Bedevilik Nedir? Bedeviler Kimdir? Bedevilerin Özellikleri

Bu yazımızda Bedevilik nedir? Bedevilik yaşam biçimin özellikleri nelerdir? sorularını yanıtladık. Bedevilik ve Bedeviler hakkında ayrıntılı bilgi verdik.

Bedevilik Nedir?

Kısaca bedeviler, Sahra Çölü başta olmak üzere Arap Yarımadası’nda yaşayan göçebe Arap kabileleridir. Bedevilik kavramını Arap kabilelerinin oluşturmasının yanı sıra zaman zaman bazı Arap olmayan kabilelerinde bedevi olarak anıldığı söylenebilir. Bedeviler Arap kabilelerinden oluştuğu için geneli İslam dinine bağlıdır fakat “Bereketli Hilal” olarak adlandırılan İran, Suriye, Mezopotamya, Ürdün, Filistin ve Türkiye’nin doğu kısmını kapsayan bölgede bazı Hıristiyan Arap kabileleri de mevcuttur.

Bedevi Ne Demek?

Bedevi, Arapça “ortaya çıkmak, başlamak” anlamlarına gelmesinin yanı sıra “çölde yaşama, Sahra da oturma” anlamlarına gelen “bedavet” kelimesinden türemiştir. Ayrıca bedavet kelimesi “yerleşik hayat, medeniyet” anlamına gelen “hadaret” kelimesinin zıttıdır.

Bedeviler Kimdir?

Semitik dillerde bedeviler için Arab kelimesi kullanılıyordu. Bu kelime, “çöl” anlamına geliyordu. Arap yarımadasında yaşayıp yerleşik düzeni olan kimseler için “Arab” kelimesi kullanılmazdı. Milattan sonra ise bu kelime her iki kabile türü için de kullanılmaya başlanmıştır. Fakat bazen iki kabile türü için de farklı tanımlar kullanıldığı olmuştur. Örneğin ilk kez Kur’an-ı Kerim’de bedeviler için A‘râb kelimesi, yerleşik düzene sahip kabileler içinse “Arab” kelimesi kullanılmıştır. Daha sonra bu kelime evrilerek günümüze kadar gelmiş ve bir ırkın ismini oluşturmuştur (Arap).

Bedevilerin Özellikleri

Bedevilerin Geçim Kaynakları

Bedevilerin temel geçim kaynakları hayvancılık, ticaret, avcılık ve başka kabilelere baskın düzenlemektir. Çölde hayvancılık genel olarak develere dayanır. Çünkü çöl toprakları suyun bulunmadığı kurak arazilerdir ve günlerce aç ve susuz kalabilen deve, bu ortam şartlarına en uygun ortamdır. Develer, kimi zaman insanlara gölge olabilecek bir araç olarak görülmüş, kimi zaman da etinden, sütünden, derisinden, gübresinden ve yününden faydalanılmıştır. Bunların yanı sıra, göç esnasında yük ve insan taşımacılığı için de önemli bir yer tutmuştur.

Bedeviler geçimlerini başka kabilelere ani baskınlar yaparak da sağlamaktadır. Genellikle hayati malzemeleri ihtiyaç duydukları için bunları temin etmek için, deve ve yiyeceklere el koymak ,bir nevi çalmak, için ve kabiledeki kadın ve çocukları kaçırmak için düzenlenmiştir. Kadın ve çocukları kaçırmak bedeviler için bir gelenek haline gelmiştir. Baskın sırasında kaçırdıkları kişileri kendi kabilelerine getirmişler, daha sonra fidye karşılığı onları bırakmışlardır. Ancak gerek kadın ve çocukları kaçırmada gerekse baskınlar sırasında kimsenin canına zarar gelmemesine büyük özen gösterilmiştir. Çünkü kabilelerden birinde herhangi bir kişi öldüğü zaman bu kan davasına sebep olabilirdi. Kan davaları ise, kabileler için bir felaket olarak nitelendirilir.

Bu baskınlar için develerden daha hızlı oldukları için atlar tercih edilirdi. Atların çölde yaşama şansının daha az olduğu için atların sayısı da oldukça az olmuştur. Ayrıca atlar çöldeki susuzluğa karşı dayanıklı değillerdir bu nedenle daima develerle atlar için su taşınmıştır.

Bedevilerin Yaşam Alanları

Bedeviler, göçebe olarak yaşayan kabilelerdir. Sürekli göç etmelerinin nedeni ise çöl ikliminin ve şartlarıdır. Bedeviler, genellikle sonbaharda zahire ve hurmanın bulunduğu yerlerde konaklar, ardından kış geldiğinde soğuğun en az olduğu bölgelere giderler. Bedevilerin hızlı bir şekilde üreyip çoğalmaları da göç etme nedenleri arasındadır. Bedevi olan küçük, çekirdek bir aile çok kısa bir zamanda geniş, çok çocuklu bir aile olabilmektedir. Ve bir kabilenin birçok aileden oluştuğuna bakılırsa yaşanılan bölge zamanla küçük gelmeye başlayacaktır. Bunun sonucu olarak da kabile göç etmek zorunda kalacaktır. Bazen de komşu kabilelere baskın yapılarak onların bölgeleri ele geçirilir.

Bedevi Çadırı

Bedeviler, çöllerde kurdukları çadırlarda yaşamaktadır. Bu çadırlar deve yününden yapılmış, hafif ve sağlam, kolay kurulup toparlanabilir olurlar. Irak ve Suriye civarında yaşayan bedeviler ise siyah keçi kılından yapılan çadırlarda yaşamaktadırlar. Çadırlar, Bedeviler için barınma ihtiyacını en kolay karşılayan araçtır. Çadırların kurulumu, taşınması, toplanması, tamir edilmesi iş bölümünden dolayı kadınlar tarafından yapılmaktadır. Ayrıca çadırlarında silahlar, yiyecekler, kırba, deri kaplar, koşum aletleri gibi çöl yaşamı için gerekli olan malzemeler saklanır.

Koşum nedir? Bir hayvanı çekeceği araca bağlamak için vücudunun çeşitli bölgelerine sarılan kayış takımı. Sözcük, köpek gibi diğer hayvanlara takılan benzer takımlar için de kullanılır.

Kırba nedir? Eski zamanlarda kullanılan, köseleden yapılmış su kabı.

Bedevilerin Beslenme Alışkanlıkları

Bedeviler için en temel besin kaynağı hurma ve süttür. Süt onlar için çok önemlidir. Çünkü sıvı olarak tüketilmesinin yanı sıra yağ ve peynir yapımında da kullanılır. Daha sonra bu besinler su ile karıştırılarak yenir. Et ise çok tüketilen bir yiyecek değildir. Sadece özel günlerde ve şenliklerde tüketilmektedir. Buna rağmen bedeviler için av hayvanları önemli bir besin kaynağıdır ve avlanmayı çok sevmektedirler. Dağ keçisi, yaban sığırı, yaban eşeği, ceylan, kertenkele, tavşan, keklik, deve kuşu avlanan hayvanlar arasındadır. Çöl, çekirgelerin fazlaca bulunduğu bir yerdir. Bu nedenle bedeviler bazen çekirgeleri pişirip bazen de hurma ile karıştırıp ezme yaparak tüketmektedirler. Bedevilerin bir diğer besin kaynağı ise beyaz mantarlardır. Bu mantarlar yağmurlardan sonra ortaya çıktığı için her zaman bulunma şansı da olmamaktadır.

Bedevilerde Ticaret

Arap Yarımadası’nda yaşayan neredeyse herkes geçimini sağlayabilmek için ticaret yapmak zorundaydı. Bu nedenle bedeviler için ticaret de önemli bir gelir kaynağı olmuştur. Bedevilerin ticareti genel olarak takasa dayanmaktadır. Şehirlilere halı, kumaş, çuval, tulum, ip, hasır gibi şeyleri satmalarının karşılığında onlardan hububat, kıyafet, hurma, kap ve benzeri şeyler temin etmişlerdir. Bu ticaret için bedeviler kimi zaman da panayırlarda çadır açmışlardır. Daha sonra İpek Yolu ve Baharat Yolu gibi önemli ticaret yollarının oluşması ve çöllerin ticaretle uğraşan insanların uğrak yeri haline gelmesiyle bedevilerin de ticaret hayatı değiştirmiştir. Bedeviler de çöllerden geçen ticaret kervanlarına kılavuzluk ve muhafızlık yapmaya başlamış, kervanları çölün tehlikelerinden korumuştur. Kervanlara deve kiralamış, ücret karşılığında saldırılardan kormuş ya da kervanlar, bedevilerin kendilerine zarar vermemesi için ücret ödemiştir. Böylece çöldeki ekonomi canlılık kazanmış ve bedeviler için yeni meslekler doğmuştur.

Ek olarak çölün insanı korkutan bu ağır şartları bedevîleri yabancı işgalinden koruduğu gibi bölgede büyük devletlerin kurulmasına ve insanların hukukuna riayeti sağlayan bir sisteminin ortaya çıkmasına engel olmuştur. Hatta tarihte, Arap yarımadasının kuzey ve güneyindeki bölgelerin aksine, Hicaz ve Orta Arabistan hemen hiçbir yabancı işgaline maruz kalmamıştır.

Bedevilerde Sosyal Hayat

Bedeviler tek bir insandan geldiklerine inanan toplumlardır. Ve soy genellikle erkek tarafından devam ettirilir. Fakat bu soy, sadece kan bağı ile oluşmaz. Kan bağının yanı sıra hilf, câr veya velâ yolları ile de kabileler ya da aileler arasında kan bağı kurulabilmektedir. Câr bağı, kabilesini bırakan ya da kabilesinden kovulan birinin başka bir kabilenin himayesi altına girmesiyle hilf bağı ise yine aynı durumda olan kişinin başka bir kabileyle müttefik olması sonucu kurulur. Vela bağı ise savaş ya da baskın sırasında esir alınan diğer kabilelere ait kölelerin azat edilmesi sonucu oluşmaktadır. Ayrıca tüm bağlı dolaylı yoldan gerçekleşen kan bağları ile doğuştan gelen kan bağı arasında herhangi bir üstünlük ya da ayrıcalık durumu da söz konusu değildir. Bu durumda da kan bedevilerde kan bağının akrabalıktan ziyade insanları birleştirmek, gönül bağı kurabilmek amacıyla kullanıldığı görülmektedir.

Ayrıca çölün zorlu ve çetin şartları da gerek kabileler arası gerek kabile içi dayanışmayı gerektirmektedir. Bu nedenle bedevilerde dayanışma, birlik, birlikte hareket etme, yaşama gibi özellikler oldukça gelişmiştir. Ek olarak kabiledeki neredeyse tüm malların ortak olması da kabile içi dayanışmayı artırmaktadır. Bedevilerin tek bireysel eşyaları günlük kullanılan araç-gereçler, çadırlar ve develerdir. Hatta bazı kabilelerde develer dahi ortak mal olarak sayılmaktadır.

Bedeviler Nasıl Yaşar?

Kabileler arası işlenen cinayet gibi suçlar da kabile için ortak sayılmaktadır. Suç genellikle bireysel olarak kabul edilmez. Bu sebeple de kan davaları ortaya çıkmaktadır. Bu kan davaları dayanışmayı güçlendirmektedir. Çünkü eğer bir kabile başka bir kabileden olan bir insanı öldürürse başta öldürülen kişinin aile ve akrabaları olmak üzere herkes bir araya gelir ve karşı kabileden intikam almak ister. Bu intikam ise karşı kabileden ölen kişiye karşılık bir kişi öldürmektir. Çünkü bedeviler “kana kan” ilkesini benimsemektedir. Bazen ise kabile yapılan suçu kabul etmez ve suçu işleyen kişi kabileden atılır. Kişi eğer yeni bir kabile bulamazsa bu onun için bir felakettir. Çünkü çöl şartları kesinlikle yaşamı tek başına sürdürmek için uygun değildir.
Bedevi kabileleri arasında dayanışma dışında herhangi bağ yoktur ve her kabilede bağımsız birer teşkilattır.

Bedevilerin Yaşam Tarzı

Herhangi bir devlet sahibi yerine bedeviler basit bir siyasi teşkilata sahiptir. Her kabilenin bir kabile reisi olur ve bu kabile reisi, kabilenin en yaşlı insanları tarafından kabile toplantısı sırasında seçilir ve o kişi kabilenin en şerefli kişisi olur. Bu hürmete en çok layık görülen kabile reislerine “şeyh, emir, rab” gibi isimler de verilir. Kabile reisleri, kabile mensuplarına ceza ya da görev veremez, onlara yol gösteremez. Bunun yerine kabiledeki kişilerin duygu ve düşüncelerini dinler, ona göre hareket eder. Bir nevi hakemlik görevini görürdü. Reisin en temel görevleri kabile toplantılarını yönetmek, savaş ilan etmek, savaş sırasında kabileyi yönetmek, diğer kabilelerle iletişim kurulacağı zaman temsilci olmak, kabile içindeki çıkan anlaşmazlıkları çözmek, seyahat ve göç zamanlarını ve yerlerini belirlemek, misafir ağırlamak, kabiledeki fakir kişilere yardım etmek, antlaşma yapmak, bir kan davası olduğunda intikamın alınmasını sağlamak ve esirleri kurtarmaktır.

Ek Bilgi: Bedevilerin Arapçayı çok iyi ve duru konuştuğu bilinir. Bu nedenle yerleşik olarak yaşayan Araplar, çocuklarının Arapçayı daha iyi öğrenebilmesi için bedevilerin yanına gönderir.

Bedevi Kabileleri

• Otaibah Kabilesi
• Harb
• Banu Hilal
• Banu Süleym
• Anizzah
• Azazme
• Beni Hamida
• Bani Hashim (En güçlü Arap kabilelerinden biridir.)
• Banu Yam
• Dulaim (Büyük ve güçlü bir kabiledir.)
• Al – Umdah
• el – Abadi
• Al – Duwasir
• Ghamid
• El – Hadid
• Al – Howeitat
• al – Khassawneh
• Bani Khalid
• el – Majali
• Al – Marri
• el – Momani
• El – Mawasi
• Makil
• Muzziena
• Shahran
• Tarabin (Mısır’da yaşarlar.)
• Tuba – Zangariyye
• Al Wahiba

İslamiyet ve Bedevilik

İslam’da bazı davranışlar insanlar için iyi olmadığı gerekçesiyle yasaklanmıştır ve yasaklanan bu davranışlar bedevilerin de yaptıkları arasındadır. Aslında bedevilik başlı başına büyük bir günah olarak sayılmıştır. Çünkü bedeviler İslamiyet’e geçtikten sonra Medine’ye hicret etmeleri istenmiş ve İslamiyet’in daha geniş alanlara yayılabilmesi cihad ile görevlendirilmişlerdir. Fakat bedeviler hicretten sonra yerleşik hayata geçmemiş, göçebe olarak yaşamlarına devam etmişlerdir. Ve göçebe olarak yaşamak da cemaatten ve topluluklardan uzaklaşmaya ve iyi, güzel şeyleri bırakmak anlamına geldiği kabul edilmiş ve büyük günahlardan sayılmıştır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Vehhabilik Nedir? Vehhabilik Hareketi Nerede Ortaya Çıktı? başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.