Kırım Savaşı Nedenleri, Sonuçları ve Önemi

Bu yazımızda Kırım Savaşı nedir? Kırım Savaşı nedenleri ve sonuçları nelerdir? Kırım Savaşı önemi ve özellikleri nelerdir? Kutsal Yerler Sorunu nedir? Nasıl ortaya çıktı ve nasıl çözüldü? Paris Antlaşması önemi ve özellikleri nelerdir? sorularını yanıtladık. Ayrıca 30 Mart 1856’da imzalanan Paris Antlaşması ve maddeleri hakkında bilgi verdik.

Kırım Savaşı Nedir?

Kırım Savaşı, Birleşik Krallık, Fransa Krallığı ve Piyemonte-Sardinya Krallığı tarafından desteklenen Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında 4 Ekim 1853-30 Mart 1856 tarihleri arasında çoğunlukla Karadeniz’de yaşanan bir savaştır.

Kırım Savaşı’nın nedeni Rus İmparatorluğu’nun Akdeniz’e yayılmak istemesi Avrupalı devletlerin ise bunu durdurmak istemesidir. Kırım Savaşı’nın sonucunda ise Rus İmparatorluğu yenilmiştir.

Kırım Savaşı Nedenleri

5 Ekim 1853 ile 30 Mart 1856 tarihleri arasında gerçekleşen Kırım Savaşı, spesifik olarak Osmanlı ve Rusya arasında gerçekleşmiştir. Fransa, Birleşik Krallık ve Piyemonte-Sardinye’nin (bugünkü İtalya) Osmanlı safında savaşta yer almasıyla savaş büyük ölçüde Avrupalı devletlerin Rusya’yı Akdeniz ve Avrupa’dan uzaklaştırma amacıyla ortaya çıkmıştır. Kırım Savaşı’nın gerçekleşmesinde en önemli etken Rusya’nın ve deli olarak da tanımlanan Çar 1. Petro’nun sıcak denizlere ulaşma isteği, Rusya’nın kutsal mekanlar hakkındaki sorunlarını dile getirmeleri ve Osmanlı’nın hali hazırda kabul ettiği Ortodoks Kiliselerinin kutsal yerlerde hakkı olduğu üzerine Ortodoksları himaye altına alma istekleri üzerine çıkmıştır.

1853 yılında Rusya’nın Eflak ve Boğdan’ı -tarihteki ilk Rumen Prensliği- işgal etmesiyle ise savaş resmi olarak başlamıştır. Bu işgalin üzerine ise Osmanlı Devleti de dahil olmak üzere Fransa ve İngiltere, Rusya’ya karşı bir ültimatom gerçekleştirip bulundukları yeri terk etmeleri talep edilmiş fakat bu talep kabul görmeyince çözüm olarak bir savaş açmışlardır. Avrupalı Devletlerin Osmanlı’nın yanında bulunmalarının en temel nedeni ise Eflak ve Boğdan’a yapılan bu saldırının Avrupa’nın bulunduğu durumu değiştirmek istediğini düşünmesidir.

Bu düşünce üzerine ise Viyana’da bir konferans düzenlenmiş fakat bir sonuca ulaşamamıştır buna rağmen Fransa ve İngiltere Osmanlı’nın yanında bulunmaya karar vermişlerdir. Rusya ise Efkan ve Boğdan’a baskın yaptıktan sonra ise Sinop’ta bulunan Osmanlı donanmasını yakmıştır. Bunun üstüne müttefikler yardımıyla geri alınan Sivas(tepol) Ruslarda büyük bir hayal kırıklığı yaratmış ve böylece Paris Antlaşması imzalanmıştır. Kırım Savaşı Osmanlı ve Avrupalı devletler tarafından Osmanlı Devleti’ni parçalama istekleri üzerine başlamıştır. Tarih boyunca Rusları düşman olarak Avrupalılar ise hem Rusların daha fazla güçlenmesini engellemek hem de Ruslar yerine kendi emellerini Osmanlı üzerinde gerçekleştirmek amacıyla Osmanlı Devleti’nin yanında yer almışlardır.

Kırım Savaşı Sonuçları

Kırım Savaşı üç yıl sürmüş ve bunun sonucunda Ruslar yenilgiye uğramış ve Paris’te kongre toplayarak Paris Antlaşmasını imzalamışlardır. Rusya bu yenilgi sonucunda hem Karadeniz bölgesindeki hem de Akdeniz’e ulaşma hayallerini kaybetmişlerdir. Rusya Kırım Savaşını resmi olarak başlatmadan önce Osmanlı’yı parçalama hayalleri doğrultusunda İngiltere’ye de bir paylaşma planı göndermiştir fakat İngiltere bunun yerine Osmanlı Devleti’nin tarihte aldığı ilk dış borcu vermeyi tercih etmiştir. Bunun üzerine Rusya tek başına bu savaşı başlatmak zorunda kalmıştır. Aynı zamanda İngiltere ve Fransa’nın Osmanlı Devleti’yle yaptığı bu müttefiklik durumu ile Osmanlı da bir Avrupalı devlet olarak görülmüştür. Osmanlı Devleti Avrupalı bir devlet olarak görülürken Rusya etkisi altında olan Balkanları kaybetmiş ve Avrupa gücü sarsılmıştır. Kırım Savaşının bir sonucu olarak Rusya Osmanlıyı kendi başına parçalayamayacağını görmüştür.

Paris Antlaşması Maddeleri

Kırım Savaşından sonra ilan edilen Paris Antlaşmasının maddeleri şu şekildedir:

• Osmanlı Devleti bir Avrupa devletidir ve Osmanlı’nın toprak bütünlüğü Avrupalıların elindedir.
• Osmanlı ve Rusya Karadeniz’de donanma bulunduramaz, tersane kuramaz.
• Karadeniz kimseye ait sayılmayacak, tarafsız bölge sayılacak. Karadeniz’den savaş gemileri değil sadece ticaret gemileri geçecek.
• Boğazlar 1841’de ilan edilen Londra Boğazlar Sözleşmesi ilkelerine uygun yönetilecek.
• Osmanlı ve Rusya ele geçirdikleri bölgeleri geri verecek, her iki devlet için de toprak kaybı olmayacak.
• Eflak ve Boğdan özerk bir bölge olarak kalacak.
• Osmanlı’nın Islahat Fermanıyla ortaya attığı gayrimüslim hakları hiçbir devlet karıştırılmadan aynı kalacak.
• Tuna Nehrinde ticaret gemileri diledikleri gibi dolaşabilirler.

Bu maddeler göz önüne alındığında Osmanlı savaşı kazanmış olsa da kaybetmiş gibi görülmektedir. Bunun nedeni ise Avrupalı devletlerin Osmanlı’nın iç işlerine karışması ve maddeleri kendi çıkarları doğrultusunda onaylatmalarıdır.

Kırım Savaşı Önemi ve Özellikleri

Kırım Savaşı genel modern ve yenilikçi bir savaş olarak görülmüştür çünkü Avrupalılar Kırım Savaşı sayesinde telgraf ve demiryolları gibi yeniliklerle bu savaş ile tanışmışlardır. Kayıtlara göre ise ilk savaş fotoğrafları da Kırım Savaşı sırasında çekilmiştir. Bu savaş her ne kadar zaferle sonuçlansa da Osmanlı için bazı kötü geri dönüşleri de olmuştur. Kırım Savaşı sonrasında imzalanan Paris Antlaşması, Osmanlının ekonomik, siyasi ve askeri alanda yeniliklerden uzak kalması üzerine ilan edilen Islahat Fermanı maddeleri arasında yer almaktadır. Bunun ve İngiltere’den alınan borçlar göz önüne alındığında Avrupalı devletlerin Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma hakkı buldukları söylenebilmektedir.

Kutsal Yerler Sorunu Nedir?

Kırım savaşının çıkmasında Rusya’nın görünen neden olarak öne sürdüğü sorun “Kutsal Yerler Sorunu” dur. Üç semavi dinin (Hristiyanlık, Musevilik ve Müslümanlık) üçü için de tarih boyunca birçok savaşın ve anlaşmazlıkların çıkma nedeni olan Kudüs, Kırım Savaşında da göz önünde olmuştur. Kudüs tüm bu dinler için hakimiyet kurmak istenilen ve koruyuculuğuna sahip olunmak istenilen bir yer olmuştur. Kudüs, Osmanlı İmparatorluğu tarafından Hz. Ömer döneminde alınmış ve Haçlı Seferlerine rağmen uzun bir süre için Müslümanların yönetimi altında kalmıştır fakat II. Selim zamanında Kudüs’teki kutsal yerlerin ayrıcalıkları Rum ve Ermenilere verilmeye başlamıştır. Döneminde kutsal yerlere sahip olmuş Ortodoks ve Katolikler arasında olan anlaşmazlıklar ise genellikle Ortodoksların çıkarları doğrultusunda sonuçlanmaktadır.

Kutsal Yerler Sorunu Nasıl Ortaya Çıktı?

Uzun yıllar boyunca Osmanlı Devleti’ni yıkmaya çalışan Rusya ise kutsal yerler sorununu Kırım Savaşı’nı başlatma doğrultusunda kullanmışlardır. Bu emellerini gerçekleştirmeye çalışırken ise Ortodoksları bahane edip onları kendi saflarına çekip Osmanlı Devleti’ni parçalamayı hedefliyorlardı. 1774 yılında ilan edilen Küçük Kaynarca Antlaşmasıyla ise bu amaçlarına ulaşmak ile birlikte Ortodoksları etkileme başlamışlardı. Kudüs’te Ortodokslara haklar tanındıktan sonra ise Fransa’nın Fransa İhtilaliyle dünya üzerinde bir etki kazanınca Katoliklere de bazı haklar tanınmaya başlanmıştır. 1789’da ilan edilen Fransız İhtilali’nin bir diğer sonucuysa Fransa’nın diğer devletler tarafından din ve devlet işlerini ayırdıkları gerekçesiyle kutsal yerlerdeki iddiaları geri çekmeleri gerektiği yönündeydi. Bu nedenler Rusya iddialarına arka çıkacak bir boşluk bulmuş ve kutsal yerler sorununu göz önüne getirmeye devam etmiştir. 1846 yılında Fransa’nın tekrar kutsal yerlerdeki iddiaları ortaya çıkınca Rusya buna karşı çıkmıştır.

Kutsal Yerler Sorunu Nasıl Çözüldü?

Bu durum karşısında Osmanlı Devleti çözümü bir komisyon kurmakta ve Islahat Fermanı’nı yayınlamakta bulmuştur. Bu komisyonda alınan kararlar ise yine Ortodoksların istediklerine yönelik olmuştur. Bu karardan en iyi şekilde etkilenenler ise Ortodoks olan Rumlardır. Rumlar bu karar alınırken Rusya’nın büyük bir etkisi olduklarını düşündükleri için de Rus Çarını kendi koruyucuları ve dostları olarak görmeye başlamışlardır.

İngiltere’ye bir paylaşım planı göndermesine rağmen İngiltere’nin bu anlaşmayı kabul etmemesiyle birlikte çözüm olarak Prens Mençikof’u göndermişlerdir. Prens Mençikof ise buraya olağanüstü yetkilerle gelmiş olmasına rağmen İstanbul’da diplomasinin nezaket kurallarına uymayan davranışlarda bulunmuştur. İstanbul’da olduğu süre boyunca ise Kutsal Yerler Meselesi ve Ortodoksları himaye altına almak istediklerinden bahsetmiş ve Osmanlı’nın iç işlerine karışmaya çalışmışlardır. Kırım Savaşı’nda Osmanlı’nın tarafında bulunmuş İngiltere ise bu duruma karşı çıkıp bunu göstermek amacıyla Malta’daki donanmasını Çanakkale’ye yönlendirmiştir. Bununla birlikte İngiltere ve Fransa’yla görüşmeler yapılmış ve bazı kararlar alınmıştır. Bu birliktelikten sonra ise Rusya tekrar Ortodoksların himayesini istemiş ve bunun bir senetle yapılmasını istemişlerdir.

Osmanlı Devleti’nin bu talebi reddetmesiyle ise 1853 yılında Mençikof İstanbul’u terk etme kararı almış ve iki devlet arasındaki ilişki giderek kötüleşmiştir. Bunun sonucunda ise Rusya, Eflak ve Boğdan’a saldırmış bununla birlikte ise Osmanlı Rus Savaşı olarak da adlandırılan Kırım Savaşı başlamıştır. Avusturya ise bu sırada Kırım Savaşı nedeniyle ortaya çıkabilecek herhangi bir saldırıyı engellemek amacıyla sınırına asker koymuştur. Avusturya bu önlemleri alırken ise Prusya (bir Alman devleti) da Eflak ve Boğdan’ın işgaline karşı çıkmıştır. Böylece İngiltere, Fransa, Avusturya ve Prusya arasında Viyana’da bir buluşma gerçekleştirildi ve Rusya-Osmanlı’nın ortak bir kararda bulunmaları istenildi. Bunun üzerine buluşup karar vermeye çalışan Rusya ve Osmanlı ortak bir karar verememiştir. Bazı maddelerin değişmesiyle önceden sunulan barış antlaşmasını kabul edeceğini söyleyen Osmanlı’ya karşı Rusya bu maddeleri kabul etmeyip Kırım Savaşını başlatmışlarıdır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak 93 Harbi Nedir? 1877-78 Osmanlı Rus Savaşı Hakkında Bilgi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.