Dandanakan Savaşı Nedenleri, Sonuçları ve Önemi

Bu yazımızda Dandanakan nedir, neresidir, nerededir? Dandanakan Savaşı ne zaman, nerede ve kimler arasında yaşandı? Dandanakan Savaşı’nın nedenleri nelerdir? Dandanakan Savaşı’nın sonuçları nelerdir Dandanakan Savaşı’nın Türk siyasi hayatına etkileri neler olabilir? Dandanakan Savaşı’nın önemi nedir? sorularını yanıtladık.

Dandanakan Nedir? Dandanakan Nerededir?

Uzakdoğu ile Akdeniz arasındaki büyük bir ticaret yolunun üzerinde Serahs ve Merv arasında bulunan Dandanakan’ın, Orta Çağ’ın en önemli ticaret ve sanat şehirlerinden biri olduğu ve günümüzde Türkmenistan Devleti’nin topraklarındaki Taşrabad’ın işgal ettiği yerde bulunduğu yapılan kazı çalışmalarının ardından anlaşılmaktadır. Serahs şehri İran, Afganistan ve Türkmenistan sınırları içerisindedir. Kimler tarafından kurulduğu günümüzde net olarak bilinmemektedir fakat Persler tarafından kurulduğu tahmin edilmektedir.

Serahs’ın büyüklüğü Merv’in büyüklüğünün yarısı kadardır. Arazi tarım için elverişli değildir. Ayrıca su kıtlığı yaşanmaktadır. Ortaçağda önemli yol güzergahlarından biri olan İpek Yolu’nun üstünde bulunmaktadır. Bu nedenle ticaret potansiyeline sahipti. Serahs bölgesinde yetişmiş mimarların Türk mimarisine etkisi büyüktür. Merv günümüzde Türkmenistan sınırları içerisinde bulunan tarihi bir şehirdir. Ortaçağda siyasi, ticari ve kültürel açıdan önemli bir şehirdir. Ayrıca coğrafi konumu da önemlidir: Orta Asya’da önemli şehirleri birbirine bağlamaktadır ve eski bir ticaret yolu olan İpek Yolu’nun üzerindeydi. Merv’in de Serahs gibi Persler tarafından kurulduğu tahmin edilmektedir. Bu iki şehir de Dandanakan Savaşı’nın yaşanmasının bir sonucu olarak Selçuklu hakimiyetine geçmiştir.

Dandanakan Savaşı Ne Zaman, Nerede ve Kimler Arasında Yaşandı?

Dandanakan Savaşı ya da bir diğer deyişle Dandanakan Zaferi 1040 yılında yapılmıştır. Yapılan bu savaş Gazneliler ile Selçuklular arasında yapılmıştır. Gazneliler boyu adına başkenti olan Gazne’den almıştır. Ayrıca Sebük Teginiler ve Yeminiler de denir. Samani Devleti’nde kumandan olan Alp Tegin bir vezir ile ortak olarak kendi adayını tahta çıkarmak istemiştir ancak bu başarısızlığın sonrasında kendisiyle birlikte haraket eden çok az bir birlikle Gazne şehrine çekilmek zorunda kalmıştır.

Levikler adında bir hanedanı uzaklaştırarak bu bölgeyi ele geçirmiştir. Ancak Levikleri bu bölgeden uzaklaştırmak kolay olmamıştır. Hanedanlık babadan oğula geçmekteydi ve Alp Tegin’in yerine gelen Ebu İshak İbrahim döneminde bu bölge ele geçirilmiştir. Ebu İshak İbrahim’e Samani emirinin yardımı bulunduğundan dolayı Samaniler ismen de olsa bir hakimiyet kurdular. Aslında Gazneli Devleti sadece Alp Tegin’in getirdiği Türk olan askerlerden oluşmamaktadır. Uzun yıllar öncesinde bu bölgede başka Türkler de vardı. Ancak sonrasında Selçuklular ile karşılaştılar ve ağır bir yenilgi aldılar. Bu savaş günümüzdeki üç ülkenin sınırları arasında kalan bölgede yapılmıştır. Bu ülkeler Kuzeydoğu İran, Kuzeybatı Afganistan, Güney Türkmenistan’dır.

Dandanakan Savaşı’nın Nedenleri Nelerdir?

11. yüzyılın başlarında en güçlü iki Türk devleti Karahanlılar ve Gaznelilerdi. Bu iki Türk devleti arasında İran’ın doğusunda hakimiyet kurma çabası olduğundan dolayı diğer olayları pek görememişlerdir. Bundan da Selçuklu faydalanmıştır. Selçuklular Gaznelilerin bulunduğu topraklara direk saldırmamıştır. Selçukluların planını çok geç olmadan anlayan Gazneliler’in hükümdarı Sultan Mesut, Selçukluları bölgeden çıkarmak için bir birlik göndermiştir fakat başarısız olmuştur. Bu savaşı kazanan Selçuklu Devleti İran’ın doğusundaki varlığını arttırmıştır.

Üç yıl sonra Sultan Mesut tekrar birlik göndermiştir fakat Gazneliler yine başarısız olmuştur. Dandanakan Savaşı ile Selçuklu Devleti bölgeyi ele geçirmiştir. Selçukluların yaptıkları anlaşmaya uymayıp Nişabur, Serahs ve Merv’i tahliye etmemeleri, Selçuklu nüfusunun giderek artması sonucu yeni toprak parçaları kazanmak için saldırı yapmaları, Sultan Mesut’un giderek güçlenmekte olup kendi tahtı için tehlike oluşturmaya başlayan Selçukluları bu bölgeden çıkarmak istemesi. Nişabur’a gelen Tuğrul Bey’in yerleşmesi ve bu durumdan rahatsız olan Gaznelilerin Selçukluları yok etmek istemeleri. Dandanakan bölgesinin coğrafi konumu da etkili olmuştur. Dandanakan aslında önemli ticaret yerlerinden biriydi. Bunun yanı sıra Dandanakan bir sanat şehriydi.

Dandanakan Savaşı’nın Sonuçları Nelerdir?

Savaşın etkileri savaşın hemen ardından görülmeye başlanmıştır. Selçuklulardan ağır bir yenilgi alan Gazneliler hem iç hem de dış bakımdan üstünlüğünü kaybetmiştir. Selçuklular aldıkları zaferden sonra resmi olarak Büyük Selçuklu Devleti kurulmuştur. Alınan yenilgiden sonra Sultan Mesut’un kaçtığı bilgileri de bulunmaktadır. Alınan ağır yenilgi sadece dış bakımdan ağır değil iç bakımdan da çok ağır darbe almıştır. Hanedanlık içinde de savaşlar olmaya başlamıştır ve bu savaşlar zaten güçsüzleşen bir devleti oldukça yaralamıştır. Dandanakan Savaşı sonrasında Gazneliler maddi kaynaklarını da kaybetmişlerdir. Selçuklular yeni bir devlet kurmuştur. Savaşın ardından ilk ve detaylı bilgi Beyhaki’den alınmıştır. Tuğrul Bey sultan olarak tahta çıkmıştır. Beyhaki’nin bıraktığı mektup Gazneli’nin ordusundan kalan çadır ve maddi kaynaklaradan da bahsetmektedir. Ancak kazanılan ganimetin çoğu askerlere hediye olarak verilmiştir. Kazanılan zaferi müjdelemek için Karahanlılar, Türkistan, İran yetkililerine ve halifeye mektuplar göndermiştir. Devlet toprakları yasal olarak; eski Türk yönetim sistemine göre hanedan üyelerinin ortak malı sayıldığından devlet feodal esaslara göre liderler arasında bölüştürülmüştür.

Dandanakan Savaşı’nın Önemi Nedir?

Dönemin büyük devletlerinde olan devletlerden Gazneli ve Selçuklu 23 Mayıs 1040 tarihinde yaşanan Dandanakan Savaşı bu iki Türk devletinden birinin inişine, diğerinin ise yükselişine zemin hazırlayan bir dönüm noktasının ismidir. O tarihte iki Müslüman Türk devleti arasında yaşanan savaşta Gazneliler inişe, Selçuklular ise yükselişe geçmiştir. Aslında 1040 yılından yaklaşık 32 sene ince yani 1008’de Karahanlılar ile Gazneliler arasında da bu bölge için savaş yaşanmıştır. Katar Ovası denilen yerde meydana gelen savaşta ise galip gelen devlet Gazneliler olmuştur. Gaznelilerin o tarihte kazandıkları başarı iki devlet için yine tarihin dönüm noktası olmuştur. Karahanlılar çöküş, Gazneliler ise yükseliş dönemine girmişti. Bu olaydan da anlaşılacağı gibi tarihte Dandanakan Savaşı’ndan önce de bu bölge için devletler savaşmıştır. Dandanakan ilk sorunun cevabında da belirttiğimiz gibi o zamanlarda birçok bakımdan önemli bir coğrafi bölgedir. Dandanakan Savaşı da bunu kanıtlar niteliktedir. Dandanakan Savaşı’nın önemli olmasının en büyük sebeplerinden biri de beşinci soruda bahsettiğim Türk siyasi hayatını etkilemiş olmasıdır.

Dandanakan Savaşı’nın Türk Siyasi Hayatına Etkileri Neler Olabilir?

Dandanakan Savaşı ile Horasan bölgesinde Selçuklu devleti kuruldu. Selçuklu Devleti kurulduktan sonra birçok Türk boyu Selçukluların yaşadığı bölgeye göç ederek onların hâkimiyetine girmeyi kabullendiler. Bu bölgenin boylara ve Selçuklulara dar gelmesi ve bu coğrafyadaki otlakların az olması sebebiyle Tuğrul Bey kendi hakimiyetlerinde yaşayan Türk boylarını Anadolu’ya doğru yönlendirdi. Anadolu, Müslüman olan Türk boyları için ilgi çekici bir yerdi. Öncelikle burada Ermeni, Gürcü, Rum gibi Hristiyan milletler yaşıyordu. Bu bölgeyi ele geçiren Müslüman Türk boylarının gaza ve cihat politikasını uygulaması için önemli bir bölgeydi. Anadolu bölgesi siyasi bakımdan karışık durumdaydı. Bu bölgelerin Türk boyları tarafından ele geçirilmesi Türk boylarının fetih ruhunu göstermiştir. Bu fetih hareketleri zamanla artmıştır. Elazığ, Malatya, Kayseri, Konya, Tokat gibi Bizans’ın Anadolu’daki merkezi şehirlerini Türkler fetih etmiştir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Malazgirt Savaşı Nedir? Malazgirt Savaşı Hakkında Bilgi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.