Geçmişten Günümüze Çikolata Üretimi – En Ünlü Çikolata Markaları

Kakao günümüzde Avrupa’da en çok tüketilmesine rağmen en çok üretilen ülkeler farklıdır. Bunun sebebi zamanında Avrupalıların sömürge ve köle çalıştırma yoluyla çikolata elde etmeleridir.

Dünyada Çikolata Üretimi ve Tüketimi

Günümüzde kakao ve çikolatanın bulunduğu duruma baktığımızda çikolata, günlük yaşamımızda her gün karşılaştığımız tatlı bir atıştırmalıktır. Bütün marketlerde bulunur ve her yaş grubu tarafından sevilir. Çikolata fiyatları pahalı olabileceği gibi ucuz da olabilir. Çikolatalı bir gofret almak için yerde belli bir miktar para bulmuş olmak yeterlidir. Bunun yanında pahalı, likörlü, dekoratif çikolatalar da bulunmaktadır. Sınıf ayrımı olmadan birçok insan pahalı olsa da ucuz olsa da çikolataya erişebilir. Bütün kıtalara yayılmış olan çikolata kakaodan yapılmaktadır. 2009 yılında Dünya’nın kakao tüketimine bakıldığında Avrupa’nın % 49.32, Kuzey Amerika’nın % 24.22, Asya’nın % 14.49, Güney Amerika’nın % 8.68 ve Afrika’nın % 3.28 oranında kakao tükettiği görülür. Kakao ağacı Malvaceae familyasındandır ve dört ile sekiz metre arasında uzunluklarda bulunan bir bitkidir.

En çok Güney Amerika, Afrika, Hindistan ve tropik adalarda yetişir. Kakao’nun en çok yetiştiği yerler en çok tüketildikleri yerlerden farklıdır. Yetiştikleri ülkelerin birçoğunun çikolatası ünlü değilken Belçika, İtalya, Almanya gibi Avrupa ülkelerinin çikolatası son derece ünlüdür. Çikolata’nın ham maddesinin yetiştiği yerlerden farklı ülkelerde çok tüketilmesi, bilinmesi ve günümüzde bu kadar erişilebilir olması tarihi ile bağlantılıdır.

Türkiye’de Çikolata Üretimi ve Tüketimi

Çikolatanın Türkiye’deki durumunu İsveç ile karşılaştırdığımızda büyük farklılıklar görülür. Türkiye’de görülen iklim tipleri doğal bir şekilde kakao üretimi için uygun değildir. Dünya’da çoğunlukla sıcak yerlerde yetişen kakao Türkiye’ye yakın bulunmaz. Bu nedenle kakao ithal edilen ürünler arasındadır. Türkiye’nin siyası sınırlarının büyük bir bölümü Asya Kıtasına girdiği için bu kıtadaki çikolata tüketimi üzerinden ilerlenirse Avrupa’ya kıyasla daha az çikolata tükettiğimiz görülür. Dünya’da en çok çikolata ve kakao tüketen ülkelerden biri İsviçre’dir. Burada kişi başına yılda yaklaşık yedi ile sekiz kilo arasında çikolata düşer. Yani yaklaşık olarak yüz yetmiş çikolata barı, çikolatalı gofret ve benzeri.

Türkiye’de ise yılda kişi başına yaklaşık üç kilo çikolata düşer. Bu yılda yaklaşık Altmış beş çikolata barı, çikolatalı gofret ve benzeri demektir. Çikolata Dünya’ya yayılmış olmasına rağmen tüketimin eşitsiz olduğu görülebilinir. Bunun sebepleri arasında kakaonun Asya kıtasında daha az üretilmesi, ithal edilmesi, çikolata fabrikalarının bulunduğu yerler gibi etkenler vardır. Ancak kakao üretimi fazla olan Afrika’daki tüketimin az olmasının sebebi bu bölgenin geçmişte sömürülmesinden kaynaklanmaktadır. Günümüzde de gelişme açısından geride kalmış birçok Afrika bölgesinde çikolata veya kakao tüketimi görülmez.

Kakao Nedir? Kakao Tarihi

Çikolatanın oluşumundan önce kakaonun da bir tarihi vardır. Kakao çikolatanın aksine zor erişilirdi ve büyük bir değer taşırdı. Para birimi olarak kullanılırdı, savaşlarda başarı getiren askerlere verilirdi, ayinlerde kullanılırdı. Kakao Milattan Önce 1900lü yıllar ve Milattan Sonra 1500lü yıllara kadar sadece Meksika ve Orta Amerika’da kullanılmıştır. Olmekler kakaoyu suya koyup köpürene kadar güneşin altında bekleterek bir likör elde ederlerdi. Bu likör günümüzde de Amazon Ormanı’nın bazı bölgelerinde halk tarafından yapılmakta ve içilmektedir. Mayaların Kukulkan ve Azteklerin Quetzalcoatl olarak bildikleri tüylü bir yılan görünümüne sahip bir tanrı vardır. Kakao iki medeniyette bu tanrı tarafından hediye edilmiş olarak bilinmektedir. Be nedenle kakao kutsaldır.

Aztekler mısır unu, kakao ve acı kırmızıbiber ile yapılan bir içecekleri vardır. Bu içecek Chocolatl olarak bilinir ve günümüzdeki sıcak çikolatanın aksine oldukça acı bir tada sahiptir. Bu içecek Aztekler tarafından soyluların ziyafetlerinde içilirdi. Kakao bunun yanında Aztekler tarafından para birimi olarak da kullanılmıştır. Hatta yasa dışı para basımının ilk örneklerinden bir tanesi seramikle üretilen sahte kakao tohumlarıdır. Yakalanma cezası ise ölümdür. Kısacası eski zamanlarda büyük değer taşıyan kakao, herkesin erişebildiği bir ürün değildi. Bunun yanında Avrupa ülkelerinin kakaonun varlığından haberi yoktu. Aşağıdaki görselde Chocolatl içeceği karşısında oturmuş iki Aztek görülmektedir.

Kakaonun Avrupa’ya Gelişi

Kakao 1502 yılında Meksika’ya giden Cristopher Columbus tarafından İspanya’ya getirilmiştir. Ancak ilgi görmemiştir. 1519 yılında İspanyol Hérnán Cortés’in Meksika’ya gitmesi ile kakao Avrupa’ya dağılmaya başlar. Hérnán Cortés aynı zamanda Azteklerin sonunu hızlandıran insanlardan biri olarak bilinir. Chocolatl içeceğinin tarifi, yapılırken kullanılan aletler ve kakaoyu Hérnán Cortés tarafından 1528 yılında geri getirilir. Chocolatl’ın tadı damak zevklerine uygun olmamasına rağmen içeceğin ısıtılınca daha güzel olduğu fark edilir. Zaman içerisinde ise Chocolatl’a bal, vanilya veya şeker eklenerek yeni bir içecek yapılır. Tatlı olan bu içecek kakaoyla birlikte Avrupa’da hızla yayılır ve 1600lerde bu içeceğe sahip olmayan soylu aileler kalmaz.

Kakao sevgisinin artmasıyla İspanya sattıkları kakaodan yüksek miktarda para kazanır. Fakat kakao üretimi diğer ülkelerde artar ve kakaonun değeri düşmeye başlar. Ancak bu, Avrupalılar bu içecek için büyük bir sayıda kakao elde etmek oldukça zor ve zaman alan bir iş olması gerçeğini değiştirmez. Daha fazla kakao üretimi için Karayip’te ve bazı Afrika adalarında köleleştirme ve sömürme faaliyetlerine yol açar. Kakao’nun üretildiği yerlerden alınan kakao Avrupa’ya götürülür ve oradaki soylular tarafından tüketilir. Bu nedenle 1600lerde tüketim Avrupa’da daha fazladır. Bu durum günümüzdeki tüketim oranlarında hala görülebilir.

Fazla Kakao Üretiminin Yarattığı Sonuçlar

Avrupalılar kakao ağacı yetiştirmeye uygun topraklara Afrikalı kölelerini gönderir. Bu topraklarda kakao üretilir ve toplanır sonrasında ise Avrupa’ya gönderilir. O dönemde köleler alışılmadık bir durum değildir ve yaklaşık iki milyondan fazla çocuk köle kakao tarlalarında çalışmıştır. Avrupalılara kakao yetiştirebilmek için insanlar kötü şartlar altında yaşamış ve çalışmıştır. Bu durum birçok insan hakkına zarar vermiştir. Aynı zamanda daha kalıcı bir soruna yol açmıştır. Bu sorun ise günümüze sarkıp bazı insanları etkilemeye devam etmektedir. Çözümü ise kolay değildir.

Çikolata Tarihi

Kakaodan yapılan içeceklerin katı çikolata olması ile çikolatanın tarihi başlamaktadır. Coenraad van Houten 1829 yılında bir makine icat eder. Bu makine kakao çekirdeklerini ezerek kakao yağını ve arda kalan kakao tozunu elde eder. Bu olaydan on sekiz yıl sonra ise İngiltere’de “Fry” adında bir marka katı çikolata yapmaya başlar. Birbirlerinden ayrılan kakao tozu ve kakao yağı, kakao yağının eritilip kakao tozunun eklenmesi ve soğutulması ile bitter çikolata halini alır.

Bitter çikolatanın yapılışından sonra 1875 yılında Daniel Peter isimli bir çikolatacı bu karışıma süt tozu ekleyerek sütlü çikolatayı bulur. Çikolata üretimi ve satışı yayılır ve ünlenir. Marka sayısı artar. 1900lü yıllardan itibaren çikolata yaygın bir hale gelmiş ve ucuzlamıştır. Çikolatayı sadece soylular ve zenginler değil, halk da tüketebilmeye başlamıştır. Çikolata yayıldıkça ucuzladığı için evrensel bir tatlı olduğu zaman herkes onu karşılayabilmiştir. Yani kakaonun insafsız bir sayıda üretimi için kullanılan köleler sayesinde günümüzde çikolata tatlısı ile birlikte yağından arınmış kakaoyu her markette bulabilmekte ve tüketebilmekteyiz. Bazı marketlerde kakao yağı da bulunmaktadır.

Ünlü Çikolata Markaları

İlk katı çikolata ile birlikte çikolata markaları oluşmaya başlar. Yenilebilen ilk çikolatayı yapan Fry ilk katı çikolata markasıdır. Aile mesleği olarak sonrasında Richard Cadbury’e devredilir ve markanın adı Cadbury olarak değişir.

Lindt & Sprüngli Markası 1836’dan itibaren kakao işi ile uğraşmıştır. 1845 yılında küçük bir fabrika açmalarıyla büyümeye başlamışlardır. 1892 yılında şirket Rudolf Sprüngli’nin iki oğluna devredilmiştir.
Ghirardelli markası 1837 yılında Domenico Ghirardelli’nin karısı ile birlikte kahve kakao işine girişmesi ile birlikte kurulur. 1849 yılında bir çikolata dükkânı açar. 1885 yılında büyük miktarlarda kakao satılır. 1892 yılında Domenico emekli olur ve şirket devredilir.

Nestlé Türkiye’de en çok sevilen ve tüketilen çikolata ile atıştırmalık markalarından biridir. 1860lı yıllara dayanan bir geçmişe sahiptir.

Milton S. Hershey 1893 yılına kadar bir karamel şirketine sahipti. Çikolata yapan makineleri görünce şirketini 1.000.000 Amerikan dolarına satıp çikolata işiyle ilgilenmeye başladı. 1900 yılında “Hershey Bar” üretimleri yapıldı.

Milka Türkiye’de sevilen markalardan biridir. 1901 yılında İsviçre’de kurulmuştur. Şirket haline gelmeden önce 1825 yılında Philippe Suchard ev yapımı kakaolu tatlı satan bir adam ile başlar. 1910 yılında başka ülkelere yayılmaya başlar ve 1913 yılında karlı bir duruma geçmişlerdir.

Toblerone, ülkemizde oldukça popüler bir markadır. Emil Baumann ve Theodor Tobler tarafından 1908 yılında kurulmuştur. İki kuzenden Emil çikolata tarifini bulmuşken Theodor çikolataya şeklini vermiştir.

Ferrero Rocher, Türkiye’de yaygın olarak görülen diğer bir çikolata markasıdır. 1928 yılında Avrupa’ya yayılmaya başlamıştır.

Guylian, Guy Foubert tarafından 1958 yılında kurulmuştur. Birçok ülkede popüler olan bu Belçika çikolatası deniz kabukları şeklinde üretilmektedir.

Bütün bu geçmişte ve günümüzde ünlü çikolataların ortak özellikleri vardır. Bu markaların büyük bir çoğunluğu Belçika, İsviçre, İtalya, Almanya, İngiltere gibi Avrupa ülkelerinden çıkmıştır. Bu markaların günümüzde de ünlü, popüler, çok satan ve bütün dünya tarafından sevilen markalar olduklarını göz önünde bulundurursak Avrupa’nın kakao açısından üstünlüğünü koruduğunu görebiliriz. Kakao alıp bunları çikolata olarak diğer ülkelere sattıkları söylenebilir.

Çikolatanın Tarihi Önemi

Çikolata üretim ve tüketim tarihinin günümüzde görülen etkileri incelediğimizde önemli tarihsel sonuçlarla karşılaşırız. Avrupalılar; ellerindeki güç, para ve köleler ile en çok kakao üretilen yerlerden kakao alıp tüketmişlerdir. Yani üstünlükleri sayesinde üreticileri kontrol altına almışlardır. Günümüzde de güçlerini bu yönde kullanabilirler. Değişen bir şey varsa kakao ağaçları Ekvator’a yakın diğer ülkelerde üretilmeye başladığı için daha fazla sayıdadır. Örneğin Fildişi Sahilleri (Cotê d’Ivoire) Afrika’da bulunur ve Dünya’da üretilen kakaonun ikide beşini üretir. Bu bölgenin aynı zamanda çikolatası da ünlenmiştir. Üzücü bir şekilde Afrika kakao ağacı tarlalarında işçilere günlük 2 dolardan az bir miktar para ödenmektedir. Bu çalışanların yanında Afrika kakao ağacı tarlalarında çocukların çalıştırılması ve kakao şirketlere kakao sağlamaya çalışması devam etmektedir. Hâlâ çocuk işçilere sahip olan kakao ağacı tarlaları vardır. Bu tabii ki de yasal değildir ve insan haklarını çiğnemektedir.

Ancak bu durumun önlenmesi kolay değildir. Çikolata yemek güzel olabilir ve bizi mutlu edebilir ancak kakao ağacı tarlalarında çalışan çocukları hatırlamalıyız. Bu çalışma durdurulana kadar yediğimiz çikolataların her yönünün tatlı olmadığını hatırlamalıyız. Cotê d’Ivoire’deki kakao ağacı tarlalarında çalışan çocukların % 40’ı eğitim hakkından mahrum bırakılmaktadır. Geçmişte güç üstünlüğü ile bazı hatalar yapılmıştır. Bu hatalar günümüze kadar uzamıştır ve düzeltmesi zordur. Buna rağmen bu hataya sebep olan temel ülkeler kakao tüketimlerine devam etmektedirler. Çocukların çalıştırılmasına bir çözüm bulmak sadece Avrupa’nın değil bütün insanların sorumluluğundadır. Daha denetimli bir kakao ağacı tarlası ve bilinçli tüketici toplum ile bu insanlara yardım edinebilinir. Bu nedenle çikolata yemenin tatlılığını kenara bırakıp bazı problemlerin çözümüne destek olabiliriz. Şekerli olan her şey tatlı değildir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Baklava Türk Tatlısı Mıdır? Baklava Tarihi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.