Zararlı Cemiyetler Nelerdir? Ortak Özellikleri ve Amaçları

Zararlı Cemiyetler Nelerdir? İstanbul Hükümeti ve İtilaf devletlerinin politikası doğrultusunda faaliyet gösteren, bağımsızlığa ve devlete karşı olan cemiyetlerdir.

Bu yazımızda Milli Varlığa Düşman Cemiyetler ve Azınlıkların kurduğu cemiyetlerin tamamı hakkında genel tarihi bilgi verdik.

Cemiyet, ortak ve belirli bir amaç için toplanmış bireylerden oluşur. Kurtuluş Savaşı sırasında Türk halkına ve Başkomutan Mustafa Kemal Atatürk’e yardımcı olan Milli Cemiyetlerin yanı sıra karşı çıkan cemiyetler de bulunmaktaydı. Kurtuluş Savaşı’nda ortaya çıkan bu cemiyetleri üç başlık altında toplayabiliriz.

Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler

İstanbul Hükümeti ve İtilaf devletlerinin politikası doğrultusunda faaliyet gösteren, bağımsızlığa ve devlete karşı olan cemiyetlerdir.

Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler

Ayrıca Azınlık cemiyetleri, İtilaf devletleri tarafından kurulan ya da finansal olarak desteklenen cemiyetlerdir.

Milli Cemiyetler

Milli mücadeleye yön veren, Ulu Önder, Başkomutan, Başöğretmen Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve silah arkadaşlarının başlattığı direnişe destek veren cemiyetlerdir.

Zararlı Cemiyetler Nelerdir?

Kurtuluş Savaşı esnasında kurulan cemiyetler milli mücadeleye yararlı veya zararlı olacak şekilde iki ana gruba ayrılmıştır. Zararlı Cemiyetler hangileridir?

• İngiliz Muhipler Cemiyeti
• Wilson Prensipleri Cemiyeti
• Kürdistan Teali Cemiyeti
• Teali-i İslam Cemiyeti (Eski Cemiyet-i Müderrisin)
• Trabzon ve Havalisi Adem-i Merkeziyet Cemiyeti
• Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası
• Hürriyet ve İtilaf Fırkası
• Nigehban Cemiyet-i Askeriyesi
• Osmanlı İla-yi Vatan Cemiyeti
• Tarik-i Salah Cemiyeti (Tarikat-ı Salahiye)
• Osmanlı Mesai Fırkası
• Osmanlı Çiftçiler Cemiyeti
• Türkiye Sosyalist Fırkası
• Vahdet-i Milliye Heyeti
• Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Partisi
• Türk Teali Cemiyeti
• Müsalemet İttifakı
• Amele Fırkası
• Lazistan Selamet-i Milliye Cemiyeti
• Trakya Cemiyeti İttihad-ı Milli
• Mavri Mira
• Yunan Kızılhaç Cemiyeti
• Resmi Göçmenler Komisyonu
• Pontus Rum Cemiyeti
• Etnik-i Eterya Cemiyeti
• Kordos
• Taşnaksütyan
• Hınçak
• Makabi
• Alyans – İsrailit Cemiyeti

Zararlı cemiyetleri, yani milli varlığa düşman cemiyetleri, Türk milleti tarafından kurulmuş veya azınlıklar tarafından kurulmuş olarak ikiye ayırabiliriz.

Milli Varlığa Düşman Cemiyetler

Diğer adıyla Türk Milleti tarafından kurulmuş olan Milli Birliğe ve beraberliğe zararlı cemiyetler. Oldukça fazla yıldan beri Osmanlı vatandaşı olarak, huzur ve mutluluk içinde yaşamlarını sürdürmekte olan ve devletin her türlü imkanından oldukça özgür bir şekilde yararlanmış azınlık toplumlar (Ermeniler, Rumlar ve Yahudiler) dışında Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu güçsüzlük halini fırsat gören saltanatçı ya da hilafetçi düşünceye mensup olan ve milli mücadeleyi baltalamaya yönelik hareketlerde bulunan cemiyetler de kurulmuştur.

Kürt Teali Cemiyeti

Kürt Teali Cemiyeti 1918’de, Wilson Prensipleri‘nden güç alınarak İstanbul’da kurulmuştur. İngilizler, Kürt Teali Cemiyeti’ne araya Rahip Frew’i ve İngiltere’nin bazı siyasi temsilcilerini koyarak silah, cephane ve para yardımında bulunmuşlardır. Hedefleri Doğu Anadolu taraflarında Türkiye’den tamamen bağımsız bir Kürdistan devleti kurmaktır.

İslam Teali Cemiyeti

Teali İslam Cemiyeti’nin kurulduğu yıl 1919, yer İstanbul’dur. Saltanat ve Hilafete dayanır. İsminden de anlaşılacağı gibi kurtuluş yolunun İslam’da olduğunu savunur. bütün İslam dinine inanan Müslüman’ları Halife’ye itaat etmeye çağırır. Millî Mücadele’yi desteklememektedirler.

Wilson Prensipleri Cemiyeti

Kuruluş tarihi 4 Aralık 1918, yeri İstanbul’dur. Sadece iki ay etkinlik gösterebilmesine rağmen özellikle İzmir’in işgalinin ardından savunduğu “Osmanlı Devleti’nin tek kurtuluş yolunun ABD’nin manda ve himayesine girmekten geçtiği” fikri büyük bir yankı uyandırmıştır. Wilson Prensipleri Cemiyeti, bazı bilindik aydınlar tarafından desteklenmiş ve Osmanlı Devleti’nin tek kurtuluş yolunun barıştan sonra ABD’nin manda ve himayesine girmekten geçtiğini savunmuştur. Wilson Prensipleri Cemiyeti’nden Sivas Kongresi ve Erzurum Kongresi’nde bahsedilmiştir.

İngiliz Muhipleri Cemiyeti

20 Mayıs 1919’da kuruldu. İngiliz Muhipleri Cemiyeti, İstanbul Hükümeti tarafından desteklenmiştir. İngilizlerin Osmanlı Devleti’ni himayesi altına alarak Osmanlı Devleti’ni koruyacağını ve varlığını sürdüreceğine inanmıştır. İngilizler, İngiliz Muhipleri Cemiyeti’ne maddi destekte bulundu. İngiliz Muhipleri Cemiyeti, Anadolu’da keşmekeş çıkarmayı hedef aldı, Kurtuluş Savaşı’na şiddetle karşı çıktı. Kurtuluş Savaşı’na karşı yapılan hemen hemen bütün zararlı, şiddet içeren eylem ve gösterilere, buna ek olarak kurulan neredeyse her örgütlenme ve cemiyete destek oldu.

Hürriyet ve İtilaf Fırkası

Hürriyet ve İtilaf Fırkası, ilk etkinliğini 1911 – 1913 yılları arasında göstermiştir. 1912 yılında bir iktidar partisi haline gelmiş, 23 Ocak 1913’te tekrar geri çekilmiştir. Mondros Ateşkes Antlaşması’nın ardından 1919’da yeniden faaliyete geçmiştir. Ancak 1920’nin başlarında tekrar geri çekilmiştir. İttihat ve Terakki’ye karşı çıkmış, iç isyanlarda kışkırtıcı bir politika izlemiştir. Müdafaa-i hukuk hareketlerine karşı hamleler yapmıştır.

Sulh ve Selamet-i Osmani Fırkası

Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası, 1919 yılında kurulmuştur. İngilizler bu fırkaya maddi destek sağlamışlardır. Üstelik bu fırka Sadrazam Damat Ferit tarafından da desteklenmiştir. Sulh ve Selamet-i Osmaniye Fırkası, yurdun kurtuluşunun ancak padişah ve halifenin emirlerine sadık kalmakla gerçekleşebileceğini ifade etmiştir.

Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler

Başka milletler (azınlıklar) tarafından kurulmuş olan Milli Birliğe ve beraberliğe zararlı cemiyetleri inceleyelim. Azınlıklar tarafından kurulan, İtilaf Devletleri tarafından desteklenen, Türk hak ve bağımsızlığının sonsuza dek yok edilmesi amacı ile kurulan cemiyetlerdir. Ülkemizde oldukça uzun bir süre özgür ve bağımsız olarak yaşamış olan bu milletler Türkiye’nin zayıf ve güçsüz anlarından yararlanarak ülkeyi bölerek yok etmeye çalışmışlardır.

Okuma Önerisi: Azınlıkların kurduğu cemiyetler hakkında daha ayrıntılı bilgi edinmek isterseniz Azınlıkların Kurduğu Cemiyetler Nelerdir? Ortak Özellikleri ve Amaçları başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.

Mavri Mira Cemiyeti

Mavri Mira Cemiyeti günümüzde de varlığını sürdüren, Yunanların rüyası Megalo İdea’yı gerçekleştirmeyi hedeflemişlerdir. İstanbul Rum Patrikhanesi tarafından desteklenen Mavri Mira Cemiyeti, İstanbul’u ve Trakya’da bulunmakta olan çok fazla ili tekrar Yunanistan’a kazandırmak için mücadele vermiştir. O civarlarda bulunan Rum vatandaşlarına silah ve cephane sağlayarak pek çok baskın gerçekleştirmişlerdir. Millî mücadeleye oldukça zarar vermiş ve ismi uzun süre hatırlanmıştır.

Etniki Eterya Cemiyeti

Etnik-i Eterya Cemiyeti, 1984 yılında Rum ve Yunan subaylarının önderleri tarafından faaliyete geçirilmiştir. Hedefleri Rumların yaşadığı, nüfus ve yüz ölçümü fark etmeksizin her bölgeyi elde ederek Yunanistan’a bağlamaktı. Bu plan Megalo İdea’nın Trakya ve İzmir’in Osmanlı Devleti’nden alınmasından sonraki adımı olacaktı. Etnik-i Eterya Cemiyeti Rumlar tarafından kurulan diğer cemiyetlerle de maddi ve manevi olacak şekilde iş birliği içerisindedir.

Pontus Rum Cemiyeti

Pontus Rum Cemiyeti, Samsun, Trabzon ve Kuzey Anadolu yöresinde bulunan bir Rum Devleti kurmak uğruna emek vermiştir. Yunan işgaline hem depolama açısından hem nakliye açısından hem de maddi olarak çeşitli destekleri sağlamış. O bölgedeki nüfus fazlalığından yararlanmak için yurtdışından bölgeye sayısız Rum vatandaşı yerleştirmişlerdir.

Taşnak Sütyun ve Hınçak Cemiyetleri

Taşnak ve Hınçak Cemiyetleri, Anadolu bölgelerinde teşkilatlanarak Millî Mücadeleye büyük zararlar vermişlerdir. Hedefleri Adana ve Doğu Anadolu bölgesinde yüz ölçümü geniş bir Ermeni devleti kurmaktır. Teşkilatlandırdıkları çeteler ile oldukça fazla baskın ve katliam gerçekleştirerek Anadolu kadınlarına tacizde bulunmuşlardır.

Alyans İsrailit ve Makabi Cemiyetleri

Alyans, İsrailit ve Maccabi Cemiyetleri, Ortadoğu kesimlerinde yalnızca Musevilerin var olduğu büyük bir devlet kurmayı hedeflemişlerdir. Açık bir şekilde şiddet içeren eylemlere başvurmadıkları halde azınlıklar tarafından kurulan çete, örgüt ve cemiyetlere madden destek sağlamışlardır.

Zararlı Cemiyetlerin Ortak Özellikleri

• İmparatorluk üzerine kurulan devletlerin çıkarlarına hizmet ederek ülkenin işgale uğramasına kolaylık sağlamışlardır.
• İsyanlara neden olarak ulusun kurtuluşunu uzun bir süre engellemişlerdir.
• Kişisel çıkarlarını milletin çıkarlarından üstte tutmuşlar, Türkiye milletinin sahip olduğu güce ve bağımsız yaşama azmine saygı duymamışlardır.
• Manda ve himayeyi savunanlar, bağımsızlığın mandacılıkla sağlanacağına inanmışlardır.
• Yararlı ve zararlı olacak şekilde ayrılan cemiyetlerin hepsi Mondros Ateşkes Antlaşması’nın beraberinde getirdiği kötü şartlardan ortaya çıkmıştır. Yararlı Cemiyetler ise Sivas Kongresi‘nde birlik oluşturup toplanarak milli kurtuluş hareketlerine faaliyetlerde bulunmuştur.

Azınlıkların Kurduğu Cemiyetlerin Ortak Özellikleri

• Ekonomi, askeri bütünlük ve lojistik açısından kötü durumda olan Osmanlı Devleti’nde halkın herhangi bir şekilde (bilinç oluşumu, örgütlenme veya lojistik bakımından) milli mücadeleye destek oluşturmasını engellemeye teşebbüs etmişlerdir.
• İşgali tek merkezden yönetmektense, Osmanlı Devleti’nin çeşitli yörelerinde etkinlik yaparak işgalleri kolaylaştırmayı hedeflemişlerdir.
• Bazı zararlı cemiyetler toprakları Yunanistan’a kazandırmayı hedeflerken, bazı zararlı cemiyetler ise bölgede bağımsız bir devlet olma arayışına girmişlerdir.
• Zor kullanıp baskı yaparak bölgede bulunan Osmanlı vatandaşlarını umutsuzluğa boğmayı hedeflemişlerdir.
• Genellikle eş zamanlı hareket etmişler ve yararlı cemiyetlerin faaliyetlerini engellemek istemişlerdir.

Not: Bu konuyla ilgili olarak Milli Cemiyetler Hangileridir? Özellikleri ve Faaliyetleri başlıklı yazımızı da inceleyebilirsiniz.