İstanbul Surları Nedir? İstanbul Surları ve Kapıları

İstanbul Surları hakkında bilgiler vereceğimiz bu yazımızıda öncelikle İstanbul Surları Nedir sorusuna yanıt aradık. Bu tanımdan sonra surların İstanbul’da nerede olduğunu harita üzerinden gösterdik. Diğer bölümde ise surların tarihine yer vererek surların özelliklerini inceledik. Ayrıca, Surlar üzerinden bulunan sur kapıları ve bu sur kapılarının isimlerini sıraladık. Son bölümde ise surların haritalarına ve fotoğraflarına yer verdik.

İstanbul Surları Nedir?

Konstantinopolis Surları olarak da bilinen İstanbul Surları, Büyük Konstantin tarafından yapılmış Doğu Roma İmparatorluğu’nun başkenti olarak kurulan Konstantinopolis’i (yani bugünkü İstanbul’u) çevreleyen ve koruyan bir dizi taş duvardır. İstanbul Surları, geçmişi boyunca sayısız eklemeler ve modifikasyonlarla, şimdiye kadar yapılmış en büyük ve en karmaşık şehir tahkimat sistemlerinden biridir.

Başlangıçta Büyük Konstantin tarafından inşa edilen surlar, her iki taraftan da yeni şehri kuşatmış, onu hem denizden hem de karadan saldırıya karşı koruyordu. Kent büyüdükçe, savunmaya daha da önem verilmiştir. Böylelikle Theodosian Surları olarak da bilinen ünlü ikili surlar, 5. yüzyılda inşa edilmiştir. İstanbul Surları, Avarlar, Araplar, Ruslar ve Bulgarlar tarafından yapılan kuşatmalar sırasında şehri ve Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nu kurtarmıştır. Ancak güçlü toplarının ortaya çıkışı ile daha fazla dayanamayan surlar 29 Mayıs 1453’te Osmanlılar tarafından geçilebilmiştir.

Osmanlılar döneminde İstanbul Surları büyük ölçüde korunmuştur. Ancak 19. yüzyılda surların bazı bölümleri yıkılmaya başlamıştır. Sonraki bakım eksikliğine rağmen, surların büyük bir bölümü hala ayakta durmaktadır. Bu Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu’nun olağanüstü mimari becerisinin bir kanıtı olsa gerek. Son yirmi yılda ise İstanbul Surları ile ilgili büyük ölçekli bir restorasyon programı başlatıldı ve uygulandı.

İstanbul Surları Tarihi

İstanbul’da prehistorik dönemden sonra kurulduğu bilinen en eski yerleşim yeri, Sarayburnu’nda kurulan Lygos adlı küçük bir köydür. İstanbul Surları daha bu köy varken inşa edilmeye başlanmıştır. Maalesef ki Romalı Plinius’un bahsettikleri dışında bu yerleşim yeri hakkında daha fazla bilgi elimizde mevcut değildir. M.Ö. 7. yüzyılda bu coğrafyada, Yunanistan ana karasından gelen Megaralı topluluk tarafından, kurucusu Byzas’ın adına ithafen Byzantion adlı ikinci bir yerleşim yeri kurulmuştur.

M.S.194 yılında Roma İmparatorluğu ve Pescennius Niger arasında bir savaş yaşanır ve Roma ordusu galip taraf olur. Yenilen kral, Byzantion’a sığınır. Roma İmparatoru olan Septimus Severus bu olayın üzerine şehri kuşatır ve iki yılın sonunda şehri ele geçirir. Şehir yakılıp yağmalanır. Bu olaylar sırasında yerleşim yerinin surları da çok büyük hasar görmüştür. Roma İmparatorluğu, yerle yeksan ettiği surları yeniden ayağa kaldırırken kendi mimari kültürüne göre baştan inşa eder. Yeniden inşa edilirken ileri alınan kara surları Çemberlitaş’ın yakınından geçer ve bugünkü Sokullu Mehmet Paşa camiinin olduğu yerin Doğu kısmına kadar gelir.

İstanbul Surları Animasyon

İstanbul 269 yılında Gotlar, 313 yılında Nikomedyalılar tarafından ele geçirilir. İlk defa bu şehrin düşmanlara karşı savunulması gereksinimi, Roma İmparatoru Konstantin’in İstanbul’u başkent yapmaya karar vermesiyle ortaya çıkar. 328 yılında Haliç’ten Marmara Denizi’ne kadar uzanan ve karada birleşen surların inşası başlar. Konstantin zamanında İstanbul’un kara surları Batı’ya doğru genişletilmiştir. Daha sonra sahil surları da uzatılıp kara surları ile birleştirilmiştir. Depremden dolayı büyük çapta hasar gören surların İmparator Arkadios tarafından onarımı yaptırılmıştır. İstanbul surlarını şu anda bulundukları yere çeken, İmparator 2. Theodosios olmuştur. Bu yıllarda İstanbul şehri birçok yağmacı grubun tehdidi altındadır. Uzun yıllarca birçok saldırıya mukavemet gösteren surların “Theodosius Surları” olarak anılmasının sebebi de budur.

7. yüzyılda yapılan Arap akınları esnasında surlar oldukça zarar görmüştür. Hemen ardından 9. yüzyılda ve 1204 Latin İstilası’ndan sonra da onarımlar yapılmıştır. Lakin Katolik İmparatorluğu zamanında İstanbul’un çoğu yeri gibi surları da oldukça bakımsız ve ilgisiz kalmıştır. Son geniş çaplı onarım çalışmaları genç Sultan 2. Mehmet’in şehri fethinden hemen önce yapılmıştır. Vakit içerisinde gereksinimler dahilinde surlara, kapılar ve burçlar ilave edilmiş, yeri geldiğinde sahil tarafına da duvarlar örülmüştür.

İstanbul’un Fethi ve İstanbul Surları

İstanbul Surları İstanbul’un Osmanlı İmparatorluğu tarafından fethi sonrası, İstanbul surlarının dış kesimine doğru genişleyen bir şehir gelişmeye başlayacaktır. Bu süreçten sonra bir nevi daha işlevsiz kalan İstanbul surları yine de şehrin giriş-çıkış, iktisadi, sosyal ve askeri nizamında önemli bir rol oynamıştır.

Tanzimat dönemine kadar İstanbul sur kapıları, sabah ezanı ile açılır, akşam ezanı ile kapanırdı. Tarihi surlar üzerine ve yakınına halk ve devlet binaları dışında yerleşim birimi ve başka amaçlarla yapılar da yapıldığı bilinir.

Ayrıca İstanbul şehri, Osmanlılar tarafından fethedilmesine kadar, bilimin ilerlediği ve kültürel anlamda bir nevi altın çağını yaşayan bir yerleşim yeriydi. Bu bilgi ve kültür birikimini koruyabilmesinin sebebi ise bir hayli yüksek teknikli ve dayanıklı surlara sahip olmasıdır. İstanbul fethedildikten sonra birçok bilim insanı Avrupa’ya ve özellikle de günümüz İtalyasına göç etmiştir. Bu göçlerin sonucu ise Avrupa’da aydınlanma çağı yani Rönesans devri başlamıştır.

Birçok özelliğinden bahsettiğimiz bu surlar, bugünlerde harap haldedir. Birçok yeri onarım beklerken bazı bölgelerinde ise evsiz veya uyuşturucu bağımlıları tarafından mesken edilmektedir. Neredeyse 1500 yıl boyunca zamana meydan okuyan bu surlar, bize karşı çaresiz haldedirler.

İstanbul Surları Özellikleri

İstanbul surlarının klasik Orta Çağ surlarından en büyük farkı, aynı zamanda estetik kaygılarla inşa edilmiş olmasıdır. Bir nevi sanat eseri olan İstanbul surları, Roma İmparatorluğu’nun askeri ve şehir mühendisliği bakımından muazzam bir örnektir.

Surları yakından incelediğimizde ve büyük bloklara baktığımız zaman, birtakım işaretler görülebilir haldedir. Haçlar, yıldızlar, çiçek motifleri, bazı yazı ve yazıt parçaları… Tarih bilimciler, bu simgelerden yola çıkarak, surların yapımında kullanılan bazı taş ve mermer bloklarının, başka yapılardan sökülerek burada kullanıldıkları yani bu blokların devşirme bloklar oldukları sonucuna varmışlardır. Konstantinopolis, Roma İmparatorluğu’nun başkenti olduğunda, yeni başkenti kurmak için Kyzikos gibi birçok antik kentten devşirme bloklar getirilip, bazı yapılarda kullanılmıştır.

Bazı kaynaklarda şöyle ibarelere rastlamak  mümkündür: “Konstantinopolis surları, çok övünülen Çin Seddi’nden daha çok işe yaramıştır.”

İstanbul Surları Kaç Kilometredir?

İstanbul surlarının toplam uzunluğu yaklaşık 22 – 23 kilometredir. Kara surları 8 km, Haliç tarafındaki surlar 6 km ve sahil tarafındaki surlar 9 km civarındadır.

İstanbul Surları Kapıları ve Kapıların İsimleri

İstanbul Surları içerisinde yaklaşık 50 kapı bulunmaktaydı. 5 metre genişlikteki bir kemer altında bulunan bu kapılardan bazılarının günümüzde pek izi kalmamıştır.

Kara Surları Kapıları

Kara surları yaklaşık 5,5 km uzunluğuna sahiptir. Hendeklerle de çevrilen kara surları üzerinde bulunan 10 ana kapı güneyden kuzeye doğru şöyledir;

1. The First Military Gate (Tabak Kapı)
2. The Golden Gate (Altınkapı, Yaldızlıkapı veya Yedikule Kapısı)
3. The Second Military Gate (Belgrad Kapı)
4. The Gate of Melantias veya Selymbria Gate (Silivri Kapısı)
6. The Gate of Rhegium (Mevlevihane Kapısı)
7. The Fourth Military Gate (Millet Caddesi)
8. The Gate of St. Romanus (Topkapı)
9. The Fifth Military Gate (Hücum Kapısı)
10. The Gate of Charisius veya Polyandrion (Edirnekapı)

Deniz Surları Kapıları

Deniz surları ise limanlar ve rıhtımlar hariç neredeyse kıyıda inşa edilmiştir. 10 ana kapı ve 3 küçük kapı ile 188 kuleden oluşan deniz surları 8460 metre uzunluğunda ve 12-15 metre yüksekliğindedir. Marmara Denizi surları kapıları şunlardır;

1. The Gate of St. John Studites (Narlıkapı veya Güller Kapısı)
2. The Gate of Psamathos (Samatya Kapısı)
3. The Gate of St. Aemilianus (Davutpasa Kapısı)
4. The Vlanga Gate (Yenikapı)
5. The Kontoscalion Gate (Kumkapı)
6. The Iron Gate (Kadırgalimanı Kapısı)
7. The Bull and Lion Gate (Çatladıkapı)
8. An Unnamed Gate (Ahırkapısı)
9. An Unnamed Gate (Balıkhane Kapısı)
10. The Gate of St. Lazarus (Bilinmiyor)
11. The Postern of the Odegetria (Demirkapı)
12. The Postern of Michael Protovestiarius (Değirmen Kapı)
13. The Eastern Gate veya Gate of St. Barbara (Top Kapısı)

İstanbul Surları Haritası

İstanbul surları nerededir? Surlar bugün İstanbul’da tarihi yarımadanın çevresinde bulunmaktadır. Aşağıdaki haritaya tıklayarak surların ve sur kapılarının tarihteki yerlerini daha büyük boyutta ve çözünürlükte inceleyebilirsiniz.

İstanbul Surları Görselleri