İlk Çağ Savaş Aletleri Nelerdir? Kullanım Alanları ve Avantajları

Bu yazımızda genel olarak İlk Çağ’da menzilli silah kavramını inceledik. Menzilli silahların kullanımı, avantaları ve dezavantajları üzerinde durduk. Ayrıca, İlk Çağ’da sık kullanılan belli başlı savaş aletleri hakkında da bilgilere yer verdik.

İlk Çağ Savaşlarında Menzilli Silah Kullanım Alanı ve Avantajı

İlk Çağ’da menzilli silah kullanımı çok yaygındı. Bunun başlıca sebebi kısa mesafeden yapılamayan eylemlerin gereksinimidir. Bu eylemlerden bazıları büyük başlı hayvanların veya yırtıcıların yakın mesafeden avlanamamasıdır. Örneğin ilk çağlarda aslan avlamakla karnını doyurabilecek insan aslana yaklaşamamaktadır. Yaklaşamadan avlamasının tek yolu da menzilli bir silah kullanmasıdır. Bu ihtiyaç doğrultusunda menzilli silahlar doğmuştur. Bu menzilli silahların da zaman içerisinde ihtiyaçların değişmesi ve yeni biçimler almasıyla daha fazla menzilli silah ortaya çıkmıştır. Örneğin ok ve yayın geliştirilmesiyle arbalet meydana gelir.

Menzilli Silah Kullanım Alanı

Başka bir örnek olarak feodal sistemin getirisi olan kaleleri yıkmak amacıyla geliştirilen mancınıklar verilebilir. Tarih boyunca milletlerin birbirlerinden üstün olma çabası içinde olmasından ötürü menzilli silahlar gelişmiştir. En başta insanoğlunun gereksinimleri yüzünden ortaya çıkan bu araçlar zaman içerisinde savaş kazandıran ve felaket getiren silahlar olmuşlardır. Yani insanoğlunun tarih boyunca duyduğu hırs ve kibir bu araçların da korkunç silahlara gelmesini sağlamıştır. Bu korkunç silahların kullanılmasına örnek olarak mancınıkların vebalı insanları kale kuşatmalarında kalenin içine göndermekte kullanılması gösterilebilir. Ancak bu silahlar sadece saldırgan amaçlar için de kullanılmamışlardır. Feodal sistemin bir parçası olan kaleleri fethedilemez kılmaktadırlar. Çünkü menzilli silahların kullanılması uzaktan yaklaşmakta olan bir düşman birliğine ateş etme fırsatı tanımıştır. Bu da kale kuşatmalarında kaledekilerin kendilerini uzaktan savunabilmesiyle sonuçlanır.

Menzilli Silah Avantajı

Tarihteki olaylardan, kuzey halkının Paris’i kuşatmasında kuşatmanın en başta başarısız olmasının asıl sebebi budur. Kuzey halkı içerisinde menzilli silah kullanımı yaygın değildir. Ancak bunun aksine Paris askeri arbaletler kullanmaktadır. Kuşatma boyunca kuzeyliler arbaletler tarafından yenilgiye uğratılmışlardır. Bu da kuzeylilerin Paris’i farklı yollarla fethetmesiyle biter. Bu yağma boyunca binlercesi ölmüştür ve bunun sebebi Paris’in surlarının uzun olmasının yanı sıra Paris’teki askerin menzilli silahları sıkça kullanmasıdır.

İlk Çağ Savaş Aletleri Nelerdir? Menzilli Silahlar

İlk Çağ’da kullanılan bir çok savaş aleti ve silah vardır. Ancak bizim bu yazıda incelemeye çalıştığımız daha çok menzilli silahlardır. Peki, İlk Çağ’da kullanılan menzilli silahlar hangileridir?

• Atlatl
• Blowgun
• Bolas
• Yay (silah)
• Tatar yayı (Arbalet)
• Chakram
• Dart
• Kestros
• Plumbata
• Gastraphetes
• Hunga Munga
• Bıçak (atılan)
• Oxybeles
• Sapan
• Atılan balta
• Atılan sopa
• Bumerang
• Toggling Zıpkını
• Woomera (mızrak atıcı)
• Shuriken
• Mızrak
• Mancınık

Mızrak Nedir?

Mızrak kolay yapısından dolayı ilk bulunan menzilli silah mızraktır. Başlıca ince uzun bir tahta parçasının ucu sivrileştirip ateşte ısıtarak sertleştirerek ya da ucuna sivriltilmiş taş, kemik ya da odun parçası takılarak oluşturulan bir avlanma silahıdır. İlk Çağ’da, tarım devrimi gerçekleşmeden yani insanlar yerleşik hayata geçmeden önce doğada diğer yırtıcı ve büyük hayvanlarla beraber yaşadıkları için onlara karşı kendilerini savunabilmeli ve aynı zamanda etlerinden yararlanabilmek için onları avlamaları gerekiyordu. Fakat yırtıcı hayvanlar bire bir yakın dövüşte insanları kolaylıkla yenebiliyordu.

Aynı şekilde insan boyutlarına göre devasa olan mamut gibi hayvanların yanına yaklaştığınızda ezilme tehlikesi ile karşılaşabilirsiniz. Bunun için menzilli mızrak gibi menzilli bir silahın kullanımı oldukça önemliydi. Bu sebeple ilk çağdaki insanlar için mızrak yapımının inceliklerini bilmek ve mızrağın doğru malzeme kullanılarak yapılması büyük bir önem taşımaktaydı. İlk çağlardan itibaren mızrak yapımında kullanılan taşlar özenle keskinleştirilir ve taş sopaya monte edilirdi. Bu işin ustaları derin bir saygı görür, bu gördükleri saygı da mızrağın önemini hemen belli ederdi.

Ok Nedir?

Okun ise M.Ö. 20.000’lere dayanan bir tarihi vardır. Okun ilk olarak kimler tarafından kullanıldığı bilinmese de hemen hemen her uygarlığın kendine has bir oku olmuştur. Mızrağa göre gereken daha az kas gücü ve daha uzun bir menzile sahip olması nedeniyle daha çok rağbet görmüştür. Tarihten örnek vermek gerekirse Vikingler menzilli silah kullanmayı korkaklık sanıp onları küçük görmüşlerdir. Amerika’yı Cristof Colomb’dan daha önce keşfeden Vikingler kıyıya çıktıklarında daha keşfedemedikleri ok ve yay teknolojisi ile Amerikan yerlileri olan Kızılderililer tarafından bozguna uğratılıp geri püskürtülmüşlerdir. Ok temel olarak gerilen bir tahta parçasının salınımı ile gerçekleşen enerjinin bir uzun ince bir çubuğun uzak mesafelere gönderilmesi prensibiyle çalışır.

Tabii bütün halkların kendine has ok çeşitleri vardır ve okun türü amaçlarına göre farklılık göstermiştir. Örnek olarak, Türkler tarihte daha kısa ok ve kısa menzilli yaylar kullanmışlardır çünkü onlar seri bir şekilde düşmanlarını kısa mesafeden vurmak ve daha kolay nişan almayı amaçlıyorlardı. Aynı zamanda at üzerinden giderken kullanılamayacak daha uzun oklar yerine daha seri bir şekilde çekilen ve salınan oklar büyük avantajlar sağlıyordu. Ancak, İngiliz Uzun Yayı gibi diğerlerine göre daha uzun olan oklar, ki uzunlukları 1,8 metreye kadar çıkabiliyor, kullanılırken daha fazla kas gücü ve daha fazla nişan alma yeteneği gerektirse de menzilleri ve hızları özellikle Yüzyıl Savaşları’nda İngilizlere büyük avantajlar sağlamıştır. Görüldüğü üzere, oklar tarih boyunca birçok farklı tür ve şekilde kullanılmıştır. Tarih üzerinde de derin bir etki oluşturmuştur.

Mancınık Nedir?

Mancınığın keşfi milattan önce 5. yüzyıla dayanmaktadır. Çin’de bulunan bu menzilli silah, başlarda sadece ok atmakta kullanılıyordu, daha sonraları taşları, ağır mızrakları ve daha birçok şeyi atabilir hale geldi. Mancınığın temel çalışma prensibi diğer ucunda ağırlıklar bulunan tahterevalliyi andıran bir düzenekteki atılacak nesnenin bulunduğu taraf ip ile çekiliyor. İp kesildiğinde ya da tekerlek serbest bırakıldığında ağırlık farkından dolayı atılacak çok yüksek ağırlıklarda olan toplar çok uzaklara çok büyük hasar verecek şekilde fırlatılırdı. Feodal sistemin getirileri olan kaleleri yıkmakta üzerine yoktu. Bu sayede geçilmez denilen kaleler yıkılabiliyor ya da orunun orduya karşı savaşlarda ordu düzenini bozmakta ya da özellikle geride bulunan safları dağıtmakta üstüne yoktu. Büyük olmaları sayesinde düşmanlara korku salarlardı. Tabi geçmiş zamanda kullanılan mancınıklarla sadece taşlar atılmıyordu. Yaratıcılıkta sınırları aşmış mermiler kullanılıyordu.

Bizanslılar içinde yanıcı maddeler olan testileri atacakları şeyin içine yerleştirip atacakları şeyi ateşe verirlerdi. Böylece kalelerden denizlere olan savaşlarda gemileri yakıp daha kıyıya gelmeden bozuntuya uğratabiliyorlardı. Mancınığın bir diğer stratejik ve yıkıcı olan kullanımı Cengiz Han tarafından vebalı cesetlerin atılmasıyla gerçekleşmişti. Bu yöntem iki işleve birden yaramaktaydı. İlk olarak düşmanı psikolojik olarak etkiliyordu. Çünkü vebadan kırılan toplumların anısı o zaman belleklerde taptaze idi. Üstelik bu sayede karşı orduda veba hastalığının yayılması sağlanıyor ve birçok kalenin savunması kolayca düşüyordu. Öte yandan uzun ve iki tarafta da büyük ölü sayılarına yol açan savaşlardansa birkaç grup askerin fırlattığı cesetler Moğolları büyük kayıplardan kurtarıyordu. Bu sayede daha önce Moğolları görmemiş krallıklar bile içten çöküyorlardı ve yine bu sayede Moğollar uzun yıllar çok geniş bir coğrafi bölgeye hakim oldular.

Arbalet Nedir?

Arbaletin asıl atası olan tatar yayının milattan önce 5000 civarında Çinliler tarafından kullanıldığı düşünülüyor. Tatar yayı ise tetik mekanizmasının ilk kullanıldığı silahlardan biri. Temel olarak okun mekanizmasına benzer bir şekilde bir tahtanın gerilmesi ve salınması prensibiyle çalışır. Farklı olan ise bu mekanizmanın başka bir tahta üzerine yan bir şekilde oturtulması ve ipinin bir tetik mekanizmasına bağlanması ile oluşur. Tetik çekilip yay serbest kalmasıyla beraber aynı bir yayın yaptığı gibi oku uzaklara fırlatıyor. Bu sayede yaydaki gibi nişan alana kadar oku çekmek yani kas gücü sarf etmektense bir kere çekilip atılana kadar hazır kalabiliyordu.

Aynı zamanda sadece bir kere çekildiği için bir anlığına ayakların arbaleti tutmasıyla daha büyük bir güç ile çekilen yay daha gergin bir şekilde kalabiliyor ve bu sayede daha uzağa daha hızlı okları daha az zahmetle beraber göndermek gayet basit oluyordu. Ayrıca, basit bir mekanizması olduğu için tatar yayını kullanmayı ve onunla isabetli atışlar yapmayı öğrenmek çok kolaydı; bu yüzden sıradan askerler arasında yaygın bir menzilli silahtı. Ancak, bu basitliğin bir bedeli de vardı. Bir kez ok atıldıktan sonra, tatar yayının yeniden doldurulması çok uzun zaman alıyordu. Bu zaman da tatar yayıyla iki ok atmanın neredeyse uzun yayla üç-dört ok atmayla eşit sürede gerçekleştiği anlamına geliyordu. Tatar yayı, kullanması kolay, öğrenmesi kolay ve etkili bir silahtı. Ancak, tetik mekanizması aynı zamanda doldurma süresini de uzatıyordu.

Sapan Nedir?

Sapan temel olarak eşit uzunlukta iki ip ya da benzer bir malzemeye bağlanmış bir deri parçasının üzerine koyulan taşın döndürülmesi ve bu dönmeden kazanılan merkezkaç kuvveti ile birlikte uzaklara bir mermi hızında fırlaması sonucunda zarar verme prensibiyle çalışan menzilli bir silahtır. Ayrıca sapan bu ilkel yapısı sayesinde kullanımı çok fazla ve çok çeşitli olan bu menzilli silah avlanma ve savaş silahı olarak kullanılmıştır. Roma’daki Kolezyum gibi kölelerin savaştırıldığı yerlerde kullanımı fazla ve taktiksel olarak da çok iyidir.

Özellikle çevirdiğiniz ipin uzunluğuna göre hızını ve isabetlilik oranını artırabildiğiniz bu silah ilkel olmasının yanında çok da kullanışlıdır. Savaşlarda da bolca kullanılan sapan, geçmişte efektif bir silah olarak kullanılabilmiştir çünkü çoğu yay ve okun menzilinden daha geniş menzili vardır. Ayrıca kullanılan mermi de sapanın etkinliğine büyük bir etki eder. Mesela standart boyutlarda olan demir bilyeler atan bir sapan, rastgele taşları cephane olarak kullanılan bir sapandan daha etkilidir. Çünkü hedefi vurma olasılığı çok daha yüksektir.

Shuriken Nedir?

Shuriken Türkçe anlamıyla Ninja yıldızı olarak da bilinir. Shuriken Japonlar tarafından keşfedilen menzilli bir silahtır. Japoncadan Türkçeye çevrilirse “el içinde gizli bıçak” anlamına gelir. Japon savaş ustaları Ninjalar tarafından taktiksel amaçlarla kullanılmıştır. Görünümü bir yıldızı hatırlattığı için adına Ninja yıldızı denmiştir. Sert çelikten, isabetlilik oranını arttırmak için ve hafifleştirmek için ortasına konulan delik gidiş şeklini de etkilemiştir. Döndürülerek atılan bu menzilli silah sivrileştirilmiş kenarları sayesinde saplanma ve kesme fonksiyonları vardır. Bunun yanında beşgen şeklindeki shurikenlerin yanında kunai denilen ve fırlatılma amaçlı yapılan bıçaklar da kullanılmaktaydı. Bu bıçakların arkasında bulunan çember şeklindeki uzantı sayesinde birçok eklentinin takılmasıyla çok farklı amaçlara hizmet eden bıçaklar yapılabiliyordu. Mesela bıçağın arkasına takılan bir görünmez iple tuzaklar oluşturabilir ya da düşmanı yere serebilirdi ya da arkasına takılan küçük sis, ses yada ışık gibi ufak bombalarla dikkat dağıtmada son derece kullanışlıydı. Bu sayede shuriken Uzak Doğu’da çok kullanılan bir taktiksel menzilli bir silaha dönüşmüştür.

Bumerang Nedir?

Bumerang, tarihi Avusturalya’daki Aborjinler tarafından icat edilmiş bir avlanma silahıdır. Ok gibi menzilli silahlarda okun ıskalaması halinde ok kaybolur ve bir daha yapılması gerekir ve bu o zamanın şartlarında çok uğraştırıcı bir iştir. Ok ve yayın yanında bumerang atıldığı zaman geri dönen bir menzilli silahtır bu sayede hem kaybolma ihtimali ortadan kalkar hem de ikinci bir defa daha vurma ihtimali oluşur. Bumerang, okaliptüs gibi sert ağaçlardan yapılan bir menzilli bir silahtır. Özellikle aerodinamik yapısı sayesinde yukarı doğru bir kuvvet uygulanır, bu sayede yere paralel atılsa bile çok uzak mesafelere kadar gidebilir. Bu, onu avlanmada kullanışlı ve uzun süre kullanılabilen bir menzilli silah yapar.

Sonuç olarak şu an dünya çapında en fazla kullanılan silah olan menzilli silahlar çağlar boyunca kullanan gruba çok büyük avantaj sağlamışlardır. Bu avantajın doğrultusunda kullanan topluluğun avlanma bakımından refah seviyesini yükseltmiştir ve ayrıca toprak savaşlarında daha bu teknolojiyi bulamamış kavimlere karşı büyük üstünlükler sağlamışlardır.

Not: Bu konuyla ilgili olarak İlk Evcilleştirilen Hayvan Hangisidir? Tarihte Hayvan Evcilleştirme başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.