16 Büyük Türk Devleti Hangileridir? Kurucuları ve Bayrakları

Bu yazımızda Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı forsunda 16 yıldız ile simgelenen 16 Türk devleti hangileridir? sorusunu yanıtladık.

Günümüzde Türkler nüfus olarak en kalabalık uluslardan biridir. Kökenleri Asya kıtasında olan Türklerin Dünya üzerinde kurduğu 16 adet devlet Türk tarihine damga vurmuştur. Bu on altı Türk devleti birçok ortak noktaları bulunmakla beraber her birinin kendine özgü ve Türk tarihini hizmet eden bir yanı vardır. Bu sayede 16 Türk devletin birleşiminden oluşan kültür bağımsız olan on altı farklı Türk devletinin kültürünü oluşturmaktadır.

Günümüz tarihine etikleri kültür ve sanat açısından oldukça yüksektir. Dil, kültür, sanat gibi değerleri aşılamış ve günümüz toplumuna yön vermişlerdir. Ayrıca Atatürk’ün de dediği gibi “Geçmişini bilmeyen toplum geleceğine yön veremez”. Bu sebeplerle Türklerin geleceklerini doğru yönetebilmesi için geçmişindeki başarıları gözlemlemesi gerekmektedir.

16 Büyük Türk Devleti

Günümüzde Cumhurbaşkanlığı Forsunda 16 adet yıldız bulunmaktadır. 1978 yılına kadar Forsta 20 adet yıldız bulunmaktaydı. Ancak 1978’de yapılan bir değişiklik ardından 4 yıldız herhangi bir açıklama yapılmadan kaldırılmıştır. Bunun üzerine medyada bu yıldızların neleri sembolize ettiği bir tartışma konusu oldu. Ve Akib Özbek bu yıldızların anlamının Türk devletleri olduğunu ileri sürmüştür. Bu günümüzde devlet tarafından olmasa da kabul görmüş düşüncedir. Ancak burada da 16 büyük Türk devleti listesinin dışındaki Türk devletlerinin bazılarının her anlamda bu 16 devletten daha ön planda olduğu için bunun yanlış bir düşünce olduğunu savunmuştur.

Cumhurbaşkanlığı forsundaki 16 yıldız, tarihte kurulmuş olan 16 büyük Türk imparatorluğunu, ortadaki güneş ise Türkiye Cumhuriyeti’ni simgelemektedir. İşte tarihteki 16 büyük Türk devleti;

• Büyük Hun İmparatorluğu (M.Ö. 204-M.S. 216)
• Batı Hun İmparatorluğu (M.S. 48-216)
• Avrupa Hun İmparatorluğu (M.S. 375-469)
• Ak Hun İmparatorluğu (M.S. 420-552)
• Göktürk İmparatorluğu (M.S. 552-745)
• Avar İmparatorluğu (M.S. 565-835)
• Hazar İmparatorluğu (M.S. 651-983)
• Uygur Devleti (M.S. 745-1368)
• Karahanlılar (M.S. 940-1040)
• Gazneliler (M.S. 962-1183)
• Büyük Selçuklu İmparatorluğu (M.S. 1040-1157)
• Harzemşahlar (M.S. 1097-1231)
• Altınordu Devleti (M.S. 1236-1502)
• Büyük Timur İmparatorluğu (M.S. 1368-1501)
• Babür İmparatorluğu (M.S. 1526-1858)
• Osmanlı İmparatorluğu (M.S. 1299-1922)

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Tarihte Türk Devletleri Bayrakları ve Anlamları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Büyük Hun İmparatorluğu

Milattan önce 220’de hüküm sürmüş bir Türk devletidir. Diğer bir adıyla Asya Hun devleti hakkındaki bütün bilgileri kendilerine ait bir kaynak olmadığı için Çin kaynaklarından alıyoruz. Çin kaynaklarına göre Hun devleti yaklaşık 500 yıl boyunca Çin sınırlarında bir tehdit olmuştur. Bu beş yüz yıl dışındaki bilgiler Çin kaynaklarında yer almadığı için bilemiyoruz. Çin için bu kadar büyük bir tehdit olmalarının nedeni savaş alanında okçuluk ve binicilik özelliklerinin gelişmiş olmasıdır bu yüzden kendilerine “güçlü, savaşçı ama zayıf bir kültüre sahip olan bir halk” denmiştir. Bu askeri güçlerinin sebebi ilk iki yöneticileri olan Teoman, Mete(han)’dır. Teoman devletin kurucusudur. Teoman ülkenin geleceğinde uzun süre ayakta kalmasını sağlayacak olan sistemlerden biri olan merkezi yönetimi olması gerektiği gibi kurmuştur. Kurduğu sistem sayesinde ülke tek bir noktadan haberleşme ağı kurmuştur ve bu sayede ülke yarı göçebe yaşamasına rağmen birlik olarak hareket edebilmiştir.

En büyük liderleri Teoman oğlu Metehan’dır. Metehan’ın yaptıklarının etkisi günümüzde bile hissedilebilmektedir. Metehan günümüzde Türkiye Cumhuriyet’i dahil olmak üzere Dünya genelinde kabul gören onluk sistemin mucididir. Onluk sistem orduların onun katı şeklinde bölünüp her bölünme esnasında onbaşı yüzbaşı gibi kumandanlar sayesinde yönetimi kolay bir ordu sistemidir. Günümüzde Metehan’a saygı için TSK (Türk Silahlı Kuvvetleri)’nin kuruluş tarihi M.Ö. 209’dur. Bu ordu sistemi Asya Hunların Türk kültürüne katıkları en büyük değerdir.

Batı Hun İmparatorluğu

Batı Hun devleti 20 yıllık kısa bir süre hayata kalabilen bu devlet yine adına aykırı bir şekilde Asya’da bulunmaktaydı. Parçalanan Büyük Hun devletinin parçalarından biriydiler. Milattan önce 56 yılında Hiung-nu tarafından kurulmuşlardır. Büyük Hun devletinin ekonomik sıkıntılarını sebep göstererek ayrılmaya karar vermişlerdir. Maalesef bu yeni küçük devlete ayrılık sebepleri olan ekonomide başarılı olamamışlardır. Bunun üzerine devleti yöneten kardeşler (Çi-iç kardeşler olarak da bilinmektedirler) kavga etmişlerdir. Kavganın nedeni bir kardeşin Çin boyunduruğu altına girmek istemeleri ve diğer kardeşinse özgür bir devlet olarak yaşamaya devam etmeleri gerektiklerini savunmasıdır. Ancak bu kavgaların sonucunda devlet milattan önce 36 yılında Çin boyunduruğu altına girmişlerdir. Ve tüm bu bildiklerimizi yine Çin kaynaklarından öğrenmekteyiz.

Avrupa Hun İmparatorluğu

Bir diğer adıyla Batı Hun devleti olan bu devlet 376 yılında başlayan Avrupa’ya yönelik yapılan Türk akınlarının sonucu olarak 434 yılında resmen bir devlet olmuşlardır. Kavimler Göçü‘nün bir sonucu olarak Balamin adında biri tarafından günümüzdeki Macaristan topraklarında birleştirilmişlerdir. Zaman geçtikçe özellikle Balkanlarda söz sahibi olmuşlardır. Tarihleri boyunca genellikle Batı Roma’yla dostluk anlaşmaları yapmış tam tersine Doğu Roma’yla savaş içinde bulunmuşlardır.

En parlak dönemlerini Atilla olarak bilinen hükümdar altında yaşamışlardır. Ayrıca Atilla 434 yılında başa geçmiştir ve kimi otoriteler tarafından devletin asıl kurucusu olarak anılmaktadır. Atilla, Avrupa’da Tanrı Kırbacı olarak anılmaktaydı çünkü Avrupalılar onu Tanrı tarafından gönderilmiş bir ceza olarak görüyorlardı. Ancak bu devletin sonu Atilla öldükten sonra hızlı bir şekilde olmuştur. 453’te Atilla öldükten sonra oğulları Dengizek ve İrnek taht kavgasına girişti. Sürecin sonunda Dengizek tahta geçse de tahta çıktıktan sonraki ilk seferinde hayatını kaybetmiştir. Ardından tahta geçen İrnek’in kaderi de farklı olmamış o da 469’da Roma’yla olan bir muharebede hayatını kaybetmiştir. Genel görüşler bu tarihi Avrupa Hun devletinin yıkılışı olarak kabul eder.

Ak Hun İmparatorluğu

Al Hun devleti yine Büyük Hun devletinin kalıntılarındandır. Büyük Hun devleti yıkıldıktan sonra kendilerini onların devamı olarak kabul etmişlerdir. Ve Avrupa Hun devletine yakın bir tarihte yani 440 yılında kurulmuşlardır. Hun devletinin dağılması ardından doğuya ilerleyip Çin’in Kuzeybatısında bulunan Gobi çölüyle Hazar denizinin kenarlarına ulaşan sınırlara sahip bir devlet kurmuşlardır.

Göktürk İmparatorluğu

Göktürk Kağanlığı Orta Asya coğrafyasında yaklaşık 188 yıl hüküm sürmüş bir Türk devletidir. Devlet 552 yılında Türk önder Bumin Kağan tarafından kurulmuştur. Ama ülkenin sınırları ilerleyen zamanlarda çok genişlediği için ülkenin doğusunu Bumin Kağan, batısını kardeşi İstemi Kağan yönetmiştir. Göktürkler’in sınır komşuları dönemin en güçlü devletleri olan Çin İmparatorluğu, Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu ve Sasani (İran) devletidir. Bu komşuları ile askeri münasebetlere girmişler, aynı zamanda da ekonomik ve siyasal ilişkilerde de bulunmuşlardır. Devletin basılan paralarında, diplomatik ve siyasal işlemlerinde kullandıkları resmi diller Soğdca ve Cücence olarak bilinmektedir.

Ayrıca Göktürk alfabesi adı verilen yeni bir alfabe kullanmışlardır. Ayrıca ülke halkı arasında yaygın olarak kullanılan dil Göktürk alfabesinin kullanıldığı Göktürkçe olmuştur. Göktürklerin tarihteki önemi ise isimlerinde “Türk “ifadesini bulunduran ilk Türk devlet olmasıdır. Ondan önceki Hun devletleri Türk olmalarına rağmen isimlerinde “Türk” kelimesini kullanmamışlardır. Ayrıca yapılan araştırmalara göre en eski Türk yazılı kaynağı olduğu kabul edilen Orhun Kitabelerinin Göktürk döneminde yazıldığı söylenmektedir. Devletlerini kurmadan önce Altay Dağları’nda yaşamlarını sürdüren ve Hunlar ile aynı soydan geldiği bilinen Göktürkler, yavaş yavaş bozkıra inmiş ve devletlerini 552 yılında kurmuşlardır.

Ayrıca Göktürk devleti I. Göktürk ve II. Göktürk devleti olmak üzere 2 farklı döneme ayrılmaktadır. I. Göktürk devleti 552 yılında kurulmuş fakat sadece 581 – 588 yılına kadar varlığını sürdürebilmiştir. Daha sonra bir süreliğine Çin devletinin hakimiyetine geçen Göktürk halkı, Çinlilerden kurtularak tekrardan Göktürk devletini kurmuşlardır. Kurdukları bu ikinci devlete de II. Göktür Kağanlığı adı verilmiştir. Devlet sınırlarını belirlediğinde ikiye bölündü ve batı bölgeleri İstemi Kağan’ın oldu. İstemi Kağan Göktürk devletinin sınırlarını Kırım’a kadar genişletmeyi başardıktan sonra hayatını kaybetti.

Onun yerine orduların başına geçen Tardu hakimiyetini 603 yılına kadar devam ettirmeyi başardı. Daha sonrasında ise Çin hakimiyetine giren Batı Göktürk yaklaşık 100 yıl kadar Çin yönetiminde yaşadılar. Daha sonrasında Batı Kağanlığının 658’de yıkılması I. Göktürk Kağanlığını bitirmiştir. 681 yılında ise Türklerin Asena (Kurt) soyundan gelen Kutluk Kağan Çin’in doğusunda yaşamlarını devam ettirmeye çalışan dağılmış Türk boylarını topladı ve II. Göktürk (Kutluk) Kağanlığını kurmuştur. Daha sonrasında ise 745 yılına kadar varlığını sürdürmeyi başaran II. Göktürk Devleti, 745 yılında Uygurluların başkentleri Ötüken’i ele geçirmesi ile tamamen yıkılmıştır.

Avar İmparatorluğu

Avar Kağanlığı – diğer adları ile Avar İmparatorluğu, Avar Devleti – I. Bayan tarafından 562 yılında kurulmuş olan Türk devletidir. Bugün ki Doğu Avrupa (Macaristan, Ukrayna, Moldova, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Polonya, Hırvatistan, Avusturya, Romanya, Sırbistan) bölgesi topraklarında hüküm sürmüşlerdir. Avarların tarihteki önemi Frank Krallığı ile Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu arasında tampon bölge görevi gören ve Avrupa siyasetine yaklaşık 200 yıl boyunca yön veren bir devlet olmasıdır. Çeşitli Germen ve Slav kabilelerini hakimiyeti altında tutan Avarlar, çok halklı ilk Türk devletidir. 562 yılında I. Bayhan’ın çok başarılı bir savaşı ve devlet adamı (yönetici) olduğu söylenmektedir. Onun döneminde Avarlar Bizans (Doğu Roma) İmparatorluğu, Slav kabileleri, Türk boyları gibi toplumlarla ittifak halinde kalmıştır.

Bizans (Doğu Roma) ile müttefik olmalarına rağmen bazen onların bazı topraklarına saldırdığı ve ele geçirdiği de söylenmektedir. Seferlerini genelde Frank Krallığı ve Slav kabilelerinin üstüne yapan Avarlar ve I. Bayan bunların birçoğundan zafer ile ayrılmıştır. Güneyde ise günümüz Bulgaristan topraklarının büyük bir kısmını ele geçiren Avarlar, Konstantinapol’e (İstanbul) çok yaklaşmışlardır. Defalarca kez İstanbul’u kuşatmaya çalışmışlar fakat hiçbir şekilde ele geçirememişlerdir. Dokuzuncu yüzyıl süresince Avarlar Frank Krallığı için en büyük tehdit olmuşlardır. Bu yüzden genel olarak Avarlar ile dostane ilişkiler kurmaya çalışan Frank Krallığı, gizlice Bulgar Kralı Trum ile Avarları yıkma planları yapmaktaydılar. Ve bu planlarında da başarıya uğradılar. Bizanslıların da destek vermesi ile Frank – Bulgar – Bizans üçlü ittifakına karşı koyamayan Avarlar yıkılma sürecine girmiş ve 900’lü yıllarda tamamen yıkılmışlardır.

Hazar İmparatorluğu

Hazar Kağanlığı ya da Hazar Krallığı adından da anlaşılabileceği üzere Hazar Denizi çevresi ve Kafkasya bölgesinde hüküm sürmüş olan Türk devletidir. Karadeniz, Hazar Denizi etrafında yaşamış olan Hazarlar, güneyde Van Gölü civarına kadar ilerleyebilmişlerdir. Hazar kelimesi ise günümüz Türkçesi’nde gezmek anlamına gelen kaz-maktan gelmektedir. Hazar’ın anlamı ise “gezer “dir. Tek bir yere bağlı olmayan Hazarlar göçebe şeklinde yaşamışlardır. İslamiyet’in kabul edildiği dönemden önceki Türklerin tamamı tek tanrılı Tengri inancını benimsemiş olsalar da Hazar Devleti ve Hazar halkının Museviliği benimsediği söylenmektedir. Bu da Hazarların Türk olup olmadığı hakkında şüphe uyandırmaktadır.

Hazarların Türk olduğunun iddia edilme sebebi ise Bizans kaynaklarında Hazarlardan “Türk“ olarak bahsedilmesidir. Ayrıca Hazarların Batı Hun Devleti’ne bağlı olan topluluklardan biri olduğu da söylenebilir. Fakat bunlara rağmen Hazar Türklerinin günümüzdeki pek çok Rus ve Doğu Avrupa’daki Yahudilerin atası olduğu kabul edilmektedir. Hazar Denizi’ne ismini vermiş olan bu devletin dönemdeki rakipleri Halife Osman’ın hüküm sürdüğü İslam devleti ve İran devletinin atası olan Sasani devletidir. Fakat Hazar devleti doğudan gelen Peçeneklerliler tarafından zayıflatılmış ve bir Slav devleti olan Kiev Knezliği tarafından tamamen yıkılmışlardır.

Uygur Devleti

Günümüzdeki Güneydoğu Rusya Moğolistan ve Orta Asya’nın kuzeydoğusunda bulunan bazı topraklarda kurulmuş ve hüküm sürmüş olan Uygur Kağanlığı 744 yılında kurulmuştur. Çin kaynaklarına göre Uygur kelimesi dönem Türkçesi’nde “şahin gibi hareket eden ve saldıran“ anlamına geldiği iddia edilmektedir. Uygur Devleti hakkında elde edilen bilgilerin hepsi Göktürk Kitabeleri, Uygurların kendi yazmış olduğu Uygur kitabeleri ve Çin yıllıklarından elde edilmektedir. İlk Uygur Kağanı Kutluk Bilge Kül devleti Orhun nehrinin kenarını kurmuştur. 2 yıl boyunca devlete hükmetmiş ve 2 yıl sonra da hayatını kaybetmiştir.

751 yılında yapılan ve Türklerin İslamiyet’e geçmesine ön ayak olan Talas savaşında Arapların safını tutmuşlar ve Çinlilere saldırmışlardır. Uygurların Türk ve İslam tarihindeki önemi ilk tamamen yerleşik hayata geçen Türk devleti olmaları ve ayrıca İslamiyet’i kabul eden ilk Türklerin Uygurlu olmasıdır. Fakat Uygurluların sonu da pek çok Türk devletini yıkmış olan Çinliler tarafından geldi. Çinlilerin Tibet bölgesi üzerinde kurduğu hakimiyet Uygurların güç kaybetmesine neden oldu ve yıkıldılar. O dönemden sonra defalarca farklı milletlerin ve devletlerin himayesi altında kalan Uygurlular yaklaşık 1000 yıldır Çin kontrolündedir.

Karahanlılar

Karahanlılar ya da Karahanlı Devleti 840’lı yıllarda Orta Asya ve Maveraünnehir bölgesinde kurulmuş olan Türk devletidir. Türk ve İslam tarihinde de çok önemli bir yeri vardır. Çünkü Karahanlılar Müslümanlığı benimsemiş olan ilk Türk devleti olma özelliğini taşımaktadırlar. Karluk Türkleri Sasani devletini aşırı yıpratmışlardır ve Karluk soyundan gelen Karahanlılar da Sasani devletini tamamen yıkıp onların yerine kendi devletlerini kurmuşlardır. Diğer tek kişilik yönetimin aksine Karahanlı Devletinde Büyük Han ve Ortak Han adı verilen 2 farklı yönetici vardı. Büyük Han devletin doğu kısımlarını idare etmekten sorumlu olan yönetici idi. Ortak Han ise devletin batı kısımlarını idare etmekten sorumlu devlet adamıydı. Bu durum zamanında Karahanlılar arasında iç çekişmelere sebep olmuştur ama Karahanlı devleti her seferinde bu iç çekişmelerden kurtulmayı başarmışlardır.

Askeriye kıyasla diplomatik olarak çok daha güçlü olan Karahanlılar; Gazneliler, Büyük Selçuklu Devleti gibi devletler ile çok yoğun siyasi ilişkiler içerisinde bulunmuşlardır. Büyük Selçuklu Hükümdarı ve Büyük Selçuklu ’ya altın zamanını yaşatan Melikşah’ın eşlerinden biri olan Terken Hatun Karahanlı Devletinin prensesidir. Devletin kurucusu tam olarak kesin olmasa da, yoğun olan görüşe göre devletin Bilge Kutluk Kül tarafından kurulduğu söylenir. Devletin resmi dile Çağatayca olarak geçmektedir. Geçen yıllar içerisinde (özellikle Gazneli Mahmud ve Gazne Devleti ile olan münakaşası sebebi ile) aşırı zayıflayan Karahan devleti Batı Karahanlılar ve Doğu Karahanlılar olmak üzere 2 ayrı parçaya ayrılmışlardır. Batı Karahanlıların başkenti olan Özkent 1212 yılında Harzemşah devleti tarafından ele geçirilmiştir. Batı Karahanlılara son verilmiştir. Doğu Karahanlı Devleti ise Batı’dan 1 yıl kadar önce 1211 yılında Karahitaylar tarafından tarih sahnesinden silinmiştir.

Gazneliler

Alp Tigin tarafından Maveraünnehir ve Orta Asya’da kurulmuş olan Gazneliler, Karahanlılar ve Hint kabileleri ile siyasi ve askeri ilişkilerde bulunmuşlardır. En önemli hükümdarlarından Gazneli Mahmud döneminde Hint diyarı üzerine yapılan 20 yılda 17 sefer sonucu Hint coğrafyasına Türk kültürünün geçmesinde etkili olmuşlardır. Ayrıca Karahanlılar’ı da oldukça yıpratmışlardır. Daha sonra da ölmeden hemen önce toprakları oğlu Muhammed ve Mesud’a paylaştırmıştır. I. Mesud kardeşi Muhammed’i hapsettirip devlete ilerleme kaydettirmiştir fakat iç çatışmalar dolayısı ile yıkılmıştır.

Büyük Selçuklu İmparatorluğu

Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tuğrul Bey ve kardeşi Çağrı Bey tarafından 1037 yılı civarında Maveraünnehir civarında kurulmuştur. Tuğrul ve Çağrı’nın babası olan Selçuk Bey hem imparatorluğu kuran hanedana hem de imparatorluğun kendisine adını vermiştir. Tarihteki önemi olarak I. ve II. Haçlı seferlerinin Büyük Selçuklu üzerine yapılması söylenebilir. İran topraklarında hüküm sürmelerinin de verdiği etki ile Farslaşma yönelimleri gösteren Büyük Selçuklu Devleti, İran – Türk kültürünün gelişiminde önemli bir rol oynadı. Ayrıca Çağrı ve Tuğrul Bey’in oğlu olan I. Alparslan’ın Selçuklu tahtına geçmesi Türklerin 1000 yıl boyunca hüküm sürdüğü ve hala sahip olduğu Anadolu’nun kapısını açmıştır. Malazgirt Muharebesi ile Türklerin Anadolu’daki varlığına kalıcı hale getirmesi Türk tarihi açısından çok önemlidir.

En önemli imparatorları I. Alparslan ve onun oğlu olan Melikşah’tır. Fakat devletin yönetiminde bu sultanlar kadar önemli olan başka bir isim daha vardır. Vezir-i azam olarak sultandan sonra ülkenin en büyük rütbesinde bulunan Nizamülmülk Türki siyasi tarihi için çok önemli bir yere sahiptir. Yazmış olduğu Siyasetname adlı kitabı ile I . Alparslan’ın devlet yönetimini analiz etmiş ve siyasal tarihe çok büyük katkısı olmuştur. I. Alparslan Bizans ile hayatı boyunca savaşmıştır ve Türkleri günümüzdeki Kars civarlarına kadar ilerletmiştir. Fakat devlet asıl altın dönemini Alparslan oğlu Sultan Melikşah döneminde yaşamıştır.

Büyük Selçuklu hanedanının Oğuzların Kınık Boyu’ndan geldiği söylenmektedir. Kınık Boyu Oğuzların en büyük kollarındandır ve “hükümdarların soyu“ olarak geçmektedir. Daha sonra hem Bizanslar hem de tarihin en büyük tarikatlarından biri olan Haşhaşilerin çıkardığı iç karışıklıklar Büyük Selçuklunun yıkılmasına sebep olmuştur. Büyük Selçuklu yıkıldıktan sonra Anadolu üzerinde toprakları bir süre daha ayakta kalmıştır. Anadolu Selçuklu Devleti olarak hayatlarını sürdürmüşlerdir. Fakat Moğol istilası sonucu Anadolu Selçuklunun adı yıkılması ile Anadolu’da I . Beylikler Dönemi başlamıştır. Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği ise daha sonrasında büyüyerek elmiş geçmiş en büyük Türk devlerinden biri olan Osman İmparatorluğu’na evirmiştir.

Harzemşahlar

Harezmşahlar günümüzdeki İran topraklarında kurulmuş olan ve Büyük Selçuklu devletinin geliştirmiş olduğu Türk – İran kültürünün en büyük temsilcilerinden biri olmuştur. Anadolu Selçuklu Devleti ile yaptığı Yassıçemen savaşı sonrası oldukça zayıflayan devlet 1231 yılında Celaleddin Harezmşah’ın ölümü sonucu kalıcı olarak yıkılmıştır. En önemli yöneticilerinden biri Alaaddin Muhammed’dir. Döneminde Herat, Belh, Toharistan, Sistan, Sicistan, Semerkant, Maveraünnehir gibi Türk tarihinde önemli yerleri olan şehirler ele geçirildi. Alaaddün Muhammed tarihe ilgisi olan bir devlet adamıydı. Fakat dönemde Moğol İmparatorluğu ve Cengiz Han çoktan Çin’i ele geçirmiştir. Böylelikle dönemin süper gücü olmuştur. Bu sebep ile Moğolların ne kadar büyük bir tehlike olduğunu sezen Alaaddin Muhammed Moğollar ile iyi geçinmeye çalışmıştır. Onlar ile bol bol ticaret antlaşması imzalamıştır. Alaaddin Muhammed’in Cengiz Han’ın casus olarak gönderdiği tüccarları öldürmesi sonucu Moğollar ile savaşa girmişlerdir. 1220 yılında Moğollar bütün topraklarını ele geçirmiştir. Harezmşah’ın düşüşü sonrası Moğol istilası tüm Türk coğrafyasını tahribe uğratmıştır.

Altın Orda Devleti

Türklüğü kesin olarak ispatlanmamış olan bir devlettir. Cengiz Han ölümünden hemen önce topraklarını oğulları arasından elinden geldiğince eşit bir şekilde paylaştırmıştır. Seyhun Irmağı ve Baykal Gölü çevresi oğlu Cuci Han’a verilmiştir. Ve Cuci Han da bu topraklarda Altın Orda devletini kurmuştur. Cuci Han devleti kurduktan sonra küçük oğlu Batu Han’a askeri yetki vermiştir. Batu toprakları batıya doğru genişletmiştir. Cuci’nin ölümünden sonra ise onun toprakları oğulları Batu ve Orda arasından paylaştırıldı. Orda’nın hüküm sürdüğü doğu kısmı Ak Orda olarak geçmekteydi. Daha sonra iki kardeşin birleşme kararı ardından devletin adı Altın Orda’ya evrimleşti. Altın Orda’nın tarihteki en büyük başarılarından biri döneminin güçlü devletleri Lehistan (Polonya) ve Litvanya’yı yenilgiye uğratıp onları vergiye bağlamasıdır. Fakat daha sonrasında Rus Çarlığı’na evrimleşecek olan Moskova Knezliği tarafından 1502 yılında tamamen yıkılmıştır.

Büyük Timur İmparatorluğu

Timurlular, İran kökenli imparator Timur’un kurduğu devlettir. Timur İmparatorluğu Büyük Selçukludan sonra Türklerin Türk diyarı kabul edilen İran – Maveraünnehir – Anadolu bölgesinde kurmuş olduğu en büyük imparatorluktur. Timur imparatorluğun başkenti olarak Semerkant’ı seçmiştir. Timur Türk olmayan milletler ile savaşıp İslam’ı ve Türklüğü yaysa da Türk devletleri ile de savaş içinde olmuştur. Osmanlı sultanı Yıldırım Beyazıd ile savaşan Timur onu Ankara Muharebesi‘nde yenilgiye uğratmıştır. Türklerin İstanbul’un fethini 50 yıl geciktirecek olan I. Fetret Dönemine sokmuştur. Timur, devletinin resmi dili olan Çağatayca’yı Kırım’dan Anadolu’ya, pek çok yere yaymıştır. Dilini kültür dillerinden biri haline getirmiştir. Timur’un hakimiyeti ise Orta Asya’dan gelen Özbekler tarafından bitirildi. O dönemde Timur’un yardımcılarından biri olan Babür Hindistan’a doğru çekildi ve orda Babür İmparatorluğu’nu kurdu.

Babür İmparatorluğu

1526 yılında Babür Han tarafından kurulan İmparatorluk toplam 3,5 milyon kilometrekarelik bir alana sahipti. En yüksek döneminde ülke nüfusunun 150 milyon civarına yaklaştığı söylenmektedir. İmparatorluğun en çok bilinen döneminin Ekber Şah’ın Babür tahtına geçmesi ile başladığı söylenir. Fakat imparatorluğun altın çağının Şah Cihan dönemi olduğu söylenmektedir. Tac Mahal gibi günümüzde bile hayranlık duyulan yapılar yapılmak ve kültür – sanatının gelişmesine ön ayak olmuştur. Daha sonrasında ise Britanya’nın sömürge akımı sonucu yıkılmış ve yerini Britanya Hindistanı’na bırakmıştır.

Osmanlı İmparatorluğu

Osmanlı İmparatorluğu, 1299 yılında Osman Bey tarafından kurulmuştur. Anadolu Selçuklunun yıkılması sonucu oluşan beyliklerden biri olan Osman Beyliği’nin yöneticisi olan Ertuğrul oğlu Osman, Bizans ile 1302 yılında yaptığı Koyunhisar savaşı sonrası devlet konumuna yükselmiştir. Daha sonrasında ise yerini oğlu Orhan’a bırakmıştır. Oğlu Orhan da Bizans imparatorunun kızı ile evlenmiştir. Fakat yine de Bizans ile savaşıp Bursa’yı ele geçirmiştir ve orayı devletin başkenti yapmıştır. Orhan da yerini kendi oğlu Murad’a bırakmıştır. Murad ise büyümesini batıya doğru yapmış ve Balkanlar’a açılmıştır. Ardından da ele geçirdiği Edirne’yi başkent yapmıştır. Osmanlı’nın Balkanlardaki ilerleyişinin en büyük kaynağı olmuştur. O da daha sonra yerini oğlu I. Bayezid (Yıldırım Bayezid)‘a bırakmıştır.

13 yıl boyunca inanılmaz büyümeler yaşayan Osmanlı devleti Timur ile savaşa girmiştir. Ankara savaşında Yıldırım’ın Timur’u küçük görmesi sebebiyle kaybeden Osmanlı Devleti Fetret dönemine girmiştir. Daha sonrasında ise Fetret dönemi I. Mehmed tarafından bitirilmiştir. I. Mehmed Osmanlı’yı toparlamış ve ardından yerini II. Murad’a vermiştir. II. Murad ülkeyi büyütmeye devam etmiştir. Ardından oğlu II. Mehmet daha 12 yaşındayken tahtı ona verip çekilmiştir. Fakat bunu fırsat bilen Avrupalıların Osmanlı’ya saldırması sonucu ordu ısrarı ile geri getirilmiştir. Fakat Mehmed’in 21 yaşına gelmesiyle kesin olarak çekilmiş ve daha sonrasında da vefat etmiştir. II. Mehmed ise bütün Türk hükümdarlatının hayali olan İstanbul’u fethetme hayaline sahiptir. Ve bunu gemileri karadan yürüterek başarmıştır. İstanbul’u fethetmesi kendine Fatih unvanı vermiştir. Ayrıca Fatih, Osmanlı devletinde altın para bastıran ilk padişahtır.

Fatih’in ölümüyle oğlu II. Bayezid tahta geçmiş ve Osmanlı için sakin bir dönem olmuştur. Fakat onun oğlu I. Selim’in gelmesiyle Osmanlı tekrardan şahlanmıştır. Yavuz lakabı ile anılan Selim, ülkenin topraklarını 2.5 katına çıkarmıştır. Daha sonra da 8 yıllık hükümdarlığının ardından yerini oğlu Süleyman’a bırakmıştır. Batı’ya yaptığı seferler ile Almanlar ve Avusturyalılar için bir kabusa dönüşmüştür. Sonunda Muhteşem Süleyman lakabını almıştır. Doğuda ise adaleti ile Kanuni lakabına layık görülmüştür. Kanuni dönemindeki I ve II. Viyana kuşatmalarının başarısız olması ile Osmanlı devletinin duraklama dönemi başlamıştır. Gerici padişahların bulunması Osmanlı’yı adım adım yıkıma götürmüştür. Arada II. Mahmud gibi yenilikçi padişahlar gelmiş de olsa I. Dünya savaşının ardından yıkılmış ve yerini Türkiye Cumhuriyeti’ne bırakmıştır. Göktürkler ile birlikte en büyük sınırlara ulaşan Türk devleti olup, tek başına en uzun süre varlığını sürdürebilen Türk devleti olma özelliğini de elinde bulundurmaktadır.