Türk Kültüründe Kurt ve Kurttan Türeyiş

Tarih boyunca kurt motifi bir çok farklı toplumun kültüründe yer almıştır. Türk kültüründe de kurt önemli bir simge olarak ön plana çıkmaktadır. Bu yazımızda Türk kültüründe kurt ve kurttan türeyiş motifini inceledik.

Türk Kültüründe Kurt

Eski Türk inancında kurt ilahi bir varlık olup, tanrının dünyadaki bir tür silueti olarak görülürmüştür. Kurtlar, fiziksel ve hayvani özellikleri bulunan bir canlıdan çok kurt donuna girmiş (kurt kılığına girmiş) Ataların ruhları olarak tasvir edilirler. Bu ruh, merhametine ve gücüne ihtiyaç duyulan, gazabından korunmak için kızdırılmaması gereken ilahi bir varlıktır. Ata ruhlarına mitolojilerde Bozkurt da denmektedir. Özellikle Türk, Moğol ve Altay mitolojilerinde yer alan Bozkurtlar bu kültürlerde kutsal hayvanlar olarak kabul görmektedirler. Moğol dillerinde Bozkurtlara, Börteçine (Börteşına, Börtöşono) de denilmektedir. Gökbörü ve Gökkurt tabirleri de yine niteleme amaçlı kullanılmaktadır. Gökkurt terimi mitoloji dışında kurt sürülerini idare eden kurtların da ismidir ve Türk kültüründe yol gösterici olarak tanımlamıştır.

Türk Mitolojisinde Bozkurt

Bozkurt’un bir diğer adı da Gök Oğlu ’dur. Bu nedenle Gökkurt gökyüzünü temsil etmektedir. Bu nedenlerden ötürü kurt motiflerini duvarlarda, Türklerin İslamiyet öncesi olan Şamanizm araç gereçlerinde, elbiselerinde ve daha birçok yerde görebiliriz. Öyle ki çadırlarının önlerine üzerinde altıdan bir kurt kafası bulunan direkler dikilirdi. Uğursuzluğu ve kötülükleri kovması için ceplerinde kurt dizi taşırlardı. Gezerken kurda rastlamak ve rüyada kurt görmek yine hayra yorulurdu. Hamiler kadınlar uğursuzluktan kaçınmak için yastıklarının altına kurdun dişini ya da derisini koyarlardı. Hatta kurdun koyun sürülerine, köye, ahırlara dadanmasının da bereket getireceğine inanılırdı

Bozkurt, İlahi bir varlık olmasının yanında, Türk uygarlığının da bir sembolüydü. Kurt motifi özellikle eski Türk devletlerinin armalarında ve bayraklarda görülmüştür. Kurt, yiğitlik, cesaret ve kahramanlığı sembolize eder. Atatürk, kurt simgesini ulusal simge kabul etmiştir ve Cumhuriyetin ilk yıllarında paranın üzerine basılmıştır.

Aslında Bozkurt’un Türklerin bu kadar güçlü bir simgesi olması ve bu kadar kutsal olmasının nedeni ise Türklerin Bozkurt’tan türediklerine ve onun soyundan geldiklerine inanmalarıdır. Kurt figürü birçok Türk destanında geçse de Türklerin, Bozkurt soyundan gelmelerini konu alan destan Türeyiş Destanı’dır.

Türeyiş Destanı

Türeyiş Destanı’nın başlıca konusu Türk soylarının nereden geldiğiyle alakalıdır. Destana göre büyük Hun beylerinden birinin birbirinden güzel iki kızı vardır. Bey onları hiçbir insanoğluna layık olmadığını sadece Tanrılarla evlenebileceklerini söylüyordu. Sonra bey şehrin uzak bir köşesine uzun bir kule yaptırdı. Bu sayede kızlarını tanrılara sunabilecek ve onlarla evlenmelerini sağlayabilecekti. Sonra bir kurt kalede belirdi. Kızlar kurdun tanrı olduğunu sanıp onunla evlendiler ve evliliklerinden doğan çocukların dokuz Oğuz boyuydu.

Bir diğer destanda ise savaşlar sonrasında bir ülke tamamen yok edilir. Ülkede yaşama dair hiçbir şey kalmaz. Bütün ülkede tek hayatta kalan ise on yaşındaki bir çocuk kalır. Askerle onu bulduğunda öldürmeye kıyamazlar ve ellerini, ayaklarını keserek onu ortada bırakırlar. Tanrı ona kıyamaz ve bu ulu soyun bitmesine izin vermez. Yeryüzüne bir dişi kurt olarak inen tanrı onu bu halinden kurtarır ve ona bakmaya başlar. Oğlan ergenlik yaşlarına gelince kurtla beraber olur ve on oğlan çocuk dünyaya getirir. Böylece bu ulu ırkın devamı sağlanır.

Türk Kültüründe Kurttan Türeyiş

Bu iki destanda da anlatıldığı gibi soyunun kurt olduğuna inanmış bir toplum, bir uygarlık için kurt motifinin bu kadar önemli ve tanrısal olarak görülmesi pek de şaşırılacak bir durum gibi gözükmüyor. Eğer Türk Mitolojisine bakarsanız Atena adında bir tanrı olup onun bir kurt siluetinde olduğunu görürüz. Bazı kaynaklara göre de Atena, yok olan ülkede kalan tek çocukla Tanrısal varlık olan başka bir kurdun birlikte olması sonucunda çıkan on oğlandan biri olduğu söylenir. Yani kısaca bu toplum kurtlarla arasında çok kuvvetli bağ olan ve birbirini çağrıştıran iki kavram olmuştur. Türk denince akla ilk gelen kavramlardan biridir. Kurt denildiğinde akla gelen uygarlıklardan ilki Türklerdir.

Yorum: Peki kurtlar sadece Türkler tarafından önemli bir hayvan olarak kabul edilebilir mi? Ya da başka uygarlıklarda bu kurt motifi herhangi bir anlamda karşımıza çıkabilir mi? Aşağıdaki yorum bölümünü kullanarak görüşlerinizi paylaşabilirsiniz.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Tarih Boyunca Farklı Toplumlarda Kurt Motifi başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.