İbni Sina Kimdir? İbni Sina Eserleri ve Buluşları

İbni Sina neredeyse tüm bilim dalları hakkında çalışmalar yapmış bir ilim adamıdır. İslam dünyasının da en ünlü ilim ile uğraşmış kişilerindendir. Bu yazımızda İbni Sina’nın hayatı nasıldır, eserleri nelerdir, felsefi görüşü nasıldır sorularını yanıtlıyoruz.

İbni Sina Kimdir?

Asıl adı Ebu Ali el-Hüseyn bin Abdullah bin Ali bin Sina olarak bilinen İbni Sina, tıp biliminde birçok çalışma yapmıştır. Gerek kendi döneminde gerek yazmış olduğu eserlerle ahir zamanda insanlara ilham kaynağı olarak tıbbın ilerlemesine pek çok katkıda bulunmuş bir İslam bilim adamıdır. İbn-i Sina hakkında günümüze kadar ulaşan bilgiler, diğer ilim insanları hakkındaki bilgilerden nispeten daha fazladır. Aynı zamanda astronomi ile de ilgilenmiştir. Kendisi bir filozof ve yazardır. 980 yılında şu an Özbekistan sınırları içerisinde yer alan Efşene köyünde dünyaya gözlerini açmıştır. Henüz 10 yaşındayken Kur’an-ı Kerim’i ezberleyip hafız olmuştur. 18 yaşına geldiğinde çağında bulunan bütün ilimler hakkında bilgi sahibidir ve sürekli kitap okumuştur.

Aynı zamanda yine 18 yaşındayken saray hekimliğine yükselmiştir. Ebu Ali el-Hüseyn bin Abdullah bin Ali bin Sina, tıp ve felsefe ağırlıklı olmak üzere 200’den fazla kitap yazmıştır. “Büyük Üstad, eş-şeyhü’r-reis, hüccetü’l-hak, şerefü’l-mülk, ed-düstur” isimleri ile de bilinir. El-Kanun fi’t Tıp adlı kitabı üniversitelerde yaklaşık 7000 yıl boyunca ders kitabı olarak okutulmuştur. En önemli eserleri, “Kitabü’ş Şifa” ve “El-Kanun fi’t Tıp” adlı kitaplarıdır. Birçok eser yazmış olan İbn-i Sina, yaptığı çalışmalardan dolayı pek çok üniversiteye hatta Ay yüzeyinde bulunan bir kratere adı verilmiştir.

Babası Abdullah Ali bin Sina, ünlü bilgin Natili, Ebu Mansur Hasan b. Nuh el-Kumri, Ehaveyni, Ebu Bekir el-Berkı ve Ebu Muhammed İsmail b. Hüseyin ez-Zahid dersler almıştır. Mantık, doğa bilimleri, geometri gibi pek çok alanda hem kitaplar yazmış hem de araştırmalar yapmıştır. Zamanında hastalanan Buhara prensini iyileştirdiğinden saray kütüphanesinden faydalanma hakkına sahip olmuştur. Mekanik ve metafizikle de ilgilenen İbni Sina, çeşitli yönlerden Aristoteles’in yanıldığını söylemiş ve onu eleştirmekten çekinmemiştir.

Avicenna Ne Demek?

Avicenna/Ausieppa/Avisenna, İbni Sina’nın farklı kültürler tarafından tanınmış olduğunu gösteren, Ebu Ali el-Hüseyn bin Abdullah bin Ali bin Sina‘nın isminin o dönemin farklı dillerindeki karşılığıdır. Aynı zamanda “Filozofların Prensi” anlamına gelen kelimedir. Bu isim ona o dönemde batıda ve genel olarak Avrupa coğrafyasında yaşamış insanlar tarafından verilmiştir.

Gerek sözlü gerekse yazılı kaynaklarda İbn’i Sina’nın adının bir kratere verilmesi ile ilgili pek bilgi bulunmamasıyla birlikte çıkarımlar İbni Sina’nın astronomi ve fiziğe olan katkılarından dolayı verildiği yönündedir. İbni Sina’nın özel kabul edilmesinin sebebi de matematiksel astronomiyi astrolojiden ayrı bir disiplin olarak görmesi ve bu alanda pek çok çalışma ve gözlemler yapmasıdır

İbni Sina Felsefesi

Ebu Ali el-Hüseyn bin Abdullah bin Ali bin Sina, felsefeyi kendi görüşüne göre nazari hikmet ve ameli hikmet olmak üzere iki temel kısma ayırmıştır. Nazari hikmet yani teorik hikmet; tabiat felsefesi, matematik ve metafizik olarak üçe ayrılır. Ameli hikmet yani pratik hikmet ise ekonomi, siyaset ve ahlak olarak üçe ayrılmaktadır. İbni Sina meşşailik yoldamının önemli temsilcilerindendir. Meşşailik İslam Ansiklopedisinde “Sözlükte “yürümek” anlamındaki meşy kökünden türemiştir. “Çok yürüyen” demek olan meşşa’ kelimesine nisbet eki getirilmek suretiyle üretilen meşşaı, Aristo doktrinini benimseyen kimseyi ifade eden Grekçe peripatetikos terimini karşılamak için kullanılmaktadır. Söz konusu doktrine de meşşaiyye (peripatetizm) olarak geçmektedir.

Bu konuda İlk Çağ’da İslam felsefesi üzerinde önemli tesiri bulunan Aristo’dan farklı olarak tecrübeyi ve düşünceyi birleştirerek kendine has bir felsefi bakış açısı oluşturmuştur. El-ilmu’l-a’la olarak da geçen metafizik, varlık konusunu temel alır. Aynı şekilde Ebu Ali el-Hüseyn bin Abdullah bin Ali bin Sina’nın felsefeyi ayırdığı iki alt dalından biri olan nazari hikmet; tabiat felsefesi, matematik, metafizik ve bir diğeri olan ameli hikmet; ekonomi, siyaset İbni Sina’nın felsefesi bakımından detaylıca incelenip ele alınabilir.

İbni Sina Buluşları

Bilindiği üzere İbni Sina neredeyse tüm bilim dalları hakkında çalışmalar yapmış bir ilim adamı, İslam dünyasının da en ünlü ilim ile uğraşmış kişilerindendir. Neredeyse tüm bilim dalları ile ilgili yazıların bulunduğu Kitabü’ş Şifa adlı bir eseri de bulunmaktadır. Bunun dışında tıp kanunlarını esas alarak yazdığı ve sistematik bir ansiklopedi olarak kabul edilebilecek El Kanun Fi’t Tıb eseri de mevcuttur. Bu kitapta aynı zamanda bu alandaki deneyimlerini ve gözlemlerini bulundurmuştur. Bu iki temel eser dışında da az bilinen bazı eserleri mevcuttur. Savaş alanında yazdığı Kitabü’n Necat eseri, kişisel görüşlerini içeren Kitabü’l İşaret Ve’t Tenbihat eseri, arap dilini içeren Lisanü’l Arab eseri bulunur. Aksamu’l Umumi’l Akliyye, Risale fi’l Hudud, İsbatu’n Nubavve, Risale fi’l Kader, el Ahlak, Kitab fi’s Siyaset, Risale fi’l Aşk, Hayy ibn Yakzan, Kitabu’l İnsaf, el Ahd, el İşaretu ila İlmi’l Mantık, el Hidaye ve Makale fi’n Nefis gibi eserler de İbni Sina’nın pek bilinmeyen diğer eserleridir.

İbni Sina Eserleri

Eserleri hususunda bahsedildiği üzere İbni Sina neredeyse tüm bilim dalları hakkında çalışmalar yapmış bir ilim adamıdır. İslam dünyasının da en ünlü ilim ile uğraşmış kişileridendir. Neredeyse tüm bilim dalları ile ilgili yazıların bulunduğu Kitabü’ş Şifa adlı bir eseri de bulunmaktadır. Bunun dışında tıp kanunlarını esas alarak yazdığı ve sistematik bir ansiklopedi olarak kabul edilebilecek El Kanun Fi’t Tıb eseri de mevcuttur. Bu kitapta aynı zamanda bu alandaki deneyimlerini ve gözlemlerini bulundurmuştur. Bu iki temel eser dışında da az bilinen bazı eserleri mevcuttur. Savaş alanında yazdığı Kitabü’n Necat eseri, kişisel görüşlerini içeren Kitabü’l İşaret Ve’t Tenbihat eseri, Arap dilini içeren Lisanü’l Arab eseri bulunur.

Aksamu’l Umumi’l Akliyye, Risale fi’l Hudud, İsbatu’n Nubavve, Risale fi’l Kader, el Ahlak, Kitab fi’s Siyaset, Risale fi’l Aşk, Hayy ibn Yakzan, Kitabu’l İnsaf, el Ahd, el İşaretu ila İlmi’l Mantık, el Hidaye ve Makale fi’n Nefis gibi eserler de İbni Sina’nın pek bilinmeyen diğer eserleridir. Aynı zamanda hastalık yayan organizmalar, tedavide cıva kullanılması, ilaç bilimi, dış belirtiler sayesinde hastalığı teşhis etme, botanik ve zooloji alanlarında çalışmalar yapmıştır. Aynı zamanda Aristoteles’in eleştirdiği hipotezlerini tekrar test ettiğinde Newton’un daha sonradan bulacağı ikinci kanununu Ebu Ali el-Hüseyn bin Abdullah bin Ali bin Sina daha 11. Yüzyılda bulmuştur. Mekanik alanındaki çalışmalar dışında İbni Sina çok önemli bir doktordur. Beş ciltten oluşan el-Kanun fi’t-Tıb eserinde incelediği konular sistematik olarak ilerler ve tıbbı ve cerrahiyi iki ayrı disiplin olarak inceler.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Farabi Kimdir? Felsefesi, Eserleri ve Buluşları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.