Boylar Birliğinden Devlete (Tarih Konu Anlatımı)

Bu yazımızda tarih dersi konu anlatımları kapsamında 10. sınıf tarih dersinin 1. ünitesi olan Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi ünitesinin 4. konusunun devamı olan Boylar Birliğinden Devlete konusuna yer verdik. Boylar Birliğinden Devlete konusunu “Türklerin Anadolu’da devletleşme sürecini etkileyen faktörleri açıklar.” kazanımı çerçevesinde anlattık.

Boylar Birliğinden Devlete

Ders: Tarih 10

Ünite: Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi

Konu: Boylar Birliğinden Devlete

Kazanım: Türklerin Anadolu’da devletleşme sürecini etkileyen faktörleri açıklar.

Boylar Birliğinden Devlete konusunda Boylar birliği nedir? sorusunu yanıtladık. Ayrıca İl, Bodun, Boy, Urug, Oguş kavramlarını ayrıntılı biçimde açıklayarak Kayı Boyu hakkında bilgi verdik.

Okuma Önerisi: Bu konuyla ilgili olarak Boy Nedir? Türklerde Boy Birliği ve Budun başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Boy Nedir?

Boy, ortak atalara sahip olan ve kan bağıyla bağlanmış olan insanların topluluğuna denmektedir. Bu topluluklardaki insanlar hem anne tarafından hem de baba tarafından kan bağı ile bağlı akrabalar olabilmektedir. Boy, klan ya da kabile olarak da bilinebilmektedir. Boylar birkaç büyük kan bağıyla bağlı ailenin toplanmasıyla oluşmaktadır. Boylar, insanların kimlikleri niteliğinde sayılmaktadır. Birbirleriyle ilk defa tanışan insanlar ilk önce birbirlerine hangi boydan geldiklerini sormaktadırlar. Verilen cevap bir nevi o insanların kimliklerini ve benliklerini tanımlamaktadır.

Türklerde Boy

Eski Türk uygarlıklarında boylar diğerlerine göre en eşit bir biçimde dağılmış topluluklardır. Türkler göçebe hayat sürerlerken, yerleşik hayata geçene kadar boylar halinde yaşamışlardır. Her boy topluluğunun başında “bey” adında lider konumunda insanlar bulunmaktadır. Beyler boyda bulununan tüm ailelerin reisleri arasında yapılan bir tür oylama sonucunda başa gelmektedir. Beyler güvenirlik, dürüstlük, cesaret, adil olmak gibi niteliklere sahip olmak zorundadır. Beylerin bu konumdaki amaçları boy içindeki birlik ve beraberliği yürütmek, hakkı ve hukuku sağlamak, boyu diğer boylardan korumak ve boyun çıkarını düşünüp ona göre hamleler yapmaktır. Dışarıdan gelen saldırılardan korunma amaçlı hazır durumda bulunan küçük bir birlik, beyden emir almaktadır. Gerektiğinde silah gücünü kullanarak boyu dış tehditlere karşı korumaktadır. Bu dış tehditler boyun çadırlarına yani yaşam alanlarına, boyda bulunana herhangi bir aileye ya da bireye, boyun mallarına ve parasına karşı olabilmektedir.

Boylarda meclis gibi bir karar verme sistemi bulunmaktadır. Bu karar verme meclislerinde boyda bulunan aile üyeleri yer almaktadır. Oğuz Türkleri bu meclislere “dernek” ismini vermiştir. Tüm önem taşıyan meseleler ve verilmesi gereken boyu ilgilendiren karalar bu mecliste konuşulmak zorundadır.

Tarihte Boyların Özellikleri

Boyların içerisinde bulunan büyük birlik, beraberlik ve eşitlik algısının bir nedeni vardır. Boydaki insanlar ortak atalara sahip olmak gibi bir ortak değere sahiptirler. Bu durum boydaki bireylerin büyük bir aile içinde yaşıyorlarmış gibi düşünmelerine neden olmuştur. Büyük bir aile gibi hissettikleri için herhangi bir durumda ortak hareket etmeleri gerekiyormuş gibi hissetmişlerdir. Bu yüzden boy içerisindeki herhangi bir bireye yapılan hakaret ya da saldırı, boyun tamamına yapılmış olarak görülmektedir. Savunma buna göre yapılmaktadır. Bu boy içindeki dayanışma neredeyse her alanda geçerlidir. Bu algı aynı zamanda ihtiyaç anında da gerçekleşmektedir. Boy içindeki herhangi bir bireyin bir şeye ihtiyacı olduğunda boydaki tüm bireyler onun o ihtiyacını karşılamak için ellerinden geleni yapmaktadırlar.

Boylar sistemindeyken Türkler göçebe olarak hayatlarını sürdürmekteydi. Yerleşik hayata daha geçilmediğinde, mevsimler arasında göçebilecekleri mekanlara ihtiyaç duymaktalardı. Her boyun sadece o boya ait olan kış mevsiminde yaşama alanı ve yaz mevsiminde yaşama alanı olarak iki adet toprağı vardı. Bu topraklarda başka boyların izin olmadan ikamet etmeleri hoş karşılanmazdı. Bu durum boylar arasında bir savaş çıkmasına kadar gidebilmekteydi. Bu konargöçer yaşam tarzında boydaki bireyler hep birlikte ilkbahar mevsiminde yazın yaşayacakları alana, sonbahar mevsiminde de kışın yaşayacakları bölgeye hareket etmekteydi. Göç, boy lideri konumunda olan beyin emir vermesiyle başlamaktaydı. Göçe başlamadan önce toplanma esnasında arkada herhangi bir eşya bırakılmadığına çok dikkat edilirdi. Bu göçler çoğunlukla insanların eğlenmesine yönelik gösterilerle ve oyunlarla, adeta bir şenlik havasında yürütülmekteydi.

Her Türk boyunun kendine has bir arması bulunmaktaydı. Bu arma çoğunluklar düz ve keskin bir şekilde çizilmiş çizgilerle yapılan bir sembole sahipti. Herhangi bir demir parçası üzerine çizilmekteydi. Bu demir parçası üzerine çizilen damga da ateş yardımıyla yakıcı bir duruma gelene kadar yakılırdı. Ondan sonra boyun sahip olduğu hayvanların üstüne basılırdı. Bazı Türk boyları ya da boyların içinde yaşayan bireyler kendi mallarını ayırt edebilmek için onların üzerine de damga yapmaktaydı.

Boylar Birliği Nedir?

Boylar birliği yazının başında bahsedilen boyların bir araya gelip daha geniş bir topluluk oluşturmasıdır. Boylar birliği, “Bodun” olarak da bilinmektedir. “Urug” aileler ya da sülaleler birliğine denmektedir. “Oguş” aile anlamına gelir. “İl” de devlettir. Boylar birliği, aralarında bir çeşit töre, dil ya da kültür konusunda ortaklıklar bulunan, boy ya da soy açısından birbiri ile bağı bulunan insan toplululuklarının birleşmesiyle olan büyük toplumlar olarak tanımlanmaktadır. Birbirine bağlı olan boylardan oluşan boylar birliğinin amacı, ortak bir hedef uğruna güçlerini birleştirip birlikte hareket etmektir.

Boylar birliklerinin başındaki lider “han, kağan, il-teber, erkin, şad” ünvanlarından herhangi birine sahip olmak zorundadır. Boy birlikleri, bir devleti oluşturan temel yapı taşları konumundadır. Yalnızca bir boylar birliğini bir devlet olarak kabul edilmesi olanaksızdır. Bu yüzden bir devlet kurabilmek adına boylardan oluşan boylar birlikleri de birlikte hareket etmelilerdir.

Boylar birliklerinden oluşan devletlerin liderleri, kendi altlarında bir araya getirdikleri boylar birliklerinin başlarına tigin denilen kendi oğullarından ya da kardeşlerinden birini, ya da boylar birliklerinde bulunan birini geçirmekteydi. Eğer bir boylar birliğinin lideri, o boylar birliği bir savaştayken ölürse yerine otomatik olarak o boylar birliğinden biri geçmektedir. Bazı durumlarda boy birliklerinin liderleriyle devlet merkezdeki hanedandan prensesler evlendirilirdi. Böylece merkezi idareyle de bir bağ sağlanmış olurdu.

Kayı Boyu Hakkında Bilgi

Oğuz Kağan Destanı’na bakılacak olursa, Kayı Boyu Oğuzların 24 boyundan biridir. Hatta Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan Divan-ı Lügati’t-Türk eserine göre bu 24 Oğuz boyundan 22. Boydur. Kayı boyunun simgesi şahinlerin en büyüğü olan “akdoğan”dır. Kayı boyunun adında bulunan “kayı” kelimesi güç, kuvvet ve kudret anlamlarını taşımaktadır. Kayı boyunun hayvanlarına ve bireylerin sahip olduğu özel mallarına damgaladığı mühür iki ok arasında bir yay şeklindedir. Kayı boyunun ilk atası Kayı Han’dır. Kayı Han’ın babası Gün Han ve dedesi ise Oğuz Han’dır.

13. yüzyılda, Ertuğrul Gazi ve aşireti Kayı Boyu, Anadolu yakınlarında bir bölgeye gelmişlerdir. Yine bu tarihlerde o zamanlar Ertuğrul Gazi’nin babasının başında bulunduğu aşiretin yaşadığı bölgeye bir Moğol saldırısı gerçekleşmiştir. Horasan’da bulunan Merv şehrinde bulunan ve Ertuğrul Gazi’nin babası olan Gündüz Bey, yaşayacak yeni bir yer bulmak amacıyla Anadolu’ya gelmiştir. Kayı Boyu’nun Asya’dan Anadolu’ya geliş hikayesi budur.

Kayı Boyu’nun Anadolu’daki ilk durağı Ahlat’tır. Ahlat Bitlis sınırları içinde bulunan bir yerleşim yeridir. Kayı Boyu kısa bir süre burada durduktan sonra Erzurum’a göç etmiştir. Oradan sonra da Erzincan’a gitmişlerdir. Daha sonrasında ise Kayı Boyu altında bulunan beyler farklı yerlere dağılmışlardır. Osman Gazi’nin babası olan Ertuğrul Gazi ise Anadolu topraklarına yerleşmeye karar vermiştir. O zamanlarda Bilecik sınırında olmasına rağmen günümüzde Kütahya sınırları içinde bulunan Söğüt’e yerleşmişlerdir.

Kayı boyu soyundan gelen bazı insanların hala varlıklarını sürdürdüğü söylenmektedir. Bu insanların genellikle Eskişehir, Orhaneli, Mihalıççık, Isparta, Muğla, Burdur, Aydın ve Ödemiş gibi bölgelerde yaşadıkları düşünülmektedir. Balıkesir’de Ertuğrul adında bir köy bulunmaktadır. Bazı insanlar bu köyde yaşayan tüm insanların Kayı boyundan geldiğini savunmaktadır. Maalesef ki bu kadar uzak bir zamana kadar dayanan bir etnik köken araştırması yapılamayacağı için bu bilgilerin gerçekliği kanıtlanamayacaktır. Muhtemelen o kandaki insanların sadece bir yerde yaşamaya devam etmek yerine farklı bölgelere dağılmışlardır.

---

1. Ünitenin Tüm Konuları: Yerleşme ve Devletleşme Sürecinde Selçuklu Türkiyesi ünitesinin tüm konularını aşağıdaki başlıklarda inceleyebilirsiniz.