya da uygulanmazdı. Herkes töreye sonsuz saygı duyardı ve eğer bir kağan yeni başa gelmişse yapacağı iş ülkeyi töreyle yönetmekti. Günümüzde karşımıza çıkmasa da eskiden Türklerde başa geçen hükümdar coğrafya nerede olursa olsun Türk töresini yaymak ve uygulamak için yaşardı. Töre her şeyden üstündü ve kimsenin buna bir itirazı yoktu çünkü töre adaleti en iyi biçimde sağlıyordu.

Günümüz Türkiyesinde Töre

Günümüz Türkiye’sine bakıldığında eski Türklerdeki bir çok geleneği kaybetmiş bulunmaktayız. Askerlik, misafirperverlik gibi bazı töresel kavramları hala az da olsa taşımaktayız ancak şu anki Türkiye’de eski Türklerdeki gibi mal çalmama insan öldürmeme gibi şeyler görülmemekte. Hatta insanlar “Namusumuzu kirletti! Töremize karşı geldi!” diye ailesi içindeki kadınları öldürmekte. Yolsuzluk, hırsızlık en üst seviyelerde. Türklük bir kenara koyulup, Türk töresindeki geleneklerimiz yerine İslam adı altında yaşayan Arap toplumunun geleneklerini almaktayız. Türk töresini git gide öldürmekte olan yeni Türkiye insanları komşuluğu da git gide kaybetmektedir. Eski Türklerde komşular arası bir kahve kültürü vardı ve insanlar oturup sohbet ederlerdi. Günümüzde bunun da yavaş yavaş yok olduğuna tanık olmaktayız.

Türk töresi her geçen gün ölmekte ve bu töre canlandırılmak yerine her geçen gün ölmesine izin veriliyor. Geçmişteki Türk hükümdarların hepsi Türk toplumunun nerede olursa olsun töresini yaşatması gerektiğini söylerken günümüzde insanlar git gide bir dinin töresine ait olmaya başlıyor ve bu din töre niyetine kötü amaçlar için kullanılıyor. Eğer gerçekten eski Türk devletleri kadar güçlü olmak istiyorsak kendi törelerimizi çöpe atmak yerine yaşatmaya devam etmeliyiz. Türk töresi tekrardan canlandırılıp kutsal kabul edilirse halk kendi içinde birleşecek ve güçlenecektir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak İslamiyet Öncesi Türk Devletlerinde Kültür ve Uygarlık başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.